Reżim importowy

Na większość produktów ogrodniczych sprowadzanych do UE nakładane są cła liczone w procencie wartości celnej. Import kilkunastu produktów obciążony jest cłem mieszanym*. Wartość cła w euro liczona jest w relacji do 100 kg produktu. Przy imporcie przetworów owocowych i warzywnych cła mieszane obowiązują dla produktów uznawanych za szczególnie wrażliwe — przetworów z pieczarek oraz zawierających cukier (między innymi mrożonek, marmolad, dżemów oraz soków zagęszczonych). Dla większości świeżych owoców deserowych (pomarańczy, klementynek, mandarynek, cytryn, winogron stołowych, jabłek, gruszek, brzoskwiń, wiśni, moreli, śliwek), a także pomidorów, ogórków oraz karczochów stosowane są cła mieszane o zmiennej opłacie wartościowej. Jej wysokość zależy od ceny importowanych produktów (przy wyższych cenach importowych stawki wartościowe są niższe). Taki sposób naliczania ceł na świeże produkty praktycznie decyduje o braku możliwości sprzedaży do UE owoców i warzyw po cenach niższych od notowanych we Wspólnocie.

W imporcie niektórych grup towarów (owoce miękkie dla przetwórstwa, mrożone owoce jagodowe i wiśnie, wiśnie tymczasowo zakonserwowane, przetwory z wiśni z grupy CN 2008 — tab. 1) przewidziano użycie opłat z tytułu przywozu po cenach niższych niż tak zwane ceny minimalne.

TABELA 1. WYBRANE PRODUKTY*, KTÓRYCH PRZYWÓZ WYMAGA UZYSKANIA LICENCJI IMPORTOWEJ

* - uwzględniono warzywa i owoce produkowane w Polsce

W ochronie rynku niektórych produktów ogrodniczych (owoców i warzyw objętych cłami mieszanymi oraz niektórych przetworów i mieszanek soków z owoców cytrusowych i ananasów) istnieje także możliwość wprowadzenia ceł dodatkowych. Obydwa powyższe instrumenty ochrony rynku stosowane są jednak rzadko.

UE udziela wielu ulg w przywozie produktów ogrodniczych z poszczególnych krajów oraz ich ugrupowań. Te ułatwienia dotyczą głównie państw słabo rozwiniętych gospodarczo, niektórych krajów Azji oraz Ameryki Południowej. Preferencje nie dotyczą importu produktów ogrodniczych z USA, Kanady, Japonii, Nowej Zelandii, Tajlandii i Korei Północnej. Podobnie, jak inne kraje należące do WTO (Światowa Organizacja Handlu), UE wydzieliła kontyngenty preferencyjne (dla wszystkich dostawców), w których ramach stawki celne są niższe od ogólnie stosowanych. Kontyngenty te ustalono dla owoców i warzyw, które objęte są cłami mieszanymi, a także dla marchwi, słodkiej papryki, migdałów, suszonej cebuli, przetworów z pieczarek oraz mrożonego koncentratu pomarańczowego.

Dla większości importowanych produktów ogrodniczych unijne stawki celne są zdecydowanie niższe niż w Polsce. U nas wyższe są cła na suszoną paprykę, przetwory z pieczarek, dżemy i soki zagęszczone o większej zawartości cukru, a także na szpinak i produkty, w których imporcie UE stosuje cła mieszane (na jabłka, pomidory i ogórki cła polskie nie odbiegają od stawek unijnych). Zasięg ulg importowych jest jednak w Polsce mniejszy niż w UE. W rzeczywistości różnice w obciążeniach celnych w imporcie polskim i unijnym są więc większe, niż wynika to z porównania stawek ogólnych. Dotyczy to przede wszystkim warzyw świeżych, owoców jagodowych oraz produktów o niższym stopniu przetworzenia (susze, mrożonki, produkty tymczasowo zakonserwowane).

