Numer 12/2003
Dla większości polskich producentów owoców brak informacji na temat przewidywanego poziomu cen — skupu, hurtowych oraz detalicznych — stanowi bardzo często istotny problem. W ostatnich kilku latach dotyczy to zwłaszcza owoców jagodowych oraz jabłek. Najczęściej dysproporcje cen pojawiają się w sezonach produkcyjnych o dużych zmianach podaży. W ostatnich 10–15 latach różnice w cenach oferowanych przez punkty skupu bądź zakłady przetwórcze w dwóch kolejnych latach były nawet 2- lub 3-krotne.
Na rozwój upraw sadowniczych zasadniczy wpływ ma opłacalność produkcji. Na podstawie cen owoców sadownicy podejmują decyzje dotyczące skali produkcji, wyboru gatunku oraz odmiany uprawianej w gospodarstwie. Ceny skupu oraz detaliczne są ze sobą ściśle powiązane. Na poziom tych drugich zasadniczy wpływ wywierają popyt, podaż oraz miejsce i termin sprzedaży. W przypadku jabłek ważnym czynnikiem decydującym o cenie jest także odmiana.
Poniżej przedstawiona jest analiza cen detalicznych 19 najczęściej występujących jabłek odmian deserowych w trzech sezonach produkcyjnych (2000/2001, 2001/2002 i 2002/2003), za które przyjęto III i IV kwartał danego roku oraz I i II roku następnego. Sprawdzano notowania w 12 punktach sprzedaży detalicznej na terenie Lublina (raz w tygodniu, w połowie obiektów we wtorki, w pozostałych — we czwartki) — w osiedlowych sklepach owocowo-warzywnych i spożywczych (6),w supermarketach ze stoiskami owocowo-warzywnymi (2) oraz na targowiskach osiedlowych (4).
Z zamieszczonych danych (tabele 1, 2 i 3) wynika, że znaczące różnice cen detalicznych istnieją pomiędzy odmianami, kwartałami oraz latami. W ciągu trzech badanych lat spośród jabłek 19 odmian oferowanych na lubelskim rynku detalicznym w ciągłej sprzedaży znajdowały się tylko 'Jonagold', 'Lobo' oraz 'Sampion' (tab. 1).
Najwyższe ceny w poszczególnych sezonach produkcji odnotowano w kwartałach IV i I, najniższe — w II i III. Różnice średnich notowań dochodziły nawet do 4 zł/kg. W poszczególnych kwartałach stabilne były w ciągu roku notowania detaliczne owoców odmian 'Jonagold Decosta', 'Cortland', 'Elstar' oraz 'James Grieve' (dynamika zmian nie przekraczała 120% — tab. 2). Znacznie różniły się średnie ceny 'Boikena', 'Lobo', 'Melrose' i 'Gali' (powyżej 300%), zaś najbardziej — 'Golden Deliciousa'(aż 600%). Ceny pozostałych odmian zmieniały się średnio.
Bardziej stabilne były średnie ceny roczne poszczególnych odmian jabłek. W sezonie produkcyjnym 2001/02 w stosunku do notowań z sezonu poprzedniego średnie roczne notowania 9 odmian wzrosły od 6,3% ('Delikates') do 61,5% ('Elstar'), czyli odpowiednio o 0,10 zł/kg i 0,8 zł/kg. Podobne porównanie ostatniego analizowanego sezonu z poprzednim wskazuje, że wzrost cen objął już tylko 6 odmian ('Jonagold Decosta', 'Gala', 'Gloster', 'Idared', 'Jonagold' i 'Ligol'), ale dynamika wzrostu była nieco mniejsza i wyniosła od 5,6% (0,10 zł/kg) do 12,5% (0,3 zł/kg). W analizowanych sezonach taniały owoce 'Boikena', 'Cortlanda', 'Glostera', 'Melrose' oraz 'Rubina', nie zmieniały się natomiast ceny jabłek odmian 'James Grieve' i 'Lobo' (odpowiednio 1,4 zł/kg i 1,5 zł/kg).
Analiza minimalnych i maksymalnych cen owoców poszczególnych odmian (tab. 3) pokazuje, że najniższą cenę uzyskano za 'Antonówkę' (0,8 zł/kg) w III kwartale 2002 r. i 'Golden Deliciousa' (0,8 zł/kg) w IV kwartale 2001 r., natomiast najwyższą — za 'Golden Deliciousa' w III kwartale 2002 roku (4,8 zł/kg) oraz 'Glostera' w II kwartale 2001 roku (4,3 zł/kg). Najbardziej wrażliwe na zmiany cen okazały się jabłka odmiany 'Golden Delicious' (tab. 4).
W badanych trzech latach różnice cen tych jabłek były największe, bo aż 6-krotne (0,8–4,8 zł/kg). Najniższa wrażliwość na zmiany cen jabłek odmiany 'Jonagold Decosta' oznacza, że ich notowania zmieniały się tylko 1,7-krotnie (1,7–2,9 zł/kg). Przedstawiona analiza może posłużyć jako jeden z elementów pomocniczych przy wyborze odmian jabłoni do uprawy, podejmowaniu decyzji produkcyjnych w gospodarstwach oraz wprowadzaniu zmian w dystrybucji owoców i organizacji rynku ogrodniczego.
TABELA 1. ŚREDNIE* CENY DETALICZNE JABŁEK W POSZCZEGÓLNYCH KWARTAŁACH
W SEZONACH 2000/01–2002/03
*— średnie ważone na podstawie notowań tygodniowych; ** — brak obserwacji
TABELA 2. ŚREDNIE* ROCZNE CENY DETALICZNE JABŁEK ORAZ DYNAMIKA ICH ZMIAN W SEZONACH PRODUKCYJNYCH 2000/01–2002/03
*— średnie ważone na podstawie notowań tygodniowych; ** — brak obserwacji
źródło: badania własne
TABELA 3. MINIMALNE I MAKSYMALNE CENY DETALICZNE JABŁEK W SEZONACH PRODUKCYJNYCH
2000/01–2002/03
*— średnie ważone na podstawie notowań tygodniowych; ** — brak obserwacji
źródło: badania własne
TABELA 4. WRAŻLIWOŚĆ JABŁEK NA ZMIANY CEN
Autorki pracują na Akademii Rolniczej w Lublinie