Rozwój roślin i ich wymagania

Wrzosiec delikatny (fot. 1) jest rośliną dnia długiego, to znaczy zawiązuje kwiaty przy dniu 15-godzinnym i dłuższym. Duże natężenie oświetlenia podczas dnia długiego (latem) przyspiesza rozpoczęcie kwitnienia, niezależnie od temperatury. Odwrotnie: niskie natężenie oświetlenia, na przykład 1,5–2 klx w lipcu, opóźnia początek kwitnienia.

Fot. 1. Erica gracilis — najważniejszy gatunek wrzośca w uprawie doniczkowej

Dla indukcji kwitnienia i dalszego rozwoju kwiatów odpowiednia jest temperatura nocy wynosząca 15–20°C — wywiera ona korzystniejszy wpływ na powstawanie kwiatów niż temperatura dnia przekraczająca 20°C. Niska temperatura w czerwcu, po wyniesieniu roślin ze szklarni na zewnątrz, powoduje opóźnienie kwitnienia lub sprawia, iż jest ono nieregularne.
Podobny wpływ ma temperatura powyżej 20°C, panująca w szklarni przed wyniesieniem roślin na zewnątrz. Odmiany wczesne wrzośca delikatnego wymagają do indukcji zawiązków kwiatowych sumy ciepła minimum 810°C, do wytworzenia pąków kwiatowych 950–1100°C, a do rozkwitania kwiatów 1400–1650°C. Odmiany średnio wczesne do powstania pąków potrzebują 1150–1250°C, do kwitnienia 1700–1850°C, odmiany średnio późne, odpowiednio, 1250–1300°C i 1850–1970°C, a późne, odpowiednio, 1300°C i 1970°C. Na sumę ciepła składają się sumy średniej temperatury dnia mierzonej o godzinie 7⁰⁰, 14⁰⁰ i 21⁰⁰. Dodawanie ich zaczyna się od nastania dnia 16-godzinnego na początku maja, przy założeniu, że ostatnie przycinanie roślin (o tym zabiegu — czytaj poniżej) odbyło się na przełomie marca i kwietnia. Indukcja kwitnienia następuje na początku lipca, gdy wszystkie pozostałe czynniki wzrostu i rozwoju roślin znajdują się w optimum. Po skutecznej indukcji istotna jest dla obfitego kwitnienia suma ciepła w lipcu i sierpniu, specyficzna dla poszczególnych grup odmian. Wrzośce kwitnące zimą i wczesną wiosną zawiązują pąki kwiatowe od września do listopada. Do ich dojrzałości niezbędny jest okres chłodu. Im temperatura jest niższa, tym faza chłodu trwa krócej. Temperatura 2–10°C po rozpoczęciu nowego rozwoju w listopadzie wpływa korzystnie na równomierność kwitnienia od grudnia. Gdy temperatura w tym czasie nie spada poniżej 15°C, rośliny często zamiast kwitnąć, tylko rosną (nie przechodzą z fazy wegetatywnej do generatywnej).

Traktowanie wrzośców regulatorami wzrostu przyspiesza kwitnienie, zastępując w znacznym stopniu wspomnianą wcześniej sumę ciepła. Opryskiwanie roślin retardantami (np. Cycocel 460 SL w stężeniu 5–10 ml/litr wody w ilości 125 ml roztworu na 1 m²) zahamowało wzrost roślin na wysokość, a zastosowanie tych preparatów przed wybarwieniem się pąków kwiatowych osłabiło także wzrost roślin na szerokość. Przyspieszenie kwitnienia spowodował B-Nine 85 SP, użyty w stężeniu 5–10 ml/litr wody.

Wzrost wrzośca delikatnego przebiega najintensywniej w czerwcu, gdy rośliny znajdują się poza szklarnią. Wtedy wymagają częstego zasilania nawozami dobrze rozpuszczalnymi w wodzie, o odczynie fizjologicznie kwaśnym, niezawierającymi balastu (np. siarczków czy chlorków). Zapotrzebowanie na składniki mineralne stanowi wówczas 80% potrzeb pokarmowych wrzośca. Na początku fazy wzrostu, przed wyniesieniem na zewnątrz, zasila się rośliny nawozem o stosunku N : P : K jak 4 : 1 : 2. Podczas głównego wzrostu można zwiększyć udział azotu (N : P : K = 6 : 1 : 2). W okresie zimowania młodych roślin i przerwy w dokarmianiu w lipcu dostarcza się im tylko 25% dawki nawozów, w stężeniu 1 g/l. Azot wpływa na rozpoczęcie indukcji kwitnienia, na rozwój pąków kwiatowych i rozrastanie się roślin na szerokość. Dlatego pierwiastek ten w optymalnej ilości powinien się znajdować w strefie systemu korzeniowego roślin już przed zasadniczym okresem powstawania kwiatów i przed lipcową przerwą w zasilaniu. Azot należy koniecznie podawać zarówno w formie amonowej (NH₄⁺), jak i azotanowej (NO₃^–2) — w proporcji 1 : 1. Zalecane pH podłoża dla wrzośca delikatnego wynosi 4–4,5.

