• 12-636-18-51
  • wydawnictwo@plantpress.pl
ogrodinfo.pl
sad24.pl
warzywa.pl
Numer 09/2003

CHOROBY CZOSNKU I ICH ZWALCZANIE

Czosnek rozmnażany jest wegetatywnie, co sprzyja łatwemu przenoszeniu chorób, które ujawniają się w okresie wegetacji i podczas przechowywania główek. W literaturze spotykamy opisy wielu chorób czosnku, jednak w warunkach Polski tylko niektóre z nich powodują duże straty gospodarcze.

Grzybowe

Jednymi z groźniejszych patogenów czosnku są grzyby z rodzaju Fusarium, a zwłaszcza F. oxysporum i F. avenaceum. Ich obecność objawia się zgnilizną podstawy piętki oraz gniciem cebul (fot. 1). Pierwsze objawy choroby powodowanej przez te grzyby można dostrzec w polu podczas dojrzewania cebul. Liście porażonych roślin żółkną i więdną, a następnie — poczynając od wierzchołka — obumierają. Między łuskami ząbków pojawia się początkowo biały, później zaróżowiony nalot grzybni. System korzeniowy porażony przez Fusarium sp. ulega silnej redukcji, dlatego takie rośliny łatwo jest wyrwać z gleby. Infekcjom powodowanym przez grzyby z tego rodzaju sprzyja ciepła i wilgotna pogoda, stąd objawy porażenia częściej obserwuje się w upalnych latach, zwłaszcza na glebach organicznych, które nagrzewają się szybciej.


FOT. 1. FUZARYJNA ZGNILIZNA CZOSNKU

W takich samych warunkach rozwija się choroba rzadko występująca w uprawie czosnku, o objawach podobnych do tych, jakie wywołują grzyby z rodzaju Fusarium. Jest to różowa zgnilizna korzeni, powodowana przez grzyb Pyrenochaeta terrestris. Jej początkowe objawy obserwuje się w drugiej połowie lata w postaci zahamowania wzrostu i zasychania wierzchołków liści. Korzenie takich roślin przybierają barwę różową do purpurowej w końcowej fazie rozwoju choroby (fot. 2). Porażony czosnek również łatwo jest wyrwać z gleby, ponieważ jego korzenie są zniszczone przez patogen. W latach o wysokiej temperaturze powietrza rośliny zaatakowane przez P. terrestris przedwcześnie kończą wegetację. Ich liście załamują się, a główki nie są w pełni wykształcone. Patogen może przetrwać w glebie na głębokości do 45 cm w postaci grzybni na resztkach roślinnych. Źródłem pierwotnego zakażenia może też być materiał wysadkowy. Rozwojowi choroby sprzyja wysoka temperatura (optymalna wynosi 24–28°C), porażenie korzeni przez inne mikroorganizmy oraz zbyt częsta uprawa roślin cebulowych na tym samym miejscu. W temperaturze niższej niż 20°C rozwój choroby jest spowolniony, a poniżej 16°C — ustaje. W większym stopniu przez ten patogen bywają porażane cebula, por i szczypiorek. Grzyby wywołujące fuzariozę i różową zgniliznę korzeni występują często kompleksowo, zwłaszcza na roślinach uszkodzonych mechanicznie czy też osłabionych przez inne czynniki chorobotwórcze.


FOT. 2. RÓŻOWA ZGNILIZNA KORZENI

Podobnie dużą szkodliwość wykazują grzyby z rodzaju Penicillium, a zwłaszcza gatunek P. verrucosum var. cyclopium. Wywołuje on zieloną zgniliznę czosnku (fot. 3). Atakuje rośliny jeszcze w okresie wegetacji, najczęściej uszkodzone mechanicznie lub przez szkodniki. Dalszy rozwój tej choroby następuje podczas przechowywania czosnku. Porażone ząbki zamierają strefowo, stają się miękkie, a na ich powierzchni tworzy się charakterystyczny, pylący zielonkawy lub niebiesko-zielonkawy nalot zarodników. Tkanka pod nalotem przekształca się w brązową, zbutwiałą masę. Korzystne warunki rozwoju patogen ten znajduje w przechowalniach o wilgotności względnej powietrza poniżej 80%, czyli w warunkach, w jakich zaleca się przechowywać czosnek. Grzyb wywołujący tę chorobę przenosi się głównie z porażonymi ząbkami, nie zimuje natomiast w glebie. Porażone ząbki nie powinny być zatem wykorzystywane jako materiał rozmnożeniowy, gdyż wyrosłe z nich rośliny są osłabione i nie wykształcają w pełni wartościowych ząbków — są one drobniejsze i często zniekształcone.


FOT. 3. ZIELONA ZGNILIZNA CZOSNKU

Chorobą często spotykaną w uprawie czosnku, zwłaszcza kiedy nie przestrzega się zasad zmianowania, jest biała zgnilizna. Jej sprawcą jest grzyb Sclerotium cepivorum. Objawy uwidoczniają się w początkowym stadium wzrostu czosnku — pierwsze liście, zwłaszcza przy niskiej temperaturze i wysokiej wilgotności, żółkną i więdną. Między początkiem tworzenia się cebul a jego zakończeniem tuż przy piętce rozwija się biała grzybnia, pod którą dochodzi do gnicia tkanek. Korzenie ulegają niemal całkowitemu zniszczeniu. W późniejszej fazie rozwoju choroby grzyb wytwarza czarne, drobne sklerocja (fot. 4), które mogą przeżyć w glebie pięć i więcej lat. Rozwojowi tej choroby sprzyja bardzo wilgotna i mało przepuszczalna gleba oraz dłuższe okresy chłodów.


