Numer 11/2002
Średnie plony pomidorów uzyskiwane w Holandii, a także przez niektórych polskich producentów wynoszą 55 kg z metra kwadratowego uprawy. Produkcja taka wymaga nowoczesnych, dobrze wyposażonych obiektów, a także bardzo dobrego przygotowania ogrodnika. Najczęściej uprawa trwa od stycznia do początku grudnia, a rośliny rosną na wełnie mineralnej. Oprócz wiedzy teoretycznej, obejmującej zalecenia uprawowe, równie ważne jest zrozumienie potrzeb rośliny oraz znajomość zasad, które decydują o prawidłowym doborze przeprowadzanych zabiegów i terminie ich wykonywania.
Głównym czynnikiem ograniczającym wielkość plonu pomidorów w uprawach pod osłonami jest ilość światła, jaka dociera do roślin. Światło wpływa bezpośrednio na wielkość uzyskiwanych plonów. Zwiększenie jego ilości o 1% (pod warunkiem, że pozostałe czynniki są optymalne) powoduje wzrost plonu również o 1%. Uzyskiwanie plonów na poziomie 55 kg/m 2 uprawy wymaga najlepszego wykorzystania dostępnego światła. By światło mogło być maksymalnie wykorzystywane wymagane jest dokarmianie roślin dwutlenkiem węgla oraz prawidłowe i terminowe przeprowadzanie innych zabiegów (na przykład nawożenia i nawadniania, ochrony, cięcia).
Najkorzystniejsze warunki nasłonecznienia panują w południowej Polsce, najmniej korzystne — w północno-wschodniej część kraju oraz w rejonach przemysłowych Śląska. Dane na temat promieniowania słonecznego można uzyskać w stacjach meteorologicznych lub z komputera sterującego klimatem w szklarni (na przykład z programu Synopta). W ciągu roku w Wielkopolsce dociera do roślin około 362 tys. J/cm2 (tabela). Mogą one wykorzystać tylko promieniowanie fotosyntetycznie aktywne (tzw. PAR). Jest to promieniowanie o długości fal 400–700 nm lub inaczej promieniowanie widzialne czyli światło, które stanowi średnio około 50% energii.
 |
Duży wpływ na wykorzystanie światła ma konstrukcja szklarni oraz położenie obiektu względem stron świata. Najmniej światła (48–60%) przedostaje się do szklarni ustawionych w kierunku północ-południe, a najwięcej (55–70%) do zbudowanych na osi wschód-zachód. Istotna jest również sama konstrukcja szklarni, miedzy innymi liczne elementy konstrukcyjne (fot. 1), czy brudne szkło w znacznym stopniu mogą ograniczyć przepuszczanie światła. Standardem powinno być mycie zabrudzonych szyb.
 |
Szyby szklarni wraz z konstrukcją powinny przepuszczać około 70% światła. Uwzględniając, że będzie ono przedostawać się na takim poziomie otrzymujemy rocznie 253 tys. J/cm2. Plonujące rośliny powinny z tej ilości wykorzystać około 95%. Zależne jest to od zagęszczenia roślin, liczby liści oraz odbicia światła od podłoża (np. użycie białej, czystej, folii wyścielającej podłoże — fot. 2).
 |
Roślina pomidora do wytworzenia 1 kg owoców musi zaabsorbować około 22 MJ PAR. W Wielkopolsce rośliny mogą zaabsorbować w całorocznej uprawie od stycznia do grudnia około 240 tys. J/cm2, co daje możliwość uzyskania plonów wielkości prawie 55 kg/m2. Uzyskanie takiego plonu w szklarniach źle przepuszczających światło lub w krótszym okresie nie jest możliwe bez doświetlania roślin. Może być ono konieczne również w pochmurne dni, zwłaszcza zimą. Przeprowadzać je należy przez 8 godzin po zachodzie słońca lub przed wschodem, jak również w dni o dużym zachmurzeniu (intensywność światła poniżej 90 W/m2, 4 tys. lux). Ogrodnik może samodzielnie obliczyć czas doświetlania, co pozwala je zoptymalizować, w pełni wykorzystywać zalety komputerów sterujących klimatem w szklarni oraz zwiększa możliwość planowania i sterowania uprawą.
Dla zapewnienia prawidłowego wzrostu roślin musi codziennie docierać 100 J całkowitego promieniowania słonecznego na centymetr kwadratowy powierzchni uprawy. Dodatkowo, na każde wytworzone grono, potrzebne jest 100 J/cm2 powierzchni uprawy. Tak więc rośliny z pięcioma gronami powinny otrzymywać dziennie 600 J/cm2.
Ilość światła, jaka dociera do roślin, obliczana jest na podstawie intensywności światła i długości dnia według wzoru: suma światła [J/cm2] = liczba godzin x intensywność [W/m2] x 0,36. Przy średniej dziennej intensywności światła wynoszącej 100 W/m2 i 12-godzinnym dniu do roślin dociera 432 J/cm2, brakuje natomiast 168 J/cm2.
W przeliczaniu wytwarzanego przez lampy światła na dzienne należy uwzględnić sprawność fotosyntetyczną lamp (przeliczenie lx na W/m2 PAR: wysokoprężne lampy rtęciowe — 0,0029; wysokoprężne lampy sodowe — 0,0023, wysokoprężne lampy metalohalogenkowe — 0,0028) oraz współczynnik przeliczeniowy na całkowite promieniowanie słoneczne na zewnątrz szklarni (3,0). Na przykład, wysokoprężne lampy sodowe o mocy 600 W zwieszone w rzędach odległych o 3,6 m, a w rzędzie co 1,8 m (w oprawie ORS firmy Elgo lub Zatra 2-600 firmy Zatra SA) dają natężenie światła wynoszące 10000 lx, co w przeliczeniu na PAR wynosi 23 W/m2 (10000 lx x 0,0023 = 23 W/m2). Uwzględniając współczynnik przeliczeniowy na całkowite promieniowanie słoneczne (3,0) uzyskujemy: 23 W/m2 x 3,0 = 69 W/m2.
Lampa pracująca przez godzinę dostarcza: 69 W x 0,36 = 24,8 J/cm2. Ponieważ brakowało 168 J/cm2, co podzielone przez 24,8 J/cm2 daje 6,77, czyli czas doświetlania wynosi 6 godzin i 46 minut (wartość przed przecinkiem równa się liczbie godzin, po przecinku pomnożona przez 60 — liczbie minut: 60 x 0,77 = 46).
W dni pochmurne, zwłaszcza zimą i przy mało wydajnych lampach, obliczenia mogą wykazać, że na uzupełnianie niedoboru światła potrzeba doświetlania dłuższego niż 18 godzin. W takiej sytuacji należy bezwzględnie zachować 6 godzinny okres ciemności, który potrzebny jest roślinom dla prawidłowego wzrostu i plonowania. Pozostały czas doświetlania przesuwa się wówczas na następny dzień.
W Holandii, wykorzystując lampy o mocy 600 W i doświetlając rośliny w szklarni w zimie przez 18 godzin oraz wiosną i jesienią po 2–12 godzin, uzyskano plony powyżej 100 kg z metra kwadratowego uprawy. Z upraw niedoświetlanych, sadzonych na początku stycznia pierwsze owoce zbierać można po około 90 dniach od posadzenia, a z doświetlanych — około 3 tygodni wcześniej.