• 12-636-18-51
  • wydawnictwo@plantpress.pl
ogrodinfo.pl
sad24.pl
warzywa.pl
Numer 07/2003

W OJCZYŹNIE BORÓWKI WYSOKIEJ

Największym producentem owoców borówki wysokiej od wielu lat są Stany Zjednoczone Ameryki Północnej — kraj, skąd pochodzą dzikie gatunki, które posłużyły do wyhodowania większości odmian uprawianych na całym świecie. Prawie połowa wszystkich owoców borówki zbierana jest właśnie w USA. Dwa kolejne miejsca od wielu lat zajmują Kanada i Polska.

Główne rejony upraw

Borówkę wysoką uprawia się prawie we wszystkich stanach USA, jednak około 80% produkcji pochodzi z Maine, Michigan, New Jersey, Północnej Karoliny, Oregonu, Waszyngtonu, Georgii i Florydy. Południkowe rozłożenie centrów produkcji pozwala na wydłużenie okresu zbiorów, a tym samym podaży świeżych owoców. Na Florydzie, gdzie produkcja zlokalizowana jest raczej w północnej części (z konieczności zapewnienia okresu zimowego spoczynku), zbiory zaczynają się w połowie kwietnia, w Georgii — na początku maja, bądź w jego drugiej połowie, w stanie Maine — nie wcześniej niż w połowie lipca.

Dobór odmian

Odmiany uprawiane w USA, a zwłaszcza w Georgii, pochodzą od gatunków naturalnie występujących w Ameryce Północnej, najczęściej od borówki rózgowatej (Vaccinium ashei). Z uwagi na ich niską wytrzymałość na mróz raczej nie będą mogły być uprawiane w Polsce, ale w ciepłych stanach USA są cenione za plenność oraz odporność na choroby liści i pędów. Borówka rózgowata dobrze rośnie na wielu typach kwaśnych gleb — od piaszczystych, pozbawionych materii organicznej do ciężkich gliniastych, które często spotykane są w Georgii. Ponadto odmiany wywodzące się od tego gatunku bardzo dobrze owocują przez wiele lat, a pokrój krzewów umożliwia mechaniczny zbiór owoców. Najstarsze, dobrze plonujące plantacje były zakładane w latach 50. ubiegłego wieku i wciąż zbiera się z nich 6–9 ton z hektara. Podstawowymi odmianami z tej grupy są: 'Tiftble', 'Climax', 'Woodard', 'Brightwell', 'Snowflake', 'Beckyblue', 'Aliceblue', 'Premier', 'Austin', 'Bluegrem', 'Bluebelle', 'Yadkin'. Cztery pierwsze z nich stanowią ponad połowę wszystkich uprawianych krzewów.

Drugą grupę stanowią odmiany pochodzące od borówki wysokiej (V. corymbosum). Są cenione za krótki okres chłodu potrzebnego im zimą do przejścia okresu spoczynkowego oraz zwiększoną tolerancję wobec upałów latem. Do często wymienianych ich wad zalicza się krótszą żywotność krzewów, większą wrażliwość na choroby oraz wyższe wymagania glebowe. Dla dobrej kondycji krzewów gleba powinna być przepuszczalna i zawierać co najmniej 3% materii organicznej. Odmianami reprezentującymi tą grupę są: 'Star', 'Shapphire', 'Bluecrisp', 'Santa Fe', 'Marimba', 'Avonblue'.

Ostatnią grupę stanowią mieszańce międzygatunkowe, do których powstania — oprócz wymienionych gatunków — włączono jeszcze dwa inne — borówkę wąskolistną (V. angustifolium) oraz borówkę dziką (V. australe). Odmiany te w stanie Georgia mają małe znaczenie ze względu na małą tolerancję wobec wysokiej temperatury oraz potrzebny im długi okresu chłodu do przejścia okresu spoczynku w zimie.

