Udział pomidorów w ogólnych zbiorach warzyw spod osłon w ostatnich czterech latach 1999–2002 był stabilny i wahał się między 61–62% przy wyraźnej tendencji do wzrostu w tym segmencie rynku zbiorów ogółem. Oznacza to, że wzrost produkcji pomidorów był zbliżony do wzrostu produkcji warzyw pod osłonami (tab. 1).

TABELA 1. ZBIORY WARZYW SPOD OSŁON W POLSCE W LATACH 1999–2002

Obliczenia własne na podstawie danych z "Rynku owoców i warzyw" Nr 22/2003 IERiGŻ Warszawa

Tempo wzrostu w poszczególnych segmentach tego sektora było nierówne. Największą dynamiką wzrostu zbiorów charakteryzowały się tak zwane pozostałe warzywa, przy jednoczesnej stagnacji w produkcji ogórków i spadku ich udziału w ogólnych zbiorach. Wszystko jednak wskazuje, że powoli wielkość produkcji pomidorów w Polsce zbliża się do granicy jej wchłaniania przez rynek wewnętrzny i dalszy jej wzrost wiązać się będzie z koniecznością uruchomienia na szerszą skalę eksportu. Już obecnie spożycie w Polsce pomidorów w stanie świeżym, łącznie z pomidorami polowymi jest zbliżone do poziomu konsumpcji w Niemczech, znacznie bogatszego kraju naszej strefy klimatycznej.

Z sondaży przeprowadzonych wśród ogrodników wynika, że w tym roku nastąpiło wyraźne wyhamowanie wzrostu kosztów produkcji. Producenci, szczególnie więksi, coraz lepiej dostosowują produkcję do potrzeb rynku w zakresie struktury odmianowej, jakości pomidorów, opakowania, wielkości i czasu dostaw. Te pozytywne zmiany znajdują odzwierciedlenie szczególnie w eksporcie (tab. 2).

TABELA 2. WIELKOŚĆ ZBIORÓW, EKSPORTU I IMPORTU POMIDORÓW SPOD OSŁON W POