Notowania koncentratu soku jabłkowego, z powodu naturalnej zmienności podaży surowca, a w miarę stabilnego popytu, różnią się w kolejnych latach. W niektórych sezonach ceny w obrocie międzynarodowym spadają nawet o ponad 50% w stosunku do notowań z sezonu poprzedniego. Takie wahania są jednak charakterystyczne także dla pozostałych soków zagęszczonych (pomarańczowego, grejpfrutowego, winogronowego, ananasowego, wiśniowego, itp.)

Rekordy produkcji i niskie ceny

W sezonach 2000/01 i 2001/02 ceny w polskim eksporcie zagęszczonego soku jabłkowego spadły do poziomu najniższego w ubiegłej dekadzie — 0,57–0,58 USD/kg (0,65 euro/kg). W przeliczeniu na złotówki wyniosły one około 2,4 zł/kg (taniej było jedynie na początku ubiegłej dekady, w sezonach 1991/92–1994/95). Tak niskie notowania wynikały przede wszystkim z wysokiej podaży w Polsce po rekordowych zbiorach jabłek w latach 2000 i 2001* oraz dużego napływu tego towaru na rynek światowy z Chin. W sezonie 2000/01 produkcja zagęszczonego soku jabłkowego w Polsce osiągnęła nienotowaną dotąd wielkość — 190 000 ton, a w sezonie 2001/02 wzrosła jeszcze o 15 000 ton. Średnia produkcja w dwóch ostatnich sezonach wyniosła zatem około 198 000 ton i była 2,5-krotnie wyższa od niskiego poziomu z lat 1998/99 i 99/2000. Rekordowy (odpowiednio 184 000 i 201 000 ton) był w sezonach 2000/01 i 2001/02 eksport polskiego koncentratu (rys. 1). Chiny w sezonie 2000/01 ulokowały na rynku światowym 177 000 ton zagęszczonego soku jabłkowego, a w kolejnym sezonie około 265 000 ton. W eksporcie z tego kraju od 2001 r. systematycznie zwiększa się udział dostaw do Europy Zachodniej, a wynika to z nałożenia przez USA, największego dotychczas odbiorcy chińskiego koncentratu, cen antydumpingowych na ten produkt importowany z Chin. Wzrost znaczenia — konkurencyjnych pod względem cen — dostaw z Chin w imporcie do UE (w sezonie 2001/02 kraj ten zajął trzecią pozycję na liście dostawców koncentratu do Wspólnoty) istotnie wpływał na ceny oferowane pozostałym dostawcom, w tym z naszego kraju, będącego największym eksporterem zagęszczonego soku jabłkowego do UE.

RYS. 1. EKSPORT KONCENTRATU SOKU JABŁKOWEGO Z POLSKI

Duży spadek cen koncentratu jabłkowego w dwu poprzednich sezonach to także wynik stosunkowo dużej produkcji w pozostałych liczących się w tej branży krajach oraz załamania w obrocie światowym cen większości pozostałych soków zagęszczonych, w tym głównie pomarańczowego. W sezonach 2000/01 i 2001/02 ceny tego ostatniego — na skutek dużej podaży na rynku światowym — były najniższe od piętnastu lat.

Sytuacja obecna

W sezonie 2002/03 ceny zagęszczonego soku jabłkowego zarówno w obrocie światowym, jak i w polskim eksporcie przekroczą poziom z dwóch poprzednich sezonów o ponad 20% i wyniosą około 0,8 euro/kg (ponad 3 zł/kg). Wyższy poziom notowano w ostatnich 12 latach jedynie w sezonach 1994/95, 1996/97 i 1999/2000 r. — w przeliczeniu na walutę unijną, a w przeliczeniu na złotówki — w sezonach 1995/96 i 1999/2000. O wzroście cen zagęszczonego soku jabłkowego zadecydowało przede wszystkim zmniejszenie zbiorów jabłek i produkcji w Polsce, w Chinach, a także niemal we wszystkich krajach liczących się w produkcji oraz w handlu tym produktem, głównie w USA, Argentynie, Niemczech, państwach WNP i w Europie Środkowo-Wschodniej.

W Polsce w bieżącym sezonie produkcja koncentratu będzie niższa niż w poprzednim o 25 000–30 000 ton i wyniesie 175 000–180 000 ton. W Chinach produkcja obniży się z 250 000 do 220 000 ton, a w USA będzie najniższa od kilkunastu lat. W efekcie obniży się globalna podaż koncentratu, choć jej spadek, w rezultacie dużych zapasów po rekordowych dostawach z Polski i Chin w sezonie poprzednim, będzie mniejszy niż wynikałoby to z obniżenia produkcji. Obserwowany wzrost cen zagęszczonego soku jabłkowego jest też wynikiem wzrostu notowań pozostałych soków, przede wszystkim soku pomarańczowego.

Przyszłość

Podobnie, jak dotychczas, ceny zagęszczonego soku jabłkowego będą się zmieniały stosownie zarówno do wahań zbiorów jabłek i produkcji koncentratu w poszczególnych krajach, jak i do zmian popytu oraz podaży na rynkach pozostałych soków zagęszczonych. Zasadniczemu wzrostowi notowań nie będzie jednak sprzyjać stabilizacja zapotrzebowania na soki i napoje jabłkowe w większości krajów oraz systematycznie rosnące dostawy na rynek światowy taniego koncentratu z Chin. Obecne moce przetwórcze w produkcji zagęszczonego soku jabłkowego w tym kraju oceniane są na 300 000 ton. Ponadto w dostawach z Chin rośnie znaczenie koncentratu o wysokiej kwasowości, a więc bezpośredniego konkurencyjnego dla produkowanego w Polsce. Bez podjęcia działań zmierzających do zahamowania ekspansji eksportu z Chin na rynek europejski, trudno będzie oczekiwać istotnego wzrostu cen w eksporcie realizowanym przez innych dostawców tego produktu.

Wahania cen w eksporcie jabłkowego koncentratu prowadzą do równie dużych zmian cen skupu jabłek (rys. 2) wykorzystywanych do jego produkcji. W Polsce notowania jabłek przemysłowych rosną lub spadają proporcjonalnie do zmian cen oferowanych przez odbiorców zagranicznych i zmieniających się kursów walut obcych (głównie euro wobec złotego). W sezonach od 2000/01 do 2002/03 koszt surowca (jabłek przemysłowych) stanowił około 50–60% cen eksportowych i gwarantował zakładom przetwórczym opłacalność produkcji koncentratu. Natomiast w sezonie 1999/2000 r. ceny płacone dostawcom dostawcom jabłek przemysłowych (0,60 zł/kg) były stanowczo za wysokie w stosunku do cen eksportowych. Koszt surowca był wtedy zbliżony do cen eksportowych, a przetwarzanie jabłek na koncentrat nie pozwalało zakładom na zrealizowanie marży. Niskie i nieprzekraczające 0,20 zł/kg ceny skupu jabłek przemysłowych w ostatnich trzech sezonach to zatem przede wszystkim wynik niskich cen w eksporcie koncentratu, a także w dużym stopniu nieopłacalności przetwórstwa w sezonie 1999/2000.

RYS. 2. CENY EKSPORTOWE KONCENTRATU I KOSZT JABŁEK POTRZEBNYCH DO UZYSKANIA 1 KG TEGO PRODUKTU

Trzeba jednak wyraźnie podkreślić, że ceny oferowane polskim producentom na początku bieżącego sezonu były stanowczo za niskie w stosunku do notowań eksportowych koncentratu, a właściwe proporcje obu tych cen wymuszone zostały w dużym stopniu przez protesty producentów.

Zmiany własnościowe

Obserwowane, zwłaszcza w drugiej połowie ubiegłej dekady, zmiany własnościowe w przemyśle przetwórczym, polegające na dopływie do branży kapitału zagranicznego, nie miały większego wpływu na kształtowanie się proporcji cen surowca i cen sprzedaży jabłkowego koncentratu. Dopływ kapitału zagranicznego, jak również budowa kilku polskich zakładów spowodowały w trzech ostatnich sezonach zwiększenie mocy przetwórczych. Z drugiej strony, wykorzystanie tych mocy możliwe było tylko przy bardzo wysokiej produkcji jabłek (przekraczającej 2 mln ton) w latach 2000–2002. Wysoka podaż koncentratu z Polski w ostatnich latach, była obok wzrostu eksportu z Chin, jednym z głównych powodów spadku cen zagęszczonego soku jabłkowego w eksporcie z Polski i w obrocie światowym w 2000/01 i 2001/02 r., co w konsekwencji doprowadziło do obniżenia cen jabłek przemysłowych. Wzrost potencjału przetwórczego w produkcji koncentratu w Polsce, przy pełnym wykorzystaniu mocy wytwórczych w Chinach może wpłynąć na zastój cen koncentratu w dłuższym okresie, a w konsekwencji także cen jabłek przemysłowych (oczywiście poza latami spadku podaży na rynku światowym, wynikającym z naturalnej zmienności zbiorów).

* według danych GUS, produkcja jabłek w Polsce w 2000 r. wyniosła 1,45 mln ton; w rzeczywistości jednak, w wyniku rekordowej produkcji w sadach przydomowych, przekroczyła ona znacznie 2 mln ton

Dr Bożena Nosecka jest pracownikiem IERiGŻ w Warszawie