Numer 04/2003
W poprzednim numerze "Hasła Ogrodniczego" Autorka omówiła budowę, strukturę i rodzaje wełny mineralnej używanej w ogrodnictwie — red.
| Zmiany wilgotności | |
| Warunkiem dobrego rozwoju korzeni jest taki układ stosunków woda/powietrze, w którym przestrzenie wolne, w płycie wełny o grubości 7,5 cm wypełnione wodą do 88–93% pojemności (stan nasycony), poddane ciśnieniu atmosferycznemu (około 1000 hPa) zatrzymują około 50–60% roztworu, a pozostałą ich część wypełnia powietrze. W niektórych rodzajach wełny woda trudno się przemieszcza, zarówno w kierunku poziomym jak i pionowym. Ruch (zdominowany przez siłę grawitacji) odbywa się przede wszystkim w dół, co powoduje straty wody i nawozów wypłukiwanych przez nacięcia w osłonie płyty, zanim rośliny są w stanie je pobrać. W takim podłożu górne poziomy są przesuszane, co ogranicza strefę rozwoju korzeni. Stosunki powietrzno-wodne można w znacznym stopniu kształtować poprzez dobór systemu nawadniania — tym łatwiej, im wełna ma lepszą retencję. W czasie od ukorzeniania się do wytwarzania pierwszych owoców zapotrzebowanie roślin na wodę stale wzrasta. Coraz szybciej wykorzystują one podane ilości roztworu i wilgotność podłoża między kolejnymi dawkami prędzej się zmniejsza. W tym okresie korzenie są stymulowane do penetracji substratu w poszukiwaniu wilgoci. W zależności od jej rozkładu w podłożu, miejsce gromadzenia się głównej masy korzeni jest takie, jakie zostało określone w ciągu kilku tygodni po posadzeniu roślin. Jeśli, na przykład, stale utrzymywano wysoką wilgotność wełny, roślina wykształciła dużo drobnych korzeni w płytkiej, górnej warstwie gdzie pozostawało więcej powietrza. Przy ewentualnym spadku wilgotności część takich korzeni szybko zasycha i zamiera. Jeśli początkowo wilgotność podłoża była optymalna i korzenie przerosły w głąb płyty, a w późniejszym okresie wełna jest zbyt mokra, korzeniom grozi niedotlenienie i następuje ich "ucieczka" w mniej wilgotne, górne warstwy płyty.
Stopniując wielkość dawek pożywki i dostosowując częstotliwość nawadniania do rodzaju płyty i wymagań roślin w kolejnych fazach rozwoju, uzyskuje się prawidłowo rozrośnięty system korzeniowy. Przy zwiększonej ilości powietrza w górnej warstwie płyty, bez przeszkód tworzą się grube, długie korzenie zapewniające roślinom stały pobór wody. Korzenie rozwijające się w dolnej, najbardziej wilgotnej warstwie podłoża wykazują największą wrażliwość na zmniejszenie wilgotności. W drastycznych przypadkach rośliny będą więdnąć, natomiast okresowe spadki wilgotności powodują przechodzenie do fazy generatywnej. Tendencje do takich zmian w trakcie wegetacji są zależne od różnicy wilgotności, głównie między dniem a nocą. Zalecany jest spadek wilgotności podłoża w nocy o około 8–10%. Dla zrównoważenia wzrostu i rozwoju optymalna różnica obu wilgotności w trakcie sezonu powinna wynosić średnio około 15%. W czasie intensywnego wzrostu i rozwoju roślin w dzień, przy wysokiej temperaturze i dużym nasłonecznieniu wilgotność wełny powinna być na poziomie 65–85% nasyconej pojemności wodnej, a wiec nieco większa niż polowa pojemność wodna wełny. Aby utrzymać wilgotność płyt na odpowiednim poziomie, należy często dawkować pożywkę uzupełniając ilość wody pobieranej przez rośliny. | |
|
| |
| Dawkowanie pożywki | |
| Dzienne zapotrzebowanie jednej rośliny (pomidor, ogórek, papryka) na wodę wynosi od 0,5 dm3 do ponad 2 dm3. Ilość ta uzależniona jest od fazy rozwojowej roślin, temperatury, intensywności światła. W pierwszych latach po wprowadzeniu upraw na wełnie, ilość podawanej wody uzależniano tylko od wymagań rośliny w danym okresie wzrostu. Obecnie powszechnie stosuje się tak zwane przelewy, czyli zakłada się, że określona ilość pożywki musi przepłynąć przez matę i wydostać się poza osłonę płyty (np. fertygacja do momentu wycieku z płyt 10–30% podanej dawki). W ten sposób bowiem stabilizuje się elektroprzewodność i pH roztworu w obrębie systemu korzeniowego oraz reguluje wilgotność podłoża. Ponieważ w ciągu nocy wilgotność płyty maleje, pierwsze nawadniania mają za zadanie uzupełnić jej niedobór tak, aby w okresie najintensywniejszej fotosyntezy w dzień, rośliny efektywnie korzystały z pożywki. Im większy spadek wilgotności w nocy, tym dłuższy powinien być okres stopniowego nawilżania wełny. Pojawienie się pierwszego przelewu oznacza, że zostało osiągnięte maksymalne nasycenie wełny roztworem. Dobre podłoże powinno pozwalać zarówno na łatwe zwiększenie, jak i zmniejszenie wilgotności w strefie rozwoju systemu korzeniowego, zwłaszcza wiosną i jesienią.
