• 12-636-18-51
  • wydawnictwo@plantpress.pl
ogrodinfo.pl
sad24.pl
warzywa.pl
Numer 06/2003

KONTROLA JAKOŚCI HANDLOWEJ ŚWIEŻYCH OWOCÓW I WARZYW

1 stycznia 2003 r. zaczęła obowiązywać ustawa z 21 grudnia 2000 r. (Dz. U. nr 5 z 2001 r., poz. 44, zm. Dz.U. nr 154 z 2001 r., poz. 1802), która reguluje sprawy jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych oraz organizację i zasady działania Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych (IJHAR-S). Ta ostatnia powstała z połączenia dwóch służb kontrolnych — Centralnego Inspektoratu Standaryzacji (CIS) i Inspekcji Skupu i Przetwórstwa Artykułów Rolnych (ISiPAR). Przejęła dotychczasowe zadania obu instytucji w zakresie kontroli artykułów rolno-spożywczych w obrocie z zagranicą (CIS) oraz na rynku wewnętrznym (ISiPAR).
Ustawa oraz przepisy wykonawcze do niej określają zasady nadzoru nad przestrzeganiem przez producentów i sprzedawców ustalonych wymagań jakościowych w zakresie:
  • znakowania artykułów rolno-spożywczych,
  • standardów jakości handlowej,
  • warunków składowania i transportu,
  • pobierania prób i metod analiz oraz
  • promocji artykułów rolno-spożywczych wyprodukowanych z surowców pochodzenia krajowego.
Jednym z podstawowych obowiązków, jakie ustawa nakłada na przedsiębiorców, w tym producentów owoców i warzyw, jest konieczność zgłoszenia podjęcia działalności gospodarczej w zakresie produkcji, składowania, konfekcjonowania i obrotu artykułami rolno-spożywczymi. Obowiązek ten nie dotyczy działalności w zakresie obrotu detalicznego oraz rolników w zakresie prowadzonej działalności rolniczej. W zgłoszeniu, którego należy dokonać najpóźniej w dniu rozpoczęcia działalności, powinny znaleźć się:
  • imię, nazwisko i adres lub nazwa i siedziba zgłaszającego;
  • określenie przedmiotu działalności gospodarczej;
  • wskazanie miejsca produkcji, składowania lub konfekcjonowania artykułów rolno-spożywczych.
Zgłoszenia należy dokonać w Wojewódzkim Inspektoracie Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych, właściwym ze względu na miejsce zamieszkania lub siedzibę zgłaszającego.

Jakość handlowa
Zgodnie ze wspomnianą wyżej ustawą, artykuły rolno-spożywcze wprowadzane do obrotu, w tym świeże owoce i warzywa, powinny spełniać wymagania w zakresie jakości handlowej (określone w rozporządzeniach ministra rolnictwa) oraz deklarowane przez producenta lub wprowadzającego do obrotu. Dotyczy to zarówno artykułów produkowanych w kraju (przeznaczonych na rynek wewnętrzny lub na eksport), jak i tych pochodzących z importu. Kontrola jakości handlowej sprawowana przez IJHAR-S nie dotyczy obrotu detalicznego, nad którym kontrole sprawuje Inspekcja Handlowa. Kontrola jakości handlowej owoców i warzyw na rynku wewnętrznym będzie się odbywała na podstawie ustalonych planów kontroli i będzie przeprowadzana u producentów, w firmach pakujących i przygotowujących produkty do sprzedaży oraz w hurtowniach i na rynkach hurtowych.

Import i eksport
Owoce i warzywa sprowadzane z zagranicy znajdują się w wykazie artykułów rolno-spożywczych podlegających kontroli jakości handlowej, zawartym w rozporządzeniu ministra rolnictwa. Podobnie, jak w przypadku kontroli sprawowanej dotychczas przez CIS, sprawdzana będzie każda partia owoców i warzyw. Wynika to z postanowienia, że artykuły rolno-spożywcze przywożone z zagranicy mogą być objęte procedurą dopuszczenia do obrotu, pod warunkiem przeprowadzenia kontroli jakości handlowej. Wykaz artykułów rolno-spożywczych przywożonych z zagranicy oraz ich minimalnych ilości podlegających kontroli jakości handlowej został określony w rozporządzeniu ministra rolnictwa i rozwoju wsi z 18 grudnia 2002 r. (Dz. U. nr 230, poz. 1933).