Odmiany uprawiane obecnie w Polsce nie mają w Georgii dużego znaczenia. Zostały wyparte przez nowo wyhodowane, pochodzące od borówki rózgowatej, które charakteryzują się wyższą plennością i mniejszymi wymaganiami glebowymi. Cały czas jednak poszukuje się nowych, plenniejszych odmian mających mniejsze wymagania uprawowe oraz takich, które pozwolą na wydłużenie okresu zbioru, co sprawia, iż "życie" jednej odmiany jest stosunkowo krótkie i najczęściej trwa 15–20 lat. Badania inwentaryzacyjne prowadzone co około 10 lat przez Uniwersytet w Georgii wskazują na intensywny wzrost upraw tego gatunku (podwojenie w okresie ostatnich 10 lat) oraz wymianę uprawianych dotychczas odmian na nowe.

Zbiór owoców

Krzewy w USA sadzone są najczęściej w rozstawie 3,5–3,7 m i co 1,5–1,8 m w rzędzie. Jest ona znacznie większa od spotykanej w Polsce, lecz pozwala na swobodny wzrost krzewów do wysokości około dwóch metrów (fot. 1) i mechaniczny zbiór z nich owoców. Z jednego krzewu zbiera się 8–12 kg jagód. Przy zbiorze ręcznym owoce z tego samego krzewu zbiera się do 10-krotnie — w miarę ich dojrzewania. Najczęściej jednak, z powodów ekonomicznych, ręczny zbiór przeprowadza się jednak 3–5 razy, a następnie — po kilku dniach przerwy — pozostałe owoce zbiera się kombajnem. Borówki ze zbioru ręcznego opakowane w plastikowe, przezroczyste pudełka przeznaczane są do sprzedaży jako deserowe. Te ze zbioru mechanicznego sortuje się również mechanicznie i przeznacza do przechowywania, następnie sprzedaje się najczęściej jako owoce dla przemysłu.


FOT. 1. KRZEWY BORÓWKI RÓZGOWATEJ W USA

Właściciele największych plantacji borówki wysokiej często starają się zagospodarowywać część owoców we własnym zakresie. Takie działanie ma tę zaletę, że można wykorzystać prawie 100% zbieranych owoców. Nawet te niedojrzałe lub z wadami mogą być przetworzone. Zdrowe lecz uszkodzone kieruje się do przetwórstwa z przeznaczeniem na dodatek do jogurtów, lodów, a niedojrzałe odbiera przemysł traktując je jako źródło pektyn, substancji lotnych i antocjanów.

Jak robią to najwięksi?

Jednym z większych producentów owoców borówki w Georgii jest Donnie Morris, właściciel Sunbelt Baxley Blueberry Corporation, którego plantacje znajdują się w środkowo wschodniej części stanu. Firma ta należy do stowarzyszenia producentów borówki wysokiej Global Berry Farms liczącego około 600 członków. 90% owoców w tej organizacji pochodzi jednak od 60 producentów. D. Morris posiada około 100-hektarową plantację oraz optyczną sortownię, chłodnię i mroźnię przeznaczoną tylko dla borówek. Owoce sortowane i przetwarzane w firmie w większości pochodzą z innych plantacji, gdzie kupuje się je jeszcze na krzewach ("na pniu"). Oznacza to, że właściciel takiej plantacji zajmuje się tylko produkcją owoców, a za zbiór odpowiedzialna jest już firma kupująca od niego borówki. W okresie zbiorów D. Morris zatrudnia kilka brygad, z których każda liczy do stu osób (w większości są to emigranci meksykańscy mieszkający na terenie gospodarstwa).

Na plantacji uprawia się 22 odmiany borówki wysokiej, dojrzewające przez okresie prawie 3 miesiące. Krzewy posadzone są w rozstawie 3,6 m x 1,2 m. Z jednego krzewu zbiera się średnio 9,5 kg owoców. Pierwsze 3–5 zbiorów przeprowadza się ręcznie, a następne kombajnem. Liczba zbiorów przeprowadzanych ręcznie uzależniona jest od odmiany oraz jakości owoców w danym roku oraz od sytuacji na rynku owoców świeżych. Zdarza się, że owoce najwcześniejszych odmianach należy chronić przed ptakami, lecz po 2–3 tygodni problem ten znika, gdyż szkodniki te mają już wtedy pod dostatkiem innego pożywienia.

Owoce na sprzedaż

Wszystkie owoce, zarówno te zbierane ręcznie jak i maszynowo, są bezzwłocznie przewożone do sortowani i pakowni. Bardzo często temperatura na plantacji sięga 40°C, dlatego aby przystąpić do sortowania, należy jagody najpierw schłodzić do co najmniej 22°C. W firmie D. Morrisa można dziennie przesortować i zapakować do 50 ton świeżych owoców (fot. 2). Ponadto wydajność linii pakującej borówki dla supermarketów pozwala przesortować i zapakować około 50 kg owoców na minutę (fot. 3).


FOT. 2. LINIA SORTOWNICZA DO OWOCÓW BORÓWKI


FOT. 3. TAK PRZYGOTOWUJE SIĘ OWOCE DO SUPERMARKETÓW

Owoce do sprzedaży bezpośrednio na rynek przechowuje się w temperaturze zbliżonej do 0°C. Natomiast te, które będą ekspediowane później, przechowuje się w temperaturze ujemnej.
Wymagania rynku amerykańskiego co do estetyki i jakości opakowań są bardzo wysokie. Większość żywności, w tym owoce i warzywa, jest pakowana w jednostkowe opakowania zawierające określaną zwyczajowo lub normą ilość. Owoce pakuje się w przezroczyste, szczelnie zamknięte opakowania jedno- (0,45 kg) lub dwufuntowe (0,9 kg), umieszcza się w drewnianych (12-funtowych) skrzynkach jednorazowego użytku. Na każdym jednostkowym opakowaniu muszą być umieszczone wszystkie dane dotyczące produktu — krótki opis, kod kreskowy i numer opakowania, wartość odżywcza, to znaczy zawartość poszczególnych makroelementów, tłuszczów, cholesterolu, sodu, żelaza, cukrów, białek oraz witamin A i C, a także wartość kaloryczna.

W sortowni bardzo dużą wagę przywiązuje się do czystości personelu i pomieszczeń oraz produktu. Na terenie obiektu obowiązuje bezwzględny zakaz palenia. Każdy pracownik musi nosić czepek na włosach, a przy wejściu do hali, w której  przygotowuje się owoce, konieczne jest mycie rąk i ich dezynfekcja. Podstawowym środkiem używanym do dezynfekcji jest roztwór chloru. Wszystkie owoce na początku linii sortowniczej są myte w roztworze chloranu sodu (środek bakterio- i grzybobójczy), który odparowuje bardzo szybko nie pozostawiając żadnych toksycznych pozostałości, jakie byłyby na owocach po użyciu do tego celu środków ochrony roślin. Następnie, podczas kąpieli wodnej, oddzielane są od borówek liście czy kawałki pędów, a na koniec owoce niedojrzałe (wykorzystuje się różnice w ciężarze właściwym).


FOT. 4. DETEKTORY KONTROLUJĄ, CZY POJEMNIKI Z OWOCAMI NIE ZAWIERAJĄ CIAŁ OBCYCH

Owoce przeznaczone do mrożenia pakuje się w kartony dziesięciofuntowe (4,5 kg) wewnątrz wyłożone folią. Są to standardowe opakowania akceptowane przez sieć McDonald's. Firma Donniego Morrisa ma kontrakt na wyłączność dostaw borówki do tej sieci w USA. Zamknięte kartony, z których każdy jest oznakowany numerem partii, nazwą odmiany oraz cechami jakościowymi owoców, przed przewiezieniem do chłodni przejeżdżają przez serię detektorów kontrolujących czy nie zawierają ciał obcych (fot. 4). Tak zapakowany i przygotowany produkt ma osiemnastomiesięczny okres przydatności do spożycia.

Dr Grzegorz Łysiak jest pracownikiem Akademii Rolniczej w Poznaniu