W systemie ubezpieczenia społecznego rolników renta inwalidzka przysługuje ubezpieczonemu, który jest długotrwale niezdolny do pracy w gospodarstwie rolnym, jeżeli podlegał ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez wymagany ustawą okres (1–5 lat, w zależności od wieku, w którym zainteresowany stał się długotrwale niezdolny do pracy w gospodarstwie rolnym). Gdy niezdolność do pracy powstała wskutek wypadku przy pracy rolniczej lub rolniczej choroby zawodowej, rolnik powinien udowodnić jakikolwiek okres podlegania temu ubezpieczeniu. Renta taka może być więc przyznana, nawet jeżeli ubezpieczony uległ wypadkowi w pierwszym dniu ubezpieczenia. Renta inwalidzka "wypadkowa" zostanie przyznana, jeżeli powstanie niezdolności do pracy przypada na okres podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu lub okres 18 miesięcy od jego ustania. Dlatego istotne znaczenie przy ustalaniu uprawnień do renty inwalidzkiej "wypadkowej" ma data wypadku czy zachorowania na chorobę zawodową. O ile ta pierwsza jest zawsze wskazana w karcie wypadku, to państwowy inspektor sanitarny wydając decyzję o stwierdzeniu choroby zawodowej nie zawsze określa datę lub okres jej zaistnienia. Przy rozpatrywaniu prawa do renty inwalidzkiej przyjmowana jest wtedy data wydania decyzji o stwierdzeniu choroby zawodowej. Może się więc okazać, że w tym dniu rolnik nie podlegał ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu bądź minął wymagany okres od jego ustania i wnioskodawca nie uzyska prawa do renty inwalidzkiej w związku z chorobą zawodową.

Renta inwalidzka "wypadkowa" może być przyznana jako stała (jeżeli niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym jest stała bądź jeżeli ubezpieczonemu brakuje o 5 lat do wieku emerytalnego) lub okresowa (jeżeli uprawniony jest długotrwale niezdolny do pracy w gospodarstwie rolnym i niezdolność ta powstała w wyniku wypadku przy pracy lub w wyniku choroby zawodowej, a kobieta nie osiągnęła 55 lat, natomiast mężczyzna — 60 lat).

Dla osoby, która została uznana za długotrwale niezdolną do pracy w związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową, wysokość renty inwalidzkiej ustala się tak samo, jak dla osób, które stały się długotrwale niezdolne do pracy z powodu ogólnego stanu zdrowia (czytaj HO 5/2001). Ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników przewiduje jednak korzystniejszy wymiar renty inwalidzkiej rolniczej dla osób, które uległy wypadkowi przy pracy (zachorowały na chorobę zawodową), gdyż do części składkowej renty inwalidzkiej dolicza się okres dzielący rencistę od osiągnięcia wieku 60 lat. W ten sposób zwiększa się wymiar renty inwalidzkiej zwłaszcza, rolnikom, którzy ulegli wypadkowi (zachorowali na rolniczą chorobę zawodową) w młodym wieku. Korzystny wymiar renty inwalidzkiej "wypadkowej", wynika też z faktu, że część uzupełniająca wypłacana jest w 50% przez dwa lata od wypadku albo od zachorowania na chorobę zawodową (dotyczy to rencistów, którzy nie zaprzestali prowadzenia działalności rolniczej). Gdy rencista uprawniony do "normalnej" renty inwalidzkiej, prowadzi działalność rolniczą część uzupełniającą renty zawiesza się w całości.

Ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników zakłada również, że rolnik (domownik) uprawniony do dwóch świadczeń (renty inwalidzkiej rolniczej "wypadkowej" oraz emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy z innego ubezpieczenia społecznego) ma prawo do pobierania obu. Wyższe świadczenie wypłacane jest wtedy w pełnej wysokości, natomiast niższe — w połowie. Jest to jedyny przypadek, gdy renta inwalidzka rolnicza przyznana na podstawie ustawy z 20.12.1990 r. wypłacana jest łącznie ze świadczeniem emerytalno-rentowym przyznanym z innego ubezpieczenia społecznego. Korzystny wymiar renty inwalidzkiej "wypadkowej" wynika również z tego, że część składkowa i uzupełniająca tej renty wypłacana jest zawsze, nawet gdy rencista osiąga przychody z tytułu działalności, objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego w ZUS (w przypadku osiągania przychodów przez emerytów uprawnionych do emerytury wcześniejszej lub rencistów uprawnionych do renty inwalidzkiej "normalnej" — świadczenia są zawieszane lub zmniejszane, na takich samych zasadach, na jakich zawiesza się świadczenia emerytalno-rentowe przysługujące emerytom i rencistom pobierającym emerytury lub renty z ZUS).

