• 12-636-18-51
  • wydawnictwo@plantpress.pl
ogrodinfo.pl
sad24.pl
warzywa.pl
Numer 02/2003

ROZSADY - KUPIĆ CZY WYPRODUKOWAĆ?

Każdy ogrodnik samodzielnie decyduje o sposobie produkcji. W gospodarstwach o średnim poziomie wyposażenia technicznego, nienastawionych na specjalistyczną produkcję rozsad, trudno dzisiaj spełnić wszystkie zalecenia warunkujące otrzymanie najwyższej jakości rozsady przy ekonomicznie uzasadnionych kosztach.
Pracochłonność
W gospodarstwach przygotowujących rozsady na własne potrzeby jest ona zwykle bardzo duża. Wynika z zastępowania pracą — najczęściej własną, rzadziej najemną — brakujących w gospodarstwie środków technicznych. Ponieważ własna praca najczęściej nie jest jeszcze przez ogrodników wyceniana, jej wolnymi zimą zasobami szafują oni hojnie — trwają przy tradycyjnych, drogich technologiach produkcji. Według danych GUS, w 2001 roku godzina pracy własnej w rolnictwie była warta 7,2 zł. Skoro nasza praca (nawet teoretycznie) jest tak cenna, może warto zastanowić się nad opłacalną jej "sprzedażą" i pozostawieniem specjalistom produkcji rozsad. Trudno jest zaproponować ogrodnikowi zagospodarowanie jego wolnej zimą i wczesną wiosną siły roboczej bez znajomości profilu działalności gospodarstwa, ale takich możliwości jest wiele. Można zwiększyć cenę sprzedawanych przez gospodarstwo produktów poprawiając przygotowanie warzyw poprzez na przykład sortowanie, mycie, obieranie, szatkowanie, obieranie cebuli do białej łuski, konfekcjonowanie. Wzrasta zapotrzebowanie na gotowe do konsumpcji, odpowiednio opakowane surówki, kiszonki, sałatki. Ich przygotowanie najczęściej nie wymaga wysokich nakładów inwestycyjnych, ale tylko nakładów pracy własnej.

Ogrzewanie
To podstawowy składnik kosztów funkcjonowania każdej mnożarki. O ilości ciepła niezbędnego do ogrzania obiektu decyduje, między innymi, powierzchnia obiektu, termin rozpoczęcia produkcji i długość okresu przygotowania rozsady, różnica między temperaturą wymaganą przez uprawiany gatunek a panującą na zewnątrz. Przyjmuje się, że utrzymanie temperatury 18–20°C zimą wymaga dostarczenia od 30 do 50 kW/100 m2 ogrzewanej szklarni. Z kilograma miału węglowego, najczęstszego paliwa w gospodarstwach szklarniowych, otrzymuje się 4,5–5,5 kWh. Tak więc na utrzymanie powyższej temperatury potrzeba około 12 kg miału na godzinę na 100 m2, przy sprawności kotła 65% (por. HO 9/2000). Przy cenie miału węglowego około 270 zł/t średnie dobowe koszty zimą wynoszą 77,8 zł/100 m2. Okres produkcji rozsady wczesnych kapustnych to 6–8 tygodni (wysiew styczeń, luty), podczas których do wschodów wymagana jest temperatura 20°C w dzień i 12°C w nocy. Kapusta pekińska wysiewana jest 4 tygodnie przed planowanym terminem sadzenia, siewki powinny rosnąć w temperaturze 16–20°C. Produkcja rozsady pomidorów trwa 6–8 tygodni, wymaga w ciągu dnia 18–20°C, w nocy 14–16°C. Ogórki potrzebują 3–4 tygodni i 22–24°C w dzień, a 18–20°C w nocy. Selery wysiewane w lutym, marcu, do wschodów wymagają 20–24°C, potem — przez 4–7 tygodni 16–18°C w ciągu dnia i powyżej 14°C nocą.

Ważnym czynnikiem produkcji rozsad jest temperatura podłoża. Od niej zależy prawidłowość i intensywność rozwoju systemu korzeniowego, a także właściwe pobieranie wody i składników pokarmowych. Tradycyjne metody ogrzewania (rury grzejne umieszczane wzdłuż ścian bocznych) są nieracjonalne — dla podgrzania podłoża musi się zwiększyć temperaturę powietrza, co często prowadzi do przegrzanie pomieszczenia i zbyt szybkiego rozwoju części nadziemnej roślin.


Podłoża
Właściwe ich przygotowanie lub dobór gotowych substratów, uwzględniający wymagania uprawianych roślin, jest podstawowym warunkiem powodzenia uprawy. Wysokiej jakości podłoża charakteryzują się powtarzalnością i jednorodnością właściwości fizycznych (porowatość, struktura, ciężar objętościowy), chemicznych (zasobność w makro- i mikroelementy, odczyn) oraz czystością fitosanitarną. Przy samodzielnym ich przygotowaniu uregulowanie odczynu, precyzyjne ustalenie dawki nawozowej, wymieszanie nawozów, uzyskanie jednolitej i trwałej struktury jest bardzo trudne. Zachodzi również ryzyko wystąpienia w podłożu patogenów i substancji toksycznych. Mogą one trafić do niego przypadkowo, zwłaszcza z komponentami pochodzenia odpadowego, z wodą, a nawet przeniesione przez wiatr. W rezultacie należy brać pod uwagę ryzyko niepowodzenia uprawy rozsady i związane z tym straty.

