Od kilkunastu lat wydatki na wspomaganie rolnictwa pochłaniają około połowy budżetu UE. Niewiele zmienia się również udział poszczególnych sektorów rolnictwa korzystających z pomocy. Na przykład w 2003 roku planuje się, że łączne wydatki z budżetu UE wyniosą 97,8 mld euro, korzystających z tego 45,7%, czyli 44,76 mld euro przypadnie na fundusz rolny. Z tej ostatniej kwoty na produkcję zwierzęcą przeznaczone będzie 29,2%, zaś na roślinną — prawie 58,5 %. W produkcji roślinnej najbardziej spektakularną pozycją są uprawy polowe, które pochłaniają aż 37,5% środków, czyli prawie 16,8 mld euro. W porównaniu z tymi wydatkami środki przeznaczone na wspomaganie sektora owoców i warzyw (3,59%, czyli 1,61 mld euro) prezentują się nader skromnie i jedynie nieznacznie odbiegają od limitów przeznaczanych na te cele w ubiegłych latach (tab. 1).

TABELA 1. WYDATKI Z BUDŻETU UE NA ORGANIZACJĘ RYNKU OWOCÓW I WARZYW ŚWIEŻYCH I PRZETWORZONYCH

Źródło: Fruit and Vegetable Markets, grudzień 1996

Mniej niż świeże

Prawidłowością jest, że w funduszu na wspomaganie rynku owoców i warzyw w UE, mniejsza część przypada na produkty świeże, a najistotniejsze środki (w kolejności rosnącej) przeznaczane są na: refundacje eksportowe, wycofywanie owoców i warzyw z rynku oraz wspieranie organizacji producentów. Wydatki na refundacje eksportowe systematycznie maleją (około 92 mln euro w 1997 roku i 30 mln euro w 2003 r.) w wyniku liberalizowania warunków handlu światowego w ramach Światowej Organizacji Handlu (WTO). Szacuje się, że i tak jednak unijne refundacje eksportowe dla artykułów rolnych stanowią obecnie 90% wszystkich takich dopłat na świecie.

Zmniejszają się także środki finansowe przeznaczone na wycofywanie owoców i warzyw z obrotu. Jest to skutek ograniczania roli tego instrumentu — ze względu na malejącą jego skuteczność — we wspólnej organizacji rynku. Bardzo wyraźnie, znacznie szybciej niż jakiekolwiek inne pozycje z sektora ogrodniczego, rosną natomiast unijne środki przeznaczane na wspieranie organizacji producenckich (215 mln euro w 1997 roku i 405 mln euro w 2003 r.). Jest to sygnał dla ogrodników, że Wspólnota oczekuje od nich maksymalnej aktywności w koncentrowaniu podaży, aby stworzyć przeciwwagę dla coraz większych podmiotów, pojawiających się po stronie odbiorców.

Więcej dla dużych

Potwierdzeniem tej tendencji jest również konstrukcja systemu pomocy finansowej dla organizacji producenckich. Najogólniej, wysokość pomocy zależy od wielkości produkcji towarowej, a w przypadku organizacji uznanych (bo na pomoc mogą liczyć także organizacje wstępnie uznane) — także od wielkości wkładu finansowego producentów. Taki system promuje więc organizacje duże. Szacuje się, że około 10% największych organizacji otrzymuje połowę unijnej pomocy przeznaczonej na ten cel. Powstawanie dużych podmiotów jest pożądane również ze względu na stan rynku. Niektóre z ogranizacji producenckich to podmioty gospodarcze o bardzo rozbudowanej i różnorodnej aktywności. Zajmują się one przechowywaniem i sprzedażą owoców (nie tylko wyprodukowanych w sadach członków, ale również dokupionych od producentów spoza organizacji), niekiedy reeksportem. Z reguły dysponują własnym logo, emitują reklamy, uczestniczą w targach ogrodniczych i prowadzą inne działania marketingowe. Często również handlują różnymi środkami produkcji ogrodniczej (bardzo rozbudowany jest, na przykład, rynek części składowych rusztowań i podpór sadowniczych).

Prawodawstwo unijne umożliwia powstawanie struktur większych niż organizacje producenckie — stowarzyszeń oraz tak zwanych organizacji międzybranżowych. Dla realizacji określonych przedsięwzięć, stowarzyszenie uzyskuje uprawnienia organizacji producenckiej. W skład organizacji międzybranżowych wchodzą wszyscy operatorzy, funkcjonujący na danym rynku: organizacje producentów, przetwórcy i kupcy. Organizacje międzybranżowe to nic innego jak grupy nacisku, które coraz częściej wykorzystują swoje możliwości do obrony interesów ogrodników.

W UE dość sceptycznie ocenia się stopień zorganizowania tamtejszych ogrodników. Zgodnie z danymi raportu Komisji Europejskiej dla Rady z 2001 roku (tab. 2), tylko 40% produkcji towarowej sprzedawane jest za pośrednictwem organizacji producenckich. Są jednak kraje (Francja, Holandia, Belgia, Hiszpania), w których udziała ten jest znacznie wyższy. Nie jest przypadkiem, że aktywność gospodarcza ogrodników w tych krajach przekłada się na ich pozycję na rynku, nie tylko europejskim, ale i światowym. Hiszpania jest czołowym eksporterem produktów ogrodniczych we Wspólnocie, a Francja należy do największych eksporterów jabłek na świecie (w tej branży bardzo liczy się również Holandia).

TABELA 2. WARTOŚĆ PRODUKCJI TOWAROWEJ I SPRZEDANEJ PRZEZ ORGANIZACJE PRODUCENCIE (OP) ORAZ ICH LICZBA W PAŃSTWACH CZŁONKOWSKICH UE

Źródło: Raport Komisji Europejskiej dla Rady 24.01.2001
* — produkcja towarowa, ** — udział wartości produkcji sprzedanej przez OP w łącznej produkcji towarowej, *** — liczba uznanych organizacji producentów korzystających z pomocy UE

Przetwórstwo

Rynek owoców i warzyw przeznaczonych dla przetwórstwa (tab. 2) wspomagany jest znacznie większymi kwotami niż rynek owoców i warzyw świeżych. W ten sposób przejawia się dążenie Wspólnoty do zapewnienia producentom surowców dla przetwórstwa godziwych dochodów. Równocześnie chodzi jednak — jak się wydaje — o usamodzielnienie tego rynku i uniknięcie sytuacji, w której produkty dla przetwórstwa trafiałyby na rynek świeżych owoców i warzyw, zagrażając jego równowadze.

Największe sumy przeznacza się w UE na wspomaganie produkcji pomidorów (Wspólnota, z roczną produkcją około 10–11 mln ton należy w tym zakresie do czołówki światowej, obok Chin — 2,5–2,6 mln t oraz USA — około 10 mln t). W nowym systemie płatności zakłada się, że kwot zaplanowanych na ten cel w budżecie nie wolno przekroczyć. Następną co do wielkości pozycją w tym dziale jest wspomaganie przetwórstwa owoców cytrusowych jest. W UE przetwarza się 25% wyprodukowanych na jej terenie cytrusów.