Przedsiębiorcy zamierzający eksportować warzywa i owoce z Polski mają obowiązek zgłosić ten zamiar do IJHAR-S nie później niż do 48 godzin przed zamierzonym terminem wywozu, a w przypadku produktów ulegających szybkim zmianom biochemicznym — nie później niż do 24 godzin. Objęcie procedurą wywozu jest możliwe dopiero po dołączeniu do dokumentów celnych zgłoszenia zamiaru wywozu w IJHAR-S. Wojewódzki Inspektor po otrzymaniu zgłoszenia zamiaru wywozu podejmie decyzję, czy dany produkt będzie kontrolowany.


Stan obecny
W zakresie jakości handlowej świeżych owoców i warzyw obecnie obowiązują jedynie wymagania dotyczące znakowania tych produktów, określone zarówno w ustawie o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych, jak i w rozporządzeniu ministra rolnictwa i rozwoju wsi z 16 grudnia 2002 r. w sprawie znakowania środków spożywczych i dozwolonych substancji dodatkowych (Dz. U. nr 220 poz. 1856, z 2002 r.). Ustawa określa jedynie ogólne wymagania i zgodnie z jej postanowieniami znakowanie artykułów rolno-spożywczych, w tym owoców i warzyw świeżych, powinno spełniać następujące warunki:
  • być wykonane w języku polskim (nie dotyczy produktów przeznaczonych na eksport);
  • być wykonane w sposób czytelny, zrozumiały i widoczny;
  • w przypadku opakowań jednostkowych konieczne informacje należy zamieścić bezpośrednio na opakowaniu lub na etykiecie, obwolucie albo zawieszce trwale przymocowanej do opakowania;
  • w przypadku produktów nieopakowanych lub w oferowanych w opakowaniach zbiorczych wymagane informacje powinny być zamieszczone w dokumentach przewozowych i podane na wywieszkach w miejscu sprzedaży.
Ponadto oznakowanie nie może:
  • wprowadzać w błąd nabywcy co do tożsamości produktu, w tym rodzaju, właściwości, składu, ilości, trwałości, pochodzenia oraz sposobu produkcji;
  • sugerować, że produkt posiada specjalne właściwości (jeżeli ich nie posiada);
  • przypisywać produktowi właściwości zapobiegania lub leczenia chorób lub powoływać się na takie właściwości.

Znakowanie opakowań
Rozporządzenie ministra rolnictwa i rozwoju wsi w sprawie znakowania środków spożywczych określa szczegółowe wymagania odnośnie znakowania. Na opakowaniach jednostkowych ze świeżymi warzywami i owocami powinny znaleźć się co najmniej następujące informacje:
  • nazwa produktu;
  • sposób przygotowania lub stosowania, jeżeli brak tej informacji mógłby spowodować niewłaściwe postępowanie z produktem;
  • dane identyfikujące
    - producenta lub wprowadzającego produkt do obrotu w kraju (w obu przypadkach należy podać nazwę firmy, a jeżeli jest to osoba fizyczna — imię i nazwisko oraz adres);
    - kraj, w którym wyprodukowano dany produkt lub w którym dokonano przetworzenia zmieniającego jego właściwości (jeśli brak tej informacji mógłby wprowadzić konsumenta w błąd);
  • masa netto lub liczba sztuk produktu w opakowaniu (podawanie masy netto nie jest wymagane, jeśli liczba pojedynczych, nieopakowanych sztuk produktu umieszczonych w opakowaniu jest widoczna i łatwa do policzenia z zewnątrz lub jest wskazana w oznakowaniu);
  • warunki przechowywania, gdy od nich w istotny sposób zależy jakość produktu;
  • oznaczenie partii produkcyjnej, rozumianej jako określona ilość towaru wyprodukowanego, przetworzonego lub zapakowanego w praktycznie takich samych warunkach;
  • klasa jakości handlowej, jeżeli została ona ustalona w przepisach w sprawie szczegółowych wymagań w zakresie jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych lub ich grup, albo inny wyróżnik jakości handlowej, jeżeli obowiązek jego podawania wynika z odrębnych przepisów.
Opakowania zbiorcze przeznaczone bezpośrednio dla konsumenta, jeżeli z zewnątrz nie można przeczytać treści oznakowania na opakowaniu jednostkowym (umieszczonym w zbiorczym), muszą zawierać co najmniej te same informacje, co wymienione powyżej dla opakowań jednostkowych, z wyjątkiem sposobu przygotowania i warunków przechowywania. Masa netto produktu powinna być podana dla opakowań zbiorczych, z zaznaczeniem zawartości netto w pojedynczym opakowaniu jednostkowym. Należy także podać liczbę opakowań jednostkowych w opakowaniu zbiorczym, jeżeli nie są one widoczne z zewnątrz.

