Numer 12/2002
W poprzednim artykule z tego cyklu (HO 11/2002) Autor przedstawił zależności pomiędzy ilością światła a uzyskiwanym plonem pomidorów oraz metodę obliczania potrzebnej ilości światła przydatną przy określaniu czasu doświetlania (red.).
| Temperatura | |||
| Wpływa na intensywność fotosyntezy i oddychania, szybkość tworzenia liści i dojrzewanie owoców, czyli odpowiada za przechodzenie do kolejnych faz wzrostu i plonowania. Optymalna zależy od ilości światła. Przy zbyt wysokiej — w stosunku do ilości światła — temperaturze może następować drobnienie owoców. Znacznie częściej jednak w takiej sytuacji obserwuje się zrzucanie zawiązków kwiatów i owoców, zwłaszcza w zimie. Różnica pomiędzy temperaturą powietrza i roślin nie powinna być większa niż 1°C. W słoneczne dni liście i owoce mają nawet o kilka stopni wyższą temperaturę niż otaczające powietrze, w dni pochmurne a także w czasie intensywnego wietrzenia są o 1–2°C chłodniejsze od niego.
Optymalna dla pomidorów temperatura powietrza mieści się w zakresie 15–25°C. Im mniej jest światła, tym powinna ona być niższa. Dlatego w zimie (styczeń i luty) zaleca się 15–18°C (nocą 13°C), a latem 20–25°C (nocą 15–18°C). Utrzymywanie latem 25°C wynika raczej z braku technicznych możliwości i ekonomicznych przesłanek obniżenia jej w tym okresie, a nie z jej wpływu na wysokość plonów. Obniżenie jej w tym okresie z 25°C do około 20°C może spowodować zwiększenie plonu o 10–12%. Niższa w dzień niż w nocy pobudza rośliny do intensywnego wzrostu wegetatywnego i zmniejszenia owocowania. Wzrost wegetatywny pobudza również podniesienie jej o kilka stopni od zalecanej dla danego okresu. Wahania temperatury owoców większe niż 10°C w ciągu doby mogą powodować ich pękanie. Temperatura podłoża powinna być niższa o 2–4°C od temperatury powietrza w szklarni. Obniżenie jej poniżej 12°C hamuje wzrost korzeni i zakłóca pobierania wody oraz składników pokarmowych, sprzyja także rozwojowi chorób grzybowych i bakteryjnych. Utrzymywanie jej na zbyt wysokim poziomie powoduje zaś przyspieszenie wzrostu wegetatywnego. Dla uzyskania wysokich plonów pomidorów konieczne jest wyposażenie szklarni w trzy niezależne układy ogrzewania — pod roślinami, wegetacyjne przy roślinach (fot. 1) oraz pod połacią dachową. Umożliwiają one (zwłaszcza zmiana wysokości rur ogrzewania wegetacyjnego) sterowanie wzrostem i plonowaniem. Podniesienie rur ogrzewania wegetacyjnego na wysokość najniższego grona przyspiesza się dojrzewanie w nim owoców. Gdy międzywęźla są krótkie i pędy grube rury podnosi się na wysokość wierzchołków wzrostu roślin, co zapewnia szybszy wzrost, wydłużenie międzywęźli i zmniejszenie się średnicy łodyg. Dzięki temu można utrzymywać niższą temperaturę powietrza w całej szklarni i zmniejszyć straty plonu przez ograniczenie nadmiernego oddychania roślin. Należy jednak pamiętać, aby podczas dnia temperatura nigdy nie spadała poniżej 15–16°C, co znacznie spowalnia proces fotosyntezy. W okresach o małej ilości światła bardzo ważne jest utrzymywanie niskiej temperatury powietrza nocą, aby nie następowały duże straty asymilatów powodujące wolniejszy wzrost owoców, a nawet zrzucanie zawiązków. Bardzo ważne jest jednak, by temperatura podłoża nie spadała poniżej 13°C. Gdy komputerowo steruje się klimatem, za pomocą rur grzewczych pod roślinami można obniżyć temperaturę powietrza nocą do minimum (co zapewnia ograniczenie oddychania i zapobiega zrzucaniu zawiązków) zachowując jednocześnie wyższą temperaturę podłoża. Należy jednak pamiętać, że wzrost roślin odbywa się głównie nocą, dlatego zbyt niska wówczas temperatura powietrza, spowoduje zwolnienie zarówno tempa wzrostu, jak i dojrzewania owoców.