Przy składaniu w KRUS wniosku o rentę inwalidzką (druk SR 20) należy zaznaczyć w formularzu, że ubiega się o rentę inwalidzką w związku z wypadkiem przy pracy rolniczej (rolniczą chorobą zawodową). Bez takiej adnotacji KRUS rozpatrzy bowiem uprawnienia do renty inwalidzkiej "normalnej". Pozostałe zasady postępowania są takie same, jak w przypadku ubiegania się o "normalną" rentę. Ubezpieczony, po złożeniu wniosku, do którego musi dołączyć zaświadczenie o stanie zdrowia (druk N-14) wystawione przez lekarza leczącego, zostanie skierowany do lekarza rzeczoznawcy KRUS, który wyda orzeczenie ustalające czy: • ubezpieczony jest długotrwałe niezdolny do pracy w gospodarstwie rolnym, • czy niezdolność ta jest związana z wypadkiem przy pracy rolniczej lub z chorobą zawodową, • czy niezdolność do pracy jest stała oraz • czy ubezpieczony jest niezdolny do samodzielnej egzystencji. Przy stwierdzeniu długotrwałej niezdolności do pracy, gdy ubezpieczonemu będzie przysługiwała renta inwalidzka okresowa, lekarz rzeczoznawca wyznaczy ponadto termin badania kontrolnego, które KRUS przeprowadzi "z urzędu".

Od orzeczenia lekarza rzeczoznawcy wnioskodawcy przysługuje odwołanie do Komisji lekarskiej. Jeżeli w postępowaniu orzeczniczym zostanie ustalone, że ubezpieczony jest niezdolny do samodzielnej egzystencji, do renty inwalidzkiej będzie mu przysługiwał też dodatek pielęgnacyjny. W przypadku renty inwalidzkiej "wypadkowej" nie bada się, czy niezdolność do samodzielnej egzystencji ma związek z wypadkiem przy pracy rolniczej (chorobą zawodową). Ubiegający się o rentę inwalidzką "wypadkową" nie musi przedstawiać dodatkowych dokumentów świadczących, że uległ wypadkowi przy pracy rolniczej. Lekarz rzeczoznawca (komisja lekarska) wydający orzeczenie dysponuje bowiem pełną dokumentacją wypadkową, zgromadzoną wcześniej przez KRUS.

We wniosku o rentę rodzinną (druk SR-12) należy zaznaczyć, że śmierć była następstwem wypadku przy pracy rolniczej (rolniczej choroby zawodowej), gdyż inaczej KRUS rozpatrzy prawo do renty rodzinnej "normalnej" i zarejestruje tę sprawę pod symbolem GRN zamiast GRNW. Jeżeli wcześniej prowadzone było postępowanie powypadkowe o przyznanie jednorazowego odszkodowania, do wniosku o rentę rodzinną o symbolu GRNW nie muszą być dołączane dodatkowe dokumenty stwierdzające, że śmierć nastąpiła w związku z wypadkiem przy pracy w gospodarstwie rolnym.

Gdy wcześniej nie był zgłaszany wniosek o jednorazowe odszkodowanie z tytułu śmiertelnego wypadku, a takie świadczenie zostanie przyznane członkom rodziny zmarłego, po złożeniu wniosku o rentę rodzinną "normalną" — za datę złożenia wniosku o rentę rodzinną "wypadkową" przyjmuje się datę złożenia pierwszego wniosku o rentę rodzinną. Od tej daty dokonane będzie wyrównanie renty rodzinnej (zwiększenie o 10%). Gdy sąd zmieni decyzję KRUS, co do uznania zdarzenia za wypadek przy pracy rolniczej i przyzna z tego tytułu prawo do jednorazowego odszkodowania — wcześniej przyznana renta rodzinna o symbolu GRN zostanie zarejestrowana jako renta rodzinna "wypadkowa" i KRUS wyrówna jej wysokość począwszy od daty prawomocnego wyroku sądu (chyba, że sąd w wyroku ustanowi inaczej). Gdy zmarły pobierał rentę inwalidzką "wypadkową", ale jego śmierć nastąpiła z innych przyczyn niż wypadek przy pracy rolniczej, to członkom rodziny nie przysługuje prawo do renty "wypadkowej", a jedynie do "normalnej".

Zasiłek z tytułu poniesionych kosztów pogrzebu osoby, która zmarła wskutek wypadku przy pracy rolniczej (choroby zawodowej), przysługuje na takich samych zasadach i w takiej samej wysokości (czytaj HO 4/2001), jak zasiłek po śmierci osoby (ubezpieczonego rolnika, domownika, osoby uprawnionej do emerytury czy renty rolniczej lub członka rodziny wymienionych pozostającego na ich utrzymaniu i spełniających warunki do uzyskania renty rodzinnej) zmarłej z innych przyczyn.