Przyjęcie przez Polskę unijnych stawek celnych w imporcie produktów ogrodniczych oznaczać będzie obniżenie ochrony rynku większości z nich. Ponieważ jednak po integracji import spoza Unii sprowadzał się będzie głównie do przywozu owoców i warzyw z innych stref klimatycznych (i przetworów z tych produktów), wprowadzenie unijnych stawek i preferencji celnych nie będzie stanowiło istotnego zagrożenia dla produkcji krajowej, a równocześnie pozwoli na obniżenie cen produktów w kraju niewytwarzanych.

Import owoców i warzyw świeżych nie jest w UE objęty obowiązkiem posiadania licencji importowych. Jednakże wymóg ten może zostać wprowadzony Rozporządzeniami Komisji Europejskiej. Posiadanie licencji konieczne jest natomiast aby importować warzywa i owoce przetworzone (przy przywozie powyżej 350 kg): grzyby tymczasowo zakonserwowane i marynowane, suszone winogrona, tymczasowo zakonserwowane wiśnie i czereśnie, przetwory ze szparagów, brzoskwiń i wiśni z grupy CN 2008, mrożony koncentrat soku pomarańczowego oraz koncentrat pomidorowy (tab.1). Uzyskania licencji wymaga także przywóz produktów ogrodniczych realizowany w ramach preferencyjnych kwot importowych zarządzanych przez Komisję Europejską i administrowanych przez wyznaczone instytucje w krajach członkowskich (w Polsce jest to Agencja Rynku Rolnego). Obecnie w UE kwoty te dotyczą importu czosnku z Chin, Argentyny i pozostałych krajów trzecich oraz przetworów z pieczarek. Wykorzystanie pozostałych kwot preferencyjnych kontrolowane jest przez urzędy celne państw członkowskich. Po przekroczeniu ustalonych (dla całej UE) kwot naliczane są stawki celne ogólnie stosowane lub wynikające z przyznanych przez UE preferencji.

Uzyskanie licencji wymaga złożenia przez importera wniosku oraz ustalonych kaucji gwarancyjnych. We wnioskach o licencje niezbędne jest podanie informacji dotyczących produktu: nazwy, opisu i kodu (składa się z 12 cyfr), kraju pochodzenia, sumy zabezpieczenia gwarancyjnego oraz ilości towaru, jaka ma być sprowadzona. Zabezpieczenie gwarancyjne przepada lub jest redukowane, w zależności od skali odstępstw od czasu i ilości produktów, na które wydana została licencja. Z reguły licencję uważa się za wykorzystaną, gdy zrealizowano 95–105% importu ilości produktów, na którą została wystawiona. Gdy wnioskowane ilości przekraczają kwotę przywozu preferencyjnego (ustaloną w okresach rocznych lub kwartalnych) Komisja Europejska ilości te zmniejsza. Po opublikowaniu stopnia redukcji można jeszcze wycofać wniosek o licencję (z wyjątkiem wniosku dotyczącego importu przetworów z pieczarek) i odzyskać zabezpieczenie gwarancyjne.

Gdy uwzględni się obecną rzeczową i geograficzną strukturę importu do Polski oraz spodziewane obroty w ramach rozszerzonej Wspólnoty, przywóz z zewnątrz do naszego kraju (spośród produktów objętych koniecznością uzyskania licencji) dotyczył będzie przede wszystkim czosnku, przetworzonych szparagów oraz mrożonego zagęszczonego soku pomarańczowego.

Subsydia i licencje eksportowe

Dopłaty do eksportu produktów ogrodniczych muszą być zgodne z listą koncesyjną zgłoszoną do WTO. Dotyczy to zarówno zakresu produktów objętych wsparciem eksportowym, jak i ogólnej ilości oraz wartości dopłat (ustalonych łącznie dla wszystkich dotowanych produktów). W UE wsparciem eksportu objęte są (tab. 2) pomidory, migdały, pomarańcze, cytryny, winogrona świeże, jabłka, morele, brzoskwinie i nektaryny, winogrona suszone, wiśnie tymczasowo zakonserwowane i zakonserwowane cukrem, przetwory z orzechów oraz zagęszczony sok pomarańczowy. Subsydiami wspierany jest także eksport środków  słodzących zawartych w przetworach owocowych i warzywnych (cukier surowy i biały, izoglukoza, glukoza i syrop glukozowy). Dopłaty do eksportu ustalane są tu zgodnie z regulacjami wspólnej polityki rolnej w zakresie rynku cukrowniczego i rynku zbóż. Przy ustalaniu wysokości subsydiów dla pozostałych produktów (w euro na tonę produktu netto) brane są pod uwagę aktualne ceny w UE oraz w krajach "zewnętrznych". Subsydia dotyczyć mogą eksportu do wszystkich krajów lub tylko do wybranych odbiorców. Ponadto mogą być one zróżnicowane w zależności od kraju sprzedaży.

