Numer 07/2003
Zwójkówki liściowe są bardzo ważną grupą szkodników upraw sadowniczych. Szczególnie dużo problemów stwarzają w sadach jabłoniowych, ich gąsienice żerują bowiem nie tylko na liściach, ale także uszkadzają rozwijające się zawiązki, a latem i jesienią wyrośnięte już owoce. W ostatnim sezonie wegetacyjnym (2002 r.), który był wyjątkowo korzystny dla rozwoju szkodników, wyraźnie wzrosła również liczebność zwójkówek. W wielu sadach nie udało się, niestety, skutecznie ograniczyć ich populacji. Podczas zbiorów stwierdzano kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt procent owoców uszkodzonych przez gąsienice tych szkodników. W obecnym sezonie potencjalne zagrożenie sadów przez zwójkówki jest wysokie, ponieważ duża była liczebność ich form zimujących. Dlatego walkę z tą grupą szkodników należało rozpocząć od początku sezonu. Zwalczanie zwójkówek nie jest wcale łatwe — w każdym sadzie występuje zwykle kilka ich gatunków o odmiennej biologii, wymagających różnych terminów stosowania insektycydów.
Najgroźniejsze gatunki
W ostatnich latach w sadach jabłoniowych największe zagrożenie stwarzają zwójka bukóweczka (fot. 1) i zwójka siatkóweczka (fot. 2), a lokalnie również wydłubka oczateczka i zwójka różóweczka. Zwójka bukóweczka jest gatunkiem najliczniej występującym w sadach na terenie całego kraju. Zwójka siatkóweczka, która dotychczas duże znaczenie miała jedynie w cieplejszych rejonach, w ostatnim sezonie (2002 r.) bardzo licznie występowała na terenie całego kraju. Wydłubka oczateczka może być groźna w sadach niechronionych lub chronionych sporadycznie (niezależnie od rejonu). Zwójka różóweczka w dużym nasileniu występuje tylko lokalnie.
FOT. 1. ZWÓJKÓWKA BUKÓWECZKA, z lewej - GĄSIENICA, z prawej - MOTYL
FOT. 2. ZWÓJKÓWKA SIATKÓWECZKA, z lewej - GĄSIENICA, z prawej - MOTYL
W zwalczaniu zwójkówek, oprócz wyboru skutecznego insektycydu, istotne znaczenie ma terminu zabiegu, który powinien być dostosowany do biologii gatunku lub gatunków występujących w danym sadzie najliczniej. Termin ten powinien uwzględniać również sposób działania wybranego insektycydu. Preparatów kontaktowych, najlepiej zwalczających młode gąsienice, należy używać w okresach najliczniejszego występowania zwójkówek.
Pierwszym okresem zwalczania tej grupy szkodników jest wiosna, kiedy po przezimowaniu rozpoczynają żerowanie gąsienice zwójki bukóweczki, zwójki siatkóweczki oraz wydłubki oczateczki. W tym czasie wylęgają się również gąsienice zwójki różóweczki. W sadach, gdzie zwójkówki liściowe występują licznie, konieczne jest również wykonanie 1, 2 zabiegów w okresie wylęgania się gąsienic letnich pokoleń.
Letnie zwalczanie
W naszych warunkach rozwijają się dwa pokolenia zwójki siatkóweczki (fot. 3), a lot motyli pokolenia zimującego zaczyna się najczęściej w ostatnich dniach maja i trwa przez cały czerwiec i pierwszą połowę lipca. Główny lot drugiego pokolenia odbywa się w sierpniu i pierwszych dniach września. Dokładny termin zwalczania zwójki siatkóweczki najłatwiej określić na podstawie odłowu samców w pułapki feromonowe. Zabieg należy wykonać po upływie 2–3 tygodni od rozpoczęcia się regularnego lotu motyli poszczególnych pokoleń. Najczęściej optymalny termin opryskiwania przeciwko pierwszemu pokoleniu przypada w drugiej połowie czerwca lub w pierwszej dekadzie lipca, a ewentualne zwalczanie letniego pokolenia — w drugiej połowie sierpnia. Okres lotu zimującej generacji zwójki siatkóweczki zbiega się z okresem występowania i zwalczania owocówki jabłkóweczki, stąd też zwalczanie tej ostatniej ogranicza liczebność zwójki siatkóweczki. Z kolei zaniechanie zwalczania owocówki jabłkóweczki jest jedną z przyczyn wzrostu zagrożenia ze strony zwójki siatkóweczki.
FOT. 3. USZKODZENIA SPOWODOWANE PRZEZ GĄSIENICE ZWÓJKI SIATKÓWECZKI NA LIŚCIACH (z lewej) I OWOCACH (b)
W sadach, w których duże znaczenie ma zwójka bukóweczka (fot. 4), liczniejszego pojawienia się gąsienic należy spodziewać się głównie w drugiej połowie lipca, a w niektóre lata również w sierpniu. Wprawdzie początek lotu motyli zwójki bukóweczki obserwowany jest już w pierwszej lub drugiej dekadzie czerwca, ale najwięcej motyli zwykle odławia się dopiero w drugiej połowie czerwca i w lipcu (rys. 1), dokładnie pomiędzy szczytami lotu pierwszego i drugiego pokolenia zwójki siatkóweczki. Dlatego latem jednoczesne zwalczanie tych dwóch gatunków zwojkówek nie jest możliwe. Letnie terminy zwalczania zwójki bukóweczki są natomiast zbieżne z terminami zwalczania wydłubki oczateczki, gdyż okresy intensywnych odłowów samców tych dwóch gatunków pokrywają się ze sobą (rys. 2).
FOT. 4. USZKODZENIA OWOCÓW PRZEZ GĄSIENICE LETNIEGO POKOLENIA ZWÓJKI BUKÓWECZKI
RYS. 1. DYNAMIKA LOTU MOTYLI ZWÓJKI SIATKÓWECZKI I ZWÓJKI BUKÓWECZKI W 2002 ROKU
RYS. 2. DYNAMIKA LOTU MOTYLI ZWÓJKI BUKÓWECZKI I WYDŁUBKI OCZATECZKI W 2002 ROKU
Niezwykle pomocne przy określaniu terminów zwalczania zwójkówek liściowych latem są pułapki feromonowe. Są one natomiast mniej przydatne do dokładnego określenia składu gatunkowego i oceny liczebności występowania poszczególnych gatunków tych szkodników w konkretnym sadzie.
Lista insektycydów polecanych do zwalczania zwójkówek jest bardzo długa. Znacznie rozszerzył się asortyment skutecznych i jednocześnie selektywnych insektycydów, którymi można zwalczać zwójkówki również w sadach prowadzonych metodą integrowanej produkcji owoców. Uzyskanie dobrych efektów zwalczania uwarunkowane jest przede wszystkim wykonaniem odpowiedniej liczby opryskiwań w terminach dokładnie dostosowanych do rozwoju szkodnika.
Dr Zofia Płuciennik jest pracownikiem Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach