Numer 12/2003
W Polsce uprawa ogórków pod osłonami zlokalizowana jest głównie w kilku dużych rejonach — w okolicach Nowego Sącza, Lublina i Zamościa, Wrocławia, Kalisza i Grudziądza. Na dosyć dużej powierzchni ogórki uprawia się także w centralnej Polsce. Każdy producent przed przystąpieniem do nowego zimowo-wiosennego cyklu uprawy ogórków powinien podjąć decyzję o terminie sadzenia — uzależnionym od warunków klimatycznych panujących w jego rejonie — i dobraniu do tego terminu odpowiedniej odmiany.
Długość dnia i usłonecznienie
Ogórek najszybciej wkracza w fazę kwitnienia i owocowania, gdy długość dnia wynosi 11–12 godzin (chociaż są w tym względzie różnice odmianowe). Najkrótszy dzień — 22 grudnia — trwa 7 godzin i 37 minut; 21 marca i 23 września — długość dnia wynosi 12 godzin, a najdłuższy dzień — 16 godzin 42 minuty — przypada 22 czerwca. Ważny jest też kąt padania promieni słonecznych. Przy najkrótszym dniu w południe promienie padają pod kątem zaledwie 14°, a przy 12-godzinnym — kąt ten zwiększa się już do 38°. Przy bardziej skośnym padaniu promieni więcej światła ulega rozproszeniu i zaabsorbowaniu przez szkło pokrywające konstrukcję szklarni, a tym samym mniej światła jest wykorzystywane przez rośliny. W Polsce nie ma większych różnic pomiędzy południem a północą kraju w długości dnia i kącie padania promieni słonecznych, są natomiast w liczbie godzin ze słońcem. Pod tym względem występuje duże zróżnicowanie, w zależności od rejonu. Najkorzystniejszymi warunkami słonecznymi w zimie charakteryzują się okolice Nowego Sącza, Lublina i Zamościa. W tych rejonach w listopadzie słońce świeci przeciętnie przez około 70 godzin, w grudniu — 50 godzin, w styczniu — 70 godzin, w lutym — 95 godzin, podczas gdy w Polsce centralnej (w rejonie Skierniewic) w listopadzie — około 40 godzin, w grudniu — około 25 godzin, w styczniu — około 35 godzin, w lutym — około 55 godzin. Podczas ostatnich zim liczba godzin ze słońcem była jednak mniejsza od przeciętnej.
Po analizie warunków świetlnych za najwcześniejszy dla Nowego Sącza, Lublina, Zamościa należy uznać termin sadzenia ogórków od połowy stycznia. Natomiast w rejonie Wrocławia, Kalisza, Grudziądza powinien on być opóźniony o 2 tygodnie.
Wcześniejsze sadzenie ogórków w szklarniach, na przykład w połowie grudnia, nawet w rejonach o dobrym usłonecznieniu nie zawsze jest uzasadnione. Doświetlana rozsada sadzona w tym terminie trafiając w gorsze warunki świetlne (bez dodatkowego światła sztucznego) rośnie powoli, rośliny takie zaczynają plonować dopiero po 45–50 dniach — w zależności od roku i odmiany. Natomiast ogórki sadzone w połowie stycznia — w lepszych warunkach świetlnych, wchodzą w okres plonowania już po 30–35 dniach.
Na ilość światła docierającego do roślin wpływa także czystość szkła, dlatego, planując wczesne sadzenie, trzeba pamiętać o umyciu szklarni jesienią.
Rosnące koszty ogrzewania
Przy ustalaniu terminu sadzenia należy brać pod uwagę koszty ogrzewania. Zimy i przedwiośnia ostatnio bywają bardzo mroźne, z długimi okresami niskiej temperatury w grudniu, styczniu i lutym, zwłaszcza w nocy. To bardzo zwiększa koszt ogrzewania pomieszczeń uprawowych dla ogórka, który ma duże wymagania cieplne. Do tego w ostatnim sezonie znacznie, bo prawie o 30%, wzrosły ceny paliw płynych. Stąd też nakłady na ogrzewanie w gospodarstwach uprawiających ogórki z bardzo wczesnych terminów sadzenia (na początku stycznia), stanowiły nawet ponad 60% ogólnych wydatków poniesionych na produkcję. Dlatego należy dokładnie przeanalizować, czy z racji wysokich kosztów ogrzewania przy słabym nasłonecznieniu, nie byłoby ekonomicznie uzasadnione przesunięcie terminu sadzenia o około 2 tygodnie — z początku na połowę stycznia.