TABELA 2. WYBRANE PRODUKTY* OBJĘTE SUBYDIAMI EKSPORTOWYMI W UE

* - uwzględniono warzywa i owoce produkowane w Polsce

Stawki subsydiów w eksporcie owoców i warzyw świeżych ustalane są najczęściej na 2 miesiące, dla przetworów owocowych i warzywnych na 4 miesiące i dla środków słodzących na 2 tygodnie do miesiąca. W okresach tych stawki mogą być zmienione na wniosek Komisji Europejskiej lub krajów członkowskich (po zasięgnięciu opinii komitetów ds. świeżych lub przetworzonych owoców i warzyw). Zmianom podlegać może także lista produktów objętych wsparciem (w ramach grup produktów objętych subsydiami). Spośród owoców i warzyw świeżych w ostatnich latach stale subsydiowany był eksport: pomidorów, pomarańczy, cytryn oraz jabłek, a okresowo — orzechów, winogron, nektarynek i brzoskwiń. Stałym wsparciem objęte są niemal wszystkie przetwory znajdujące się na liście koncesyjnej do WTO (poza suszonymi winogronami i niektórymi sokami pomarańczowymi).

Refundacje eksportowe dotyczą produktów wytworzonych we Wspólnocie i spełniających kryteria jakości określone unijnym prawodawstwem (wymagania jakościowe i fitosanitarne). Zaświadczenia o jakości produktów wydawane są przez wyznaczone instytucje krajów członkowskich.

Eksporter ubiegający się o dopłaty musi posiadać licencje eksportowe, uzyskane na podstawie złożonego wniosku. Eksport produktów nie objętych wspieraniem realizowany jest bez licencji.

Dla uzyskania subsydiów (tab. 3) w eksporcie produktów świeżych konieczne jest posiadanie licencji typu A (z ustaloną stałą dopłatą) lub B (bez określenia dopłaty). Licencje typu A wydawane są w trzech systemach:

• Standardowy z ustaloną stałą dopłatą — licencje A1. Eksporter uzyskuje stawkę dopłat obowiązującą w dniu złożenia wniosku o licencję (opublikowaną w Rozporządzeniu Komisji).
• Specjalny z ustaloną stałą dopłatą — licencje A2. Ostateczna stawka dopłat różnić się może od obowiązującej w dniu składania wniosku o licencję. Eksporter uzyskuje dopłatę opublikowaną w Rozporządzeniach Komisji z dnia określanego jako "data aplikacyjna".
• Przetargowy — licencje A3. Eksporterzy otrzymują stawkę dopłat równą lub niższą od maksymalnej ogłoszonej dla licencji A3 w Rozporządzeniu Komisji. Przetarg dotyczy wysokości dopłat, a zgłoszenie do przetargu (do instytucji zajmującej się administrowaniem handlem zagranicznym) następuje w ściśle ustalonym przez Komisję czasie.

TABELA 3. WYBRANE PRODUKTY* OBJĘTE WSPARCIEM ORAZ STAWKI SUBSYDIÓW EKSPORTOWYCH W OKRESIE 27.06-9.09.2002 R. (PRODUKTY ŚWIEŻE - LICENCJE TYPU A1) I 27.06-24.10.2002 R. (PRZETWORY)

