• 12-636-18-51
  • wydawnictwo@plantpress.pl
ogrodinfo.pl
sad24.pl
warzywa.pl
Numer 09/2002

ANALIZA GLEBY PODSTAWĄ NAWOŻENIA

Rynek warzyw staje się coraz bardziej wymagający. Konsumenci oczekują tanich produktów wysokiej jakości. Producenci dążą do obniżenia kosztów (możliwego często do osiągnięcia przez rezygnację z nawożenia pierwiastkiem, występującym w glebie w wystarczającej ilości) oraz poprawy jakości warzyw (ta, uzyskana dzięki prawidłowemu nawożeniu jest często niewidoczna, ale ujawnia się po dłuższym przechowywaniu lub podczas analizy zawartość składników odżywczych i witamin). Oba te cele można zrealizować przez racjonalne nawożenie, które ma decydujący wpływ na jakość warzyw. Podstawą zaś racjonalnego nawożenia jest analiza gleby.

Często rośliny nawożone są w sposób nieodpowiedni. Dzieje się tak dlatego, że nawozi się je według pewnych schematów, które nie uwzględniają zasobności gleby. Nawożenie takie odbywa się zwykle na podstawie wymagań pokarmowych roślin, czyli ilości składników jaką roślina, w zależności od gatunku, pobiera na wytworzenie określonego, planowanego plonu.

W oznaczaniu wysokości dawek poszczególnych składników, czyli potrzeb nawozowych, należy brać pod uwagę — oprócz wymagań pokarmowych rośliny — również stan gleby, która jest buforem pochłaniającym składniki pokarmowe (także te dostarczane z nawozami) i umożliwiającym roślinom ich pobieranie w zależności od potrzeb.

Na potrzeby nawozowe ma wpływ nie tylko ogólna zawartość składników w glebie, ale także ich dostępność, która zależy od składu mechanicznego gleby, wilgotności, odczynu, temperatury, zawartości materii organicznej. Analiza chemiczna gleby pozwala uzyskać informacje o zasobności gleby w przyswajalne dla roślin składniki.


Pobieranie prób
Powszechnie uważa się, iż za poprawność wyników analizy odpowiada laboratorium. Okazuje się, że aż 75–80% błędów powstałych podczas analizy gleby związane jest z niewłaściwym pobraniem prób, a tylko 20–25% należy wiązać z niewłaściwą pracą laboratoriów. Z hektara pobiera się tylko około 0,5 litra gleby, dlatego ważne jest staranne pobranie prób jednostkowych, tak by próba ogólna (dostarczana do laboratorium) była jak najbardziej reprezentatywna dla badanej powierzchni. Na próbę ogólną powinno się składać 15–25 prób jednostkowych, pobranych z głębokości 0–20 cm, najlepiej specjalną laską glebową. Próba ogólna powinna pochodzić z obszaru o podobnych warunkach przyrodniczych (podobny rodzaj gleby, ukształtowanie terenu) i agrotechnicznych (przedplon, zabiegi uprawowe, nawożenie). Po obszarze, wyznaczonym wcześniej do przeprowadzenia analiz, można, przy pobieraniu prób poruszać się zygzakiem lub w inny, przedstawiony na schematach sposób (rys. 1), tak aby pobrać glebę równomiernie z całego obszaru. Prób nie należy pobierać równolegle do kierunku wykonywanych zabiegów agrotechnicznych, bezpośrednio po przeprowadzeniu nawożenia (zarówno mineralnego, jak i organicznego), a także w okresach nadmiernej suszy czy wilgotności, z miejsc o nietypowym (słabym lub nadmiernie wybujałym) wzroście roślin ani z brzegu pola. Próby jednostkowe trzeba dokładnie wymieszać i część tej gleby należy w stanie naturalnej wilgotności dostarczyć do laboratorium. Jeżeli nie można przekazać jej bezpośrednio po pobraniu, najlepiej przechować próbki w niskiej temperaturze, ze względu na możliwość przemian składników pokarmowych, zwłaszcza azotu. Ważne jest, aby dostarczając glebę do laboratorium, określić składniki, których ma dotyczyć analiza oraz jakie gatunki będą na tym polu uprawiane.

SPOSOBY PORUSZANIA SIĘ PO POLU PRZY POBIERANIU PRÓBEK JEDNOSTKOWYCH GLEBY



Rodzaje analiz

Analizy gleby można podzielić na dwa typy: wykonywane pod uprawę roślin rolniczych (tak zwane analizy rolnicze) oraz pod uprawę roślin ogrodniczych (analizy ogrodnicze) wykonywane metodą uniwersalną. W obu typach analiz można określić także zawartości mikroelementów (oznaczane inną metodą dla upraw rolniczych i ogrodniczych) czy innych pierwiastków, na przykład siarki.

Na podstawie analizy gleby metodą uniwersalną pod uprawę roślin ogrodniczych, uzyskujemy informacje o zawartości składników w mg/dm3 gleby. W wersji podstawowej (bez dodatkowych zleceń) bada się zwykle zawartość azotu azotanowego, fosforu fosforanowego, potasu, magnezu, wapnia, chlorków oraz odczyn (pH bada się w wodzie i jest ono wyższe od badanego w analizie pod uprawę roślin rolniczych — w 1 M KCl) i zasolenie, które jest podawane w gramach NaCl na dm3 gleby. W uprawach polowych zazwyczaj nie są przekraczane dopuszczalne granice zasolenia, pod osłonami zasolenie gleby jest często zbyt wysokie.