Wybór odmiany
Do sadzenia w najwcześniejszym terminie trzeba wybierać odmiany wczesne i plenne. Prócz tego ich owoce powinny być ciemnozielone, lekko żebrowane, wyrównane pod względem wielkości i kształtu — najlepiej 18–22-cm długości — bo takie są upodobania konsumentów. Unika się uprawy odmian zbyt silnie się krzewiących — ze względu na konieczność ich systematycznego cięcia, wiążącego się ze zwiększonymi nakładami na robociznę. Istotna jest odporność, a przynajmniej tolerancja wobec chorób, również wirusowych. Uprawa odmian o dużym zakresie odporności i tolerancji pozwala na ograniczenie liczby zabiegów ochrony roślin, a przez to obniżenie nakładów na produkcję, umożliwia systematyczne prowadzenie zbiorów (karencja po zabiegach chemicznych powoduje przerwę w zbiorach) i zmniejszenie stopnia chemizacji środowiska. Zazwyczaj odmiany odporne na mączniaka prawdziwego, takie jak Colonel F1 czy Passandra F1, dla prawidłowego wzrostu i plonowania wymagają lepszych warunków świetlnych, dlatego nie powinno się ich sadzić wcześniej, niż na początku lutego (w okolicach Nowego Sącza) lub w połowie lutego (na przykład w rejonie Kalisza), odmianę Deltastar F1 warto sadzić jeszcze później, nawet od początku marca. Niedobór światła na roślinach tych odmian objawia się w postaci chlorozy blaszek liściowych, przypominającej niedostatek magnezu i potasu. Wpływa to także na zmniejszenie liczby zawiązywanych owoców i ich powolny wzrost. Dopiero polepszenie się warunków świetlnych "uzdrawia" rośliny, ale nie uzyska się już z nich wysokiego plonu wczesnego i ogólnego. Tak więc przy wyborze odmiany na określony termin sadzenia należy uwzględniać jej wymagania — głównie świetlne, ale także termiczne.
W tabeli przedstawiona jest przykładowa przydatność najczęściej spotykanych w produkcji odmian do uprawy najwcześniejszej, wczesnej wiosennej i z sadzenia od marca (zwykle już w tunelach foliowych). I tak na przykład krajowa odmiana Milenium F1 może być sadzona zarówno bardzo wcześnie (od połowy stycznia), jak i w lutym, a w tunelach także w marcu. Z zagranicznych odmian do uprawy najwcześniejszej można wziąć na przykład Katianę F1 — niewrażliwą na niedostatek światła, ale wymagającą "ciepłego spodu". Odmianę Miracle F1 — która wymaga lepszych warunków świetlnych, można sadzić od lutego i dosyć intensywnie ciąć. Natomiast Tornadona F1 najlepiej plonuje z sadzenia od marca — wymaga bowiem dużo ciepła i dobrych warunków świetlnych.
TERMINY SADZENIA POPULARNYCH ODMIAN OGÓRKA
* — w tabeli podany termin dla rejonu Nowego Sącza, Lublina, Zamościa; w okolicach Wrocławia, Kalisza, Grudziądza sadzenie można rozpocząć 2 tygodnie później
Poniżej opisane są odmiany nowe, oznaczone w tabeli symbolem N), jeszcze niezarejestrowane, ale w prowadzonych próbach uprawowych dające dobre wyniki.
Machos F1 (ZO Przyborów) — fot. 1 — przydatny do sadzenia po połowie lutego, średnio wczesny i plenny, tolerancyjny wobec mączniaka prawdziwego. Rośliny z nielicznymi pędami bocznymi, nie wymagają intensywnego cięcia. Owoce są ciemnozielone, cylindryczne, wyraźnie żebrowane, długości 20–23 cm.
FOT. 1. MACHOS F1
Halley F1 (Seminis Vegetable Seeds) — fot. 2 — polecany do sadzenia od lutego, plenny, odporny na mączniaka prawdziwego. Rośliny z nielicznymi pędami bocznymi, które mają tendencję do ograniczonego wzrostu. Owoce są ciemnozielone, lekko żebrowane, długości około 20 cm, dorastające przy dobrych warunkach świetlnych do 25 cm, dobrze wypełnione. Może być uprawiany jesienią.
FOT. 2. HALLEY F1
Kaspian RZ F1 (Rijk Zwaan) — fot. 3 — do sadzenia od lutego. Wczesny i plenny, o roślinach w typie Medii RZ F1, ale o nieco krótszych owocach, długości 23–26 cm. Dobrze plonuje zarówno w wełnie mineralnej, jak i w podłożach organicznych.
FOT. 3. KASPIAN F1
Pantera F1 (Nunhems Nasiona) — fot. 4 — do najwcześniejszych nasadzeń. Odmiana wczesna i plenna, o szybkim wzroście roślin słabo wybijających w pędy boczne. Tworzy 2 lub 3 owoce w międzywęźlu, ciemnozielone, lekko żebrowane, długości około 20 cm. Może być uprawiana w wełnie mineralnej i podłożach organicznych.
FOT. 4. PANTERA F1 (NUN 3009)