* - uwzględniono produkowane w Polsce; ** - stawki eksportowe dla poszczególnych typów licencji (w eksporcie produktów świeżych) nie różnią się znacznie;
1) - wszystkie kraje bez Słowacji, Łotwy, Litwy, Bułgarii i Estonii
2) - kraje Azji Płd.-Wschodniej, Japonia, Urugwaj, Paragwaj, Argentyna, Meksyk i Kostaryka
3) - kraje afrykańskie (bez RPA), Bliskiego Wschodu i Ameryki Płd. (Boliwia, Brazylia, Wenezuela, Peru, Panama, Ekwador, Kolumbia)
4) - wszystkie kraje poza Ameryką Północną
5) - wszystkie kraje poza USA
6) - kraje EFTA, Europa Środkowowschodnia, kraje WNP, kraje bałtyckie (Litwa, Łotwa i Estonia), kraje Afryki, kraje Bliskiego Wschodu i Ameryki Płd. (Boliwia, Brazylia, Wenezuela, Peru, Panama, Ekwador i Kolumbia)

Wnioski o licencje typu B składane są już po realizacji eksportu, a eksporterzy uzyskują stawkę obowiązującą w dniu przedstawienia produktu do odprawy celnej. Stopień wykorzystania licencji typu B jest systematycznie publikowany przez Komisję Europejską. Zróżnicowany system wydawania licencji eksportowych ma głównie na celu elastyczne dostosowywanie poziomu stawek eksportowych do zmieniającej się sytuacji cenowej na rynkach produktów świeżych.

W eksporcie przetworów owocowych, warzywnych i środków słodzących eksporterzy uzyskują stawkę dotacji obowiązującą w dniu złożenia wniosku o licencję.

We wnioskach o uzyskanie licencji eksportowych należy podać te same informacje, których wymaga się do licencji importowych. Ilość wnioskowana może być obniżona przez Komisję Europejską po analizie wniosków o subwencje złożonych we wszystkich krajach członkowskich. Wniosek może być wycofany po ogłoszeniu przez Komisję stopnia redukcji. Gdy jest on akceptowany przez eksporterów, uzyskują oni częściowy zwrot kaucji gwarancyjnej, proporcjonalnie do ustalonego stopnia redukcji.

Licencje uważa się za wykorzystane, gdy eksport jest zrealizowany w wysokości 95–105% ilości, na którą licencja została wystawiona. Ilości sprzedane ponad wielkość, którą obejmuje licencja nie są objęte refundacjami. Realizacja licencji w ilości mniejszej niż 95% i większej niż 105% oznacza całkowity lub częściowy przepadek zabezpieczenia gwarancyjnego. Dotyczy to też przekroczenia wyznaczonego czasu realizacji eksportu. Dla owoców i warzyw świeżych ważność licencji wynosi 2 miesiące, a dla produktów przetworzonych i środków słodzących — 4 miesiące.

Spośród produktów objętych w UE subsydiami w eksporcie polskim liczą się jedynie jabłka i pomidory, a z przetworów — tymczasowo zakonserwowane i zakonserwowane cukrem wiśnie. Łączny polski eksport przetworów objętych we Wspólnocie subsydiami wyniósł w 2002 r. zaledwie około 300 ton, z czego ponad 90% ulokowano w krajach UE i do niej kandydujących. Znacznie większe są na rynki pozaeuropejskie polskie dostawy pomidorów, a przede wszystkim jabłek (w 2002 r. około 300 000 ton). Czynnikami ograniczającymi możliwość skorzystania ze wsparcia w eksporcie jabłek będzie wyznaczona ilość tych owoców, która będzie mogła być wspierana subsydiami, oraz realizowanie dopłat jedynie do eksportu produktów spełniających wymagania jakościowe określone we wspólnej organizacji rynku produktów świeżych (klasa ekstra, klasa I i II). Stawki dopłat w eksporcie jabłek w ostatnich latach spadają. Przykładowo od marca do maja 2001 r. wynosiły one 25 euro/to-nę, a w tym samym okresie 2003 r. — 10 euro/tonę.

Skorzystanie ze wsparcia eksportu wobec zmienności: produktów objętych subsydiami, krajów do których eksport jest wspierany i poziomu dopłat, wymaga stałego śledzenia decyz-ji publikowanych w Rozporządzeniu Komisji UE. Obowiązek ten spoczywa przede wszystkim na instytucjach zajmujących się monitorowaniem i zarządzaniem wspólną polityką w zakresie handlu zagranicznego.