Na rozwój pąków kwiatowych korzystnie oddziałuje umiarkowana wilgotność powietrza, a w pewnym stopniu także spryskiwanie roślin wodą. Dla wrzośców wskazana jest woda miękka, o stopniu twardości do 8°dH. Dopuszczalna jest woda średnio twarda, do 12°dH, którą można zmiękczyć metodami fizycznymi. Zmiękczanie wody o twardości stałej, czyli przekraczającej 12°dH, jest skomplikowane i udaje się tylko za pomocą metod chemicznych. Dlatego najlepiej produkować rośliny wrzosowate tam, gdzie woda rodzima jest najwyżej średnio twarda.

Technologia produkcji

Wrzosiec delikatny jest najczęściej produkowany w cyk­lu 18-miesięcznym. Właściwa uprawa w szklarni rozpoczyna się zwykle na przełomie maja i czerwca, a w drugim roku rośliny są wynoszone na zewnątrz, gdzie zakwitają (osiągają stadium handlowe). Zakład powinien dysponować szklarnią lub tunelem z lampami do doświetlania asymilacyjnego i urządzeniem do zamgławiania, miejscem poza szklarnią dla wyniesionych roślin oraz ruchomą deszczownią (ramieniem samojezdnym) dostarczającą roślinom wody wraz z nawozami mineralnymi, a także chłodnią.

Omawiany wrzosiec jest rozmnażany za pomocą sadzonek pędowych (rys.), sporządzanych głównie od stycznia do kwietnia. Sadzonkowanie na przełomie lipca i sierpnia pozwala na skrócenie produkcji do 12–15 miesięcy, ale rośliny kwitnące są mniejsze. Sadzonkowanie od października do grudnia bywa praktykowane sporadycznie. Taka krótka produkcja wymaga bowiem intensywnej pielęgnacji roślin i użycia większych sadzonek. Sadzonki po ścięciu można przechowywać do 6 tygodni, w temperaturze 2°C. Pobiera się je z wyselekcjonowanych rok wcześniej okazów matecznych, po raz ostatni przyciętych w sierpniu i dalej uprawianych w temperaturze 12°C. Jedna roślina mateczna rosnąca w doniczce o średnicy 13 cm może dostarczyć do 1000 sadzonek. Sporządzane bywają 3 rodzaje sadzonek: wierzchołkowe długości 3–6 cm z kilkoma rozgałęzieniami bocznymi, śródpędowe długości 3–5 cm i boczne (piórkowate) — długości 2–3 cm. Lepsze są te dwóch pierwszych rodzajów. Sadzonki chłodzone w temperaturze 2°C ukorzeniają się w stu procentach. Z dolnego końca każdej sadzonki, na długości 0,5 cm, usuwa się liście. Ukorzeniają się one bez traktowania stymulatorami, lecz te substancje chemiczne polepszają jakość systemu korzeniowego.

Gałązka wrzośca delikatnego i sadzonki (po prawej):
od góry — wierzchołkowa, śródpędowa, boczna

Sadzonki umieszcza się w paletach wielodoniczkowych o małych komórkach, w podłożu z torfu wysokiego (fot. 2). Przykrywa się je cienką folią lub niskim tunelikiem foliowym (fot. 3). Podczas intensywnego promieniowania słonecznego niezbędne jest cieniowanie. Ukorzenianie sadzonek pod zamgławianiem zwykle praktykuje się jedynie latem. Po dobrym ukorzenieniu się sadzonek, czyli po upływie 25–30 dni od umieszczenia ich w podłożu, rozpoczyna się zasilanie nawozem płynnym w stężeniu 0,5 g/l. Ukorzenianie trwa 4–6 tygodni. W niektórych zakładach ogrodniczych sadzonkuje się latem, umieszczając po 3 sadzonki od razu do doniczek docelowych o średnicy 11–12 cm. Oszczędza się wtedy na robociznie i na podłożu, lecz rośliny handlowe są mniej okazałe. W razie sadzonkowania zimą (październik–grudzień) niezbędne jest doświetlanie sadzonek światłem o natężeniu napromienienia 400 W/m². Zachodnioeuropejscy producenci wrzośców doniczkowych często korzystają z gotowych materiałów wyjściowych, które kupują w specjalistycznych zakładach.

Fot. 2. Sadzonki wrzośców umieszcza się w paletach o małych komórkach

Fot. 3. Niskie tunele (tu: opuszczane automatycznie) służą do zwiększania wilgotności wokół ukorzenianych sadzonek

Ukorzenione sadzonki, czyli młode rośliny, można przesadzić do palet z większymi komórkami (fot. 4) lub do pierwszych doniczek o średnicy 8 cm, na przełomie maja i czerwca, i ustawić na miejscu tych, które zostały wyniesione na zewnątrz. Zalecana na tym etapie uprawy "młodzieży" temperatura w szklarni wynosi 12°C. Kolejne przesadzanie roślin, do doniczek plastikowych lub ceramicznych o średnicy 11–12 cm, przypada od listopada do kwietnia, przeważnie przesadza się za pomocą sadzarki maszynowej. Standardowym podłożem jest torf wysoki, wzbogacony nawozem wieloskładnikowym w dawce 0,5 kg na 1 m³ i z dodatkiem wapnia (CaCO₃ w dawce 0,5–1 kg na 1 m³), o pH 4–4,5. Dodatek wapnia jest niezbędny do prawidłowego rozwoju korzeni.