W wełnach o większej pojemności wodnej, latem powinno się bardziej obniżać wilgotność. W dzień powinna być utrzymywana prawie nasycona wilgotność, aby możliwe było jej obniżenie w nocy do poziomu odpowiedniego dla roślin rosnących w ciemności, czyli do wilgotności polowej. Utrata w trakcie uprawy 25% wilgotności uniemożliwia odbudowę zawartości wody w ciągu 24 godzin. Spadek wilgotności o 45%, bywa poważnym problemem w bilansie wodnym roślin. System przelewowy może funkcjonować tylko pod warunkiem wielokrotnego (nawet 40-krotnego) dozowania pożywki w ciągu dnia. Najkorzystniej jest stosować system przelewowy przy zamkniętym obiegu pożywki. Nadmiar roztworu wypływający z płyt jest wówczas odprowadzany do kolektorów, uzdatniany (odkażany, uzupełniany o składniki pokarmowe) i powtórnie wykorzystywany do nawożenia roślin. Dzięki temu oszczędza się wodę i nawozy. Dodatkową zaletą obiegu zamkniętego jest to, że nawozy nie dostają się do wód gruntowych, nie powodują ich zasolenia i zanieczyszczenia środowiska. Wilgotnością wełny można sterować przesuwając początek i koniec dziennego okresu nawadniania oraz zmieniając długość cykli podawania pożywki. W lecie standardowe nawadnianie powinno odbywać się między godziną 7 a 19, ale okres ten zależy również od ilości światła w danym dniu. Jesienią nawadnianie należy rozpoczynać nieco później. Przy największej intensywności światła, przypadającej między godziną 11 a 14, cykle nawodnieniowe powinny być dłuższe, ponieważ stabilizuje się w ten sposób elektroprzewodność (EC) roztworu w podłożu. | |
|
| |
| Kontrola parametrów | |
| Aby uzyskać wysoki, dobry jakościowo plon, niezbędne jest dostosowanie wilgotności podłoża oraz składu i stężenia roztworu odżywczego do wymagań roślin w określonych warunkach termiczno-świetlnych. Podstawowe znaczenie dla prawidłowego nawadniania i nawożenia ma profesjonalne oprzyrządowanie (np. miernik wilgotności, tace startowe, system wag sterowanych komputerowo).
Do prawidłowego nawożenia roślin konieczne jest oznaczenie różnicy między pojemnością polową (PPW) a pojemnością w stanie maksymalnej wilgotności, czyli nasyconą pojemnością wodną (NPW). Wyciąg pożywki z wełny do analizy chemicznej najłatwiej jest uzyskać przy nasyceniu podłoża, ale wtedy stężenie soli mineralnych w wełnie może być niższe nawet o połowę niż w stanie wilgotności polowej. Stan nasycenia występuje w wełnie najczęściej w krótkim czasie po podaniu kolejnej dawki pożywki oraz w okresach słabej transpiracji roślin. Zawartość składników w wyciągu bezpośrednio po fertygacji będzie raczej odpowiadała ilości zadanej w pożywce niż ich wykorzystaniu przez rośliny. Dobrym terminem pobierania z płyty roztworu do analiz, jest moment przed pierwszą dzienną dawką. W tym czasie jednak wilgotność wełny może być zbyt niska, aby udało się uzyskać wyciąg. Należy wówczas podlać rośliny określoną ilością wody, umożliwiającą pobranie próbki. Wiedząc, co w ciągu dnia podawaliśmy roślinom i co przez noc z wełny ubyło, otrzymujemy miarodajne dane. Roztwór do analiz można też pobierać przed kolejną np. drugą lub trzecią dawką pożywki. Jeśli przerwy między cyklami fertygacji są krótkie, wilgotność płyt jest na ogół wystarczająca do pozyskania wyciągu. Należy pamiętać, że w wełnie mineralnej procesy pobierania składników pokarmowych ulegają osłabieniu w warunkach stałej wysokiej wilgotności i obniżenia stężenia pożywki. Wysokie stężenia pożywki przy niskiej wilgotności płyt powoduje natomiast drobnienie owoców, ale ich wartość biologiczna (np. zawartość cukrów) ulega poprawie. |