FOT. 4. SKLEROCJA GRZYBA SCLEROTIUM CEPIVORUM W ZAAWANSOWANYM STADIUM ROZWOJU CHOROBY

Czasami na czosnku występują objawy chorobowe określane jako zgnilizna szyjki. Wywoływane są one przez kompleks grzybów z rodzaju Botrytis. Rośliny porażone przez te grzyby mają zahamowany wzrost i stopniowo zamierają. Później — w okresie przechowywania następuje też charakterystyczne dla czosnku murszenie ząbków i główek. Na powierzchni porażonych tkanek tworzy się szara grzybnia, brak natomiast typowych u tych grzybów sklerocji (fot. 5).


FOT. 5. ZMURSZAŁE GŁÓWKI Z NALOTEM GRZYBNI BOTRYTIS SP.

Bakteryjne i wirusowe

Choroby bakteryjne powodują duże straty, głównie podczas przechowywania, czasem też ich szkodliwość objawia się w okresie wegetacji. Ich nasileniu sprzyja obecność niektórych szkodników, zwłaszcza nicieni (fot. 6). Jednoczesne występowanie nicieni i chorób bakteryjnych sprawia, że w przypadku mokrej zgnilizny trudno bez szczegółowych badań określić właściwą przyczynę takich objawów. Gnicie ząbków powodowane jest najczęściej przez gatunki bakterii z rodzajów Bacillus, Erwinia i Pseudomonas.


FOT. 6. USZKODZENIA GŁÓWEK I REDUKCJA SYSTEMU KORZENIOWEGO WYWOŁANE PRZEZ NICIENIE

Choroby wirusowe przenoszą się głównie z materiałem wegetatywnym (zimują w ząbkach) oraz za pośrednictwem roztocza — szpeciela tulipanowca (Aceria tulipae). Objawami występowania wirusów na czosnku są żółte, chlorotyczne, często mozaikowate smugi i pasiastość liści oraz zahamowanie wzrostu i gorsze plonowanie. Za sprawców tych objawów uważa się między innymi wirusa mozaiki ogórka (Cucumber mosaic virus), wirusa latentnego czosnku (Garlic latentvirus), wirusa żółtej karłowatości cebuli (Onion yellow dwarf virus) oraz wirusa latentnego szalotki (Shallot latent virus). Wirozy są trudne do wyeliminowania, zwłaszcza jeśli wykorzystujemy do dalszego rozmnażania własny, najczęściej już zawirusowany, materiał.

Zapobieganie i zwalczanie

  • Do zakładania plantacji warto wybierać stanowiska o przepuszczalnej glebie. Nie należy uprawiać tego gatunku na ziemiach zbyt zlewnych.
  • We właściwym zmianowaniu zaleca się zachowanie co najmniej 6-letniej przerwy w uprawie roślin cebulowych na tym samym stanowisku, zwłaszcza w przypadku stwierdzenia którejkolwiek z opisanych wcześniej chorób czy obecności nicieni.
  • Najlepiej do nasadzeń wykorzystywać materiał hodowlany pochodzący z pewnego źródła. W doborze znajdują się odmiany zarówno ozime, jak i wiosenne.
  • Ząbki czosnku nie powinny mieć żadnych uszkodzeń.
  • Zbiór trzeba przeprowadzać starannie, tak aby nie uszkadzać roślin.
  • Ważnym zabiegiem zapobiegającym ewentualnym infekcjom jest usuwanie resztek roślinnych z pola.
  • Czosnek powinno się przechowywać w warunkach niskiej wilgotności powietrza (60–70%) i temperatury (0–1°C).
  • Występowanie chorób wirusowych można ograniczać wymieniając często materiał rozmnożeniowy oraz zwalczając szkodniki.
  • Pozostałym chorobom zapobiega się przez zaprawianie ząbków na mokro lub na sucho. Można wykorzystać mieszaniny fungicydów — Rovral Flo 255 SC (w stężeniu 0,4%) lub Sumilex 500 SC (0,3%) z dodatkiem jednego z preparatów: Zaprawa Funaben T (0,2–0,4%), Sarfun T 450 FS (0,2–0,4%) lub Sarfun T 65 DS (0,2–0,4%). W przygotowanej zawiesinie ząbki czosnku powinno się moczyć przez 30 minut. Po zabiegu należy je dosuszyć. Do zaprawiania na sucho zalecane są: Zaprawa Funaben T (w ilości 4–6 g/kg ząbków) oraz Sarfun T 450 FS (2–5 ml/kg) lub Sarfun T 65 DS (4–6 g/kg).

Dr hab. Stanisław Mazur jest pracownikiem Katedry Ochrony Roślin Akademii Rolniczej w Krakowie