Dla owoców i warzyw obranych i (lub) rozdrobnionych, dodatkowo wymagane jest zamieszczenie daty minimalnej trwałości albo terminu przydatności do spożycia oraz warunków przechowywania. Datę minimalnej trwałości podaje się określając w kolejności dzień, miesiąc i rok, ale dla produktów o trwałości nieprzekraczającej 3 miesięcy można podać jedynie miesiąc i rok. Datę poprzedza się wyrażeniem "najlepiej spożyć przed..." lub "najlepiej spożyć przed końcem..."

Na opakowaniach z owocami, które pochodzą z Integrowanej Produkcji Ogrodniczej, można dodatkowo umieścić napis "wyprodukowane metodami integrowanymi" lub skrót "IPO".

Jeśli świeże owoce i warzywa są sprzedawane bez opakowania, przy produkcie należy umieścić wywieszkę, na której należy podać:
  • nazwę odmiany;
  • dane identyfikujące wprowadzającego do obrotu w kraju (obejmujące firmę lub nazwę ze wskazaniem formy prawnej, a w przypadku osoby fizycznej — imię i nazwisko oraz nazwę, pod którą osoba ta wykonuje działalność oraz adres);
  • klasę jakości handlowej, jeżeli została ona ustalona w przepisach w sprawie szczegółowych wymagań w zakresie jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych lub ich grup.
Minister rolnictwa i rozwoju wsi nie określił jeszcze wymagań co do jakości handlowej świeżych owoców i warzyw. Rozporządzenia te są w trakcie opracowywania, a ich projekty zostały przygotowane na podstawie funkcjonujących w Unii Europejskiej rozporządzeń wprowadzających normy handlowe dla świeżych owoców i warzyw. Wymagania jakościowe dla świeżych owoców i warzyw wprowadzone rozporządzeniami będą więc identyczne z obowiązującymi w UE, co pozwoli producentom na zapoznanie się z normami unijnymi i przygotowanie się do ich przestrzegania, do czego będą zobowiązani w momencie przystąpienia Polski do UE.

Warto wspomnieć o obowiązujących do niedawna Polskich Normach. Do końca ubiegłego roku na rynku wewnętrznym dla niektórych świeżych owoców i warzyw obowiązywały Polskie Normy. Od stycznia 2003 r. zaczęła obowiązywać nowa ustawa o normalizacji, która wprowadza całkowitą dobrowolność stosowania PN, a więc deklaracja ich stosowania zamieszczona na opakowaniu produktów jest dobrowolną decyzją producenta.

Obecny sposób sprawowania kontroli nad jakością handlową świeżych owoców i warzyw, oparty na postanowieniach ustawy o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych, nie do końca jest zgodny z postanowieniami obowiązującymi w tym zakresie w państwach unijnych i będzie on obowiązywał jedynie do momentu, kiedy Polska stanie się członkiem UE. Z chwilą przystąpienia do UE w zakresie kontroli świeżych owoców i warzyw pierwszeństwo będą miały rozporządzenia UE, jako akty prawne obowiązujące w całości we wszystkich państwach członkowskich od momentu ich wejścia w życie. Rozporządzenia te będą tematem kolejnego artykułu.


Mgr Karolina Zakrzewska jest pracownikiem Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych w Warszawie