W typowej analizie gleby pod uprawy rolnicze bada się zawartość fosforu fosforanowego, potasu, magnezu oraz pH (w 1 M KCl), zawartość składników podaje się w mg/100 g gleby. Niestety, na podstawie tego rodzaju analizy nie można ustalić dokładnych zaleceń nawozowych dla warzyw.

Nie można porównać wyników obu analiz, ponieważ są w nich używane inne odczynniki do wymycia z gleby składników odżywczych i wyniki podawane są w innych jednostkach.


Termin
Najwłaściwszy jest okres przed nawożeniem poprzedzającym siew lub sadzenie roślin. Termin ten jest szczególnie zalecany ze względu na możliwość określenia w glebie ilości azotu mineralnego dostępnego dla roślin, którego zawartość ulega szybkim zmianom. Jeżeli ogrodnik nie dysponuje żadną wiedzą na temat zasobności gleby, wskazane jest wcześniejsze wykonanie analizy gleby, na przykład po zbiorze przedplonu, jesienią. Ekonomicznie uzasadnione jest wykonanie wtedy analizy pod uprawę roślin rolniczych, która jest tańsza, nie bada się w niej zawartości azotu, ale określa klasy zasobności (bardzo niska, niska, średnia, wysoka, bardzo wysoka) w makroelementy i umożliwia uzupełnienie dużych niedoborów tych składników już jesienią. Pozwala to uniknąć nawożenia dużymi dawkami nawozów na wiosnę, przed sadzeniem roślin. Ten rodzaj badania obejmuje również określenie wartości odczynu, na którego podstawie można w miarę potrzeby dość łatwo ustalić dawkę wapna. (Ponad 75% gleb w Polsce wymaga wapnowania, dlatego jeżeli odczyn gleby nie jest znany, to najprawdopodobniej wymaga ona wapnowania.)

Zalecenia nawozowe
Dawki nawozów ustala się tak, aby uzupełnić różnicę pomiędzy zawartością pierwiastka w glebie a zawartością optymalną dla uprawy poszczególnych gatunków. Wielkości te różnią się dla gatunków (tab. 1) oraz rodzajów gleby, na przykład dla gleb ciężkich za optymalne zawartości dla potasu, magnezu, wapnia należy przyjąć górne z podanych wartości.

TABELA 1. OPTYMALNE ZAWARTOŚCI W GLEBIE SKŁADNIKÓW DLA WIĘKSZOŚCI WARZYW W UPRAWIE POLOWEJ

Szczegółowe wymagania różnych upraw co do zawartości fosforu i potasu w glebie przedstawiono w tabelach 2 i 3.

TABELA 2. OPTYMALNE ZAWARTOŚCI FOSFORU W GLEBIE DLA WARZYW W UPRAWIE POLOWEJ (w mg P/dm 3




TABELA 3. OPTYMALNE ZAWARTOŚCI POTASU W GLEBIE DLA WARZYW W UPRAWIE POLOWEJ (w mg K/dm3)


W pierwszej kolejności obliczamy różnice pomiędzy zawartością optymalną a aktualną, mnożymy ją przez 2, aby przeliczyć zawartość w mg/dm3 na kg/ha. Obliczoną dawkę mnożymy przez współczynniki sorpcji, które dla gleb mineralnych wynoszą: N 1–1,2; P 1,5–5 (wyższe wartości dla gleb kwaśnych i zasadowych); K 1–1,6; Mg 1–1,5 (wyższe wartości dla gleb ciężkich). Mnożąc tak ustaloną dawkę składnika w formie pierwiastkowej przez współczynnik z tabeli 4 uzyskuje się dawkę formy tlenkowej (na przykład P2O5, K2O) na 1 hektar, podawaną w zaleceniach przez producentów nawozów.

Zdarza się, że przy ustalaniu zaleceń nawozowych trzeba poczynić pewne odstępstwa w obliczaniu dawek nawozów. Przy dużych różnicach pomiędzy zawartością aktualną a optymalną należałoby podawać zbyt duże dawki nawozów. Różnica pomiędzy aktualną a optymalną zawartością fosforu wynosząca 30 mg/dm3 powoduje, że potrzeba na hektar 895 kg superfosfatu potrójnego = 30 x 2 (przelicznik kg/ha) x 3 (współczynnik sorpcji) x 2,291 (mnożnik P na P2O5) x 2,17 (przelicznik na dawkę superfosfatu). W takim przypadku, gdy uwzględni się nawożenie pozostałymi składnikami, może okazać się, że tak duża dawka nawozów spowoduje zwiększenie zasolenia i zawartości metali ciężkich, a nawet zniszczy strukturę gleby. Należy wtedy zmniejszyć dawki nawozów, licząc się z obniżką plonu.

Ustalenie dawek nawozów można zlecić laboratorium wykonującemu analizę gleby (zdarza się, że wykonanie zawarte jest w cenie analizy gleby), skorzystać z usług doradców lub z programów komputerowych (HO 8/2002). Najkorzystniejsze, ze względów ekonomicznych (by niepotrzebnie nie nawozić i uzyskiwać wysokie, dobrej jakości plony) jest systematyczne — w przypadku warzyw przed każdą uprawą — wykonywanie analiz gleby i utrzymywanie zawartości składników na opty

TABELA 4. WSPÓŁCZYNNIKI DO PRZELICZANIA SKŁADNIKÓW POKARMOWYCH


malnym poziomie.