Alternatywa
W krajach europejskich o wysokim poziomie produkcji ogrodniczej przygotowywanie rozsad odbywa się usługowo w wyspecjalizowanych gospodarstwach. W Polsce mamy takich kilka (o jednym z nich pisaliśmy w HO 12/01). Wyposażenie techniczne tych obiektów, jakość i jednolitość wyprodukowanych w nich roślin spełniają najwyższe wymagania. O cenie sprzedawanych przez te gospodarstwa rozsad decyduje skala produkcji i nowoczesne wyposażenie umożliwiające obniżanie kosztów jednostkowych.

W takich gospodarstwach szklarnie mają dwa niezależne obiegi ciepłej wody — jeden ogrzewa podłoże, drugi powietrze. Ciepło jest wytwarzane przez nowoczesne, wydajne, sterowane automatycznie kotły, w których paliwem jest mazut lub gaz. Bloki szklarni są wyposażenie w osłony pozwalające zmniejszyć zużycie energii. Uzyskanie zagęszczenia do 1200 roślin/m2 (przy produkcji porów — do 1400 szt./m2) możliwe jest przy punktowym wysiewie zaprawianych najwyższej jakości nasion do multiplatów z wystandaryzowanym podłożem. Celem jest otrzymanie rozsady dobrej jakości w jak najmniejszej ilości podłoża, ale umożliwiającej roślinie rozwój silnego, prawidłowo wykształconego systemu korzeniowego, i pominięcie konieczności pikowania. Właściwości fizyczne substratu mają większe znaczenie niż jego zasobność, gdyż na każdym etapie wzrostu siewek możliwe jest podanie odpowiednich nawozów płynnych. Zaletą rozsad z wielodoniczek jest możliwość zaoszczędzenia nasion, co jest szczególnie ważne przy uprawie drogich odmian mieszańcowych, skrócenie czasu produkcji i obniżenie pracochłonności, dobre wyrównanie roślin i przyjmowanie się prawie 100% roślin po posadzeniu.

Bez względu na sposób produkcji rozsady konieczne jest przestrzeganie zasad sanitarnych oraz ochrona młodych roślin przed szkodnikami (m.in. mączliki, skoczogonki) i chorobami (głównie zgorzele, mączniaki). W specjalistycznych gospodarstwach rygory sanitarne są szczególnie ostre, bowiem spowodowane w trakcie wzrostu rozsady straty byłyby ogromne.

Bardzo ważnymi zabiegami przy produkcji rozsad w multiplatach jest precyzyjna i równomierna fertygacja. Konieczna jest ścisła kontrola tej czynności, gdyż rośliny w tacach rosną w bardzo małej objętości podłoża i szybko reagują na deficyt wody i substancji odżywczych.


W Brudzewie pod Kaliszem
W gospodarstwie Krystyny i Wiesława Dobieckich mającym ponad 2 hektary przeznaczone na produkcję rozsad (w tym 6100 m2 pod osłonami i 7000 m2 powierzchni zewnętrznej na hartowanie roślin, zabezpieczonej siatkami przeciwiatrowymi i przeciwgradowymi) ubiegłoroczna produkcja rozsad warzyw gruntowych oferowanych od stycznia do sierpnia osiągnęła ponad 25 mln sztuk. W poprzednim była o 10 mln mniejsza.

Produkcja w tym gospodarstwie jest całkowicie zmechanizowana — pracują w nim dwie linie do automatycznego napełniania tac substratem i wysiewu do nich nasion. Wydajności tych urządzeń to 400 000 i 1 000 000 sztuk wysiewanych nasion na dobę. Jest w nim również linia do produkcji kostek podłoży. Rozsada zraszana jest za pomocą ruchomych belek deszczujących z dyszami drobnokroplistymi. Tylko taki sposób gwarantuje precyzyjne dawkowanie wody z rozpuszczonymi w niej nawozami. Te dostarczane są z każdym podlewaniem, o ile do sporządzenia podłoża nie użyto preparatów o przedłużonym działaniu. Wyeliminowanie niekorzystnych relacji temperaturowych między podłożem a powietrzem jest możliwe dzięki niezależnemu, automatycznie regulowanemu systemowi podgrzewania podłoża. Jest to niezbędna inwestycja w gospodarstwie tego typu, szczególnie przy produkcji wczesnych rozsad. Według wyliczeń państwa Dobieckich, sterowane automatycznie ogrzewanie podłoża daje nawet do 25% oszczędności energii. Skraplaniu się pary wodnej i jej opadaniu na rośliny zapobiegają nagrzewnice powietrza. W miarę wzrostu rozsada jest kilkakrotnie rozstawiana, aby zapewnić roślinom optymalne warunki naświetlenia i wzrostu. Końcowym etapem jej produkcji jest hartowanie i przygotowanie roślin do transportu lub sadzenia.

Średnia cena jednej rozsady w 2002 roku wynosiła 0,10–0,13 zł. Nakłady finansowe ponoszone na zakup gotowej rozsady potrzebnej na hektar upraw kształtowały się następująco: ? kapusta głowiasta (30 tys. szt.) — 2500 zł; ? kapusta pekińska (50 tys. szt.) — 3250 zł; ? selery (45 tys. szt.) — 4000 zł. W tej cenie mieści się wartość nasion i koszt transportu rozsady do odbiorcy. Są to poważne sumy obciążające producentów na początku produkcji. Nakłady te jednak zwracają się z nawiązką, gdy weźmie się pod uwagę koszty ponoszone przy własnej produkcji, powiększone o konieczność przygotowania rezerwy roślin, oraz ryzyko produkcyjne.