Fot. 4. Młode rośliny przesadzone do wielodoniczek o większych otworach

Podczas produkcji rośliny są kilkakrotnie przycinane. Zwykle pierwsze cięcie jest ręczne (uszczykiwanie), a pozostałe są wykonywane mechanicznie (fot. 5). Cięcie nie powinno być jednak zbyt silne (mocno skracające pędy), gdyż przerywa to wzrost roślin lub uniemożliwia jego kontynuację. Liczba zabiegów uzależniona jest przede wszystkim od siły wzrostu roślin. Ostatnie przycinanie przed wyniesieniem roślin na zewnątrz powinno nastąpić na przełomie marca i kwietnia. Taki termin zapewni właściwe zawiązanie kwiatów. Późniejsze cięcie korekcyjne — dla nadania roślinom ładnego kształtu — nie ma już wpływu na kwitnienie.

Fot. 5. Urządzenie służące do przycinania ukorzenionych sadzonek wrzośców na pierwszym etapie produkcji materiału wyjściowego

Doprowadzenie roślin do kwitnienia odbywa się poza szklarnią (fot. 6). Po wyniesieniu ich na przełomie maja i czerwca dołuje się je wraz z doniczkami na zagonach w polu lub ustawia na utwardzonych placach (przypominających kontenerownię w szkółce) wyłożonych drewnianymi kratownicami, płytkami betonowymi (fot. 7), folią izolującą od gleby, agrotkaniną (fot. 8) lub w rynnach. Warto pamiętać, że podczas letnich upałów czarny materiał może się nagrzewać do temperatury 50°C, co szkodzi korzeniom i pędom roślin. Dlatego celowe jest ułożenie cienkiej warstwy średnioziarnistego białego grysu (fot. 9) i dopiero potem ustawienie roślin. Poprawia to także odprowadzenie nadmiaru wody z doniczek — wrzośce są wrażliwe na gromadzenie się jej na dnie naczyń, a — w efekcie — na choroby*. Dno doniczek powinno mieć dużą powierzchnię otworów odpływowych. Wody dostarczają deszczownie samojezdne. Wraz z podlewaniem można wprowadzić składniki mineralne (fertygacja). Rośliny znajdujące się na zewnątrz dokarmia się do końca czerwca i — po wspomnianej wcześniej lipcowej przerwie w zasilaniu — w sierpniu i wrześniu, do czterech razy w tygodniu (w czerwcu stężenie pożywki — 2–4 g nawozu/l wody, a od sierpnia — 1–2 g/l). Dawka nawozu uzależniona jest także od wielkości opadów wypłukujących składniki mineralne z podłoża. Regularnie należy wykonywać analizę zasobności podłoża w azot i potas oraz sprawdzać wartość pH. Podczas intensywnego wzrostu roślin w czerwcu zawartość azotu w podłożu powinna wynosić 120–150 mg/dm³.

Fot. 6. Uprawa wrzośców doniczkowych na zewnątrz szklarni
(na końcu zagonu widoczne ramię nawadniające)

Fot. 7. Kwatera wyłożona płytkami betonowymi

Fot. 8. i agrotkaniną

Fot. 9. Doniczki z wrzoścami ustawione na grysie

Produkcja wrzośca czerwonego w doniczkach trwa 2 sezony i jest podobna do uprawy wrzośca delikatnego. Sadzonkuje się wczesną wiosną w paletach-wielodoniczkach i kilkakrotnie przycina otrzymane rośliny.
W drugim roku po zimie wrzośce się przycina i przesadza do doniczek o średnicy 9–12 cm, dalej uprawia w polu, a sprzedaż kwitnących okazów przypada od września do grudnia lub pod koniec zimy.

Produkcja roślin wrzośca popielatego w doniczkach jest również podobna do uprawy wrzośca delikatnego. Przycinanie w końcu maja i 4-tygodniowe chłodzenie w temperaturze 2–5°C umożliwia otrzymanie kwitnących roślin od września. Można dekorować nimi wnętrza chłodne i jasne, bowiem dobrze utrzymują barwę kwiatów.

Kwitnące wrzośce należy regularnie podlewać, gdyż nawet krótkotrwałe ich przesuszenie skraca kwitnienie. Rośliny te uprawiane w doniczkach w ciepłych pomieszczeniach, typowych dla współczesnych "bloków", nawet starannie pielęgnowane, po kilku dniach zasychają. Ale kwiaty utrzymują się do roku i mogą być użyte do kompozycji z suszek.

* Wrzośce mogą być atakowane przez groźne choroby i szkodniki, traktuje o tym książka "Ochrona roślin wrzosowatych"