Przy doborze optymalnej temperatury (fot. 2) należy uwzględnić warunki świetlne oraz wygląd roślin. Jeżeli uprawa prowadzona jest prawidłowo, a roślina ma krótkie międzywęźla i grube pędy, może to oznaczać zbyt niską temperaturę w stosunku do ilości światła. Odwrotnie — przy zbyt długich międzywęźlach i cienkich pędach — jest ona zbyt wysoka. "Wybieganie" rozsady (długie międzywęźla i cienkie pędy), zwłaszcza zimą jest najczęściej spowodowane zbyt wysoką temperaturą w stosunku do ilości światła. Pamiętać trzeba, że zbyt gęsta obsada roślin, zarówno w okresie produkcji rozsady, jak i uprawy powoduje zmniejszenie ilości światła dochodzącego do pojedynczych roślin. Wymusza to obniżenie temperatury w celu zachowania odpowiedniego wzrostu roślin i owocowania, co jednocześnie wydłuża okres produkcji rozsady oraz opóźnia dojrzewanie owoców.
| |||
|
| |||
| Wilgotność powietrza | |||
| Wpływa na zapylanie kwiatów pomidorów, występowanie chorób i szkodników oraz szybkość transpiracji, czyli wyparowywanie wody przez rośliny. Duże wahania wilgotności mogą powodować zaburzenia wzrostu roślin oraz pękanie owoców. Zbyt wysoka wilgotność powietrza powoduje zlepianie się pyłku, a przy zbyt niskiej pyłek nie kiełkuje — w obydwu przypadkach zmniejsza to liczbę owoców. Wysoka wilgotność sprzyja występowaniu chorób grzybowych (zwłaszcza szarej pleśni), a przy zbyt niskiej obserwuje się nasilenie występowania mszyc i przędziorków. Niska wilgotność powietrza zwiększa transpirację, co wpływa na szybsze pobieranie wody z podłoża i jego przesychanie wymuszając częstsze nawadnianie. Optymalna wilgotność powietrza zależy od fazy wzrostu. Po posadzeniu powinno się ją utrzymywać na poziomie około 65%, a od kwitnienia — 60%. Przy wysokiej temperaturze powietrza należy ją nieco zwiększyć. Wilgotność powietrza powinno się mierzyć na wysokości wierzchołków roślin i w dolnej ich części, jednak decyzja o wietrzeniu powinna być podejmowana na podstawie tych drugich pomiarów. Utrzymanie prawidłowej wilgotności ułatwiają zamontowane w szklarni wentylatory. W okresie grzewczym (zwłaszcza jesienią) minimalna temperatura rur grzewczych w nocy powinna wynosić 40–45°C. Powoduje to zmniejszenie wilgotności powietrza, zwłaszcza w dolnej części roślin. Największa wilgotność powietrza i skraplanie pary wodnej następuje najczęściej rano. Dlatego temperaturę powietrza należy podnosić przed wschodem słońca, a zaprzestać tego po jego wschodzie. Jeżeli, na przykład, temperatura w nocy wynosiła 15°C, a w dzień planowana jest na 18°C, to bezpośrednio przed wschodem słońca powinna mieć wartość 17°C. | |||
|
| |||
| Dokarmianie dwutlenkiem węgla | |||
| W uprawie pomidorów na wełnie mineralnej nie jest możliwe uzyskanie plonów w granicach 55 kg/m2 bez tego zabiegu. Naturalne stężenie CO2 w powietrzu wynosi 350 ppm. Pod osłonami, wiosną przy zamkniętych wietrznikach jego stężenie może zmniejszyć się nawet do 100 ppm, hamując wzrost i plonowanie roślin.
Maksymalne zwiększenie plonu przy dokarmianiu pomidorów dwutlenkiem węgla może dochodzić do 32% (średnio 15%), a plonu wczesnego do 20–30%. Zwiększenie zawartości CO2 z 350 ppm do 450 ppm powoduje wzrost plonu o 18%, a z 900 ppm do 1000 ppm tylko o 2%. Podnoszenie jej powyżej 1150 ppm nie zwiększa już plonów, a powyżej 3000 ppm jest szkodliwe dla roślin. Dlatego przy zamkniętych wietrznikach zaleca się utrzymywanie stężenia około 800–1000 ppm. Dokarmianie roślin CO2 do jego zawartości około 400–500 ppm powinno się przeprowadzać również przy otwartych wietrznikach. Dwutlenek węgla jest cięższy od powietrza, dlatego — by nie powodować jego strat — najkorzystniej jest w miarę możliwości otwierać tylko górne wietrzniki. Dokarmianie roślin należy rozpoczynać po wschodzie słońca i kończyć 1, 2 godziny przed zachodem. Przeciętne zużycie CO2 na godzinę wynosi 3–4 kg na 1000 m2 powierzchni uprawy. | |||
|
| |||
| Dr Włodzimierz Krzesiński jest pracownikiem Akademii Rolniczej w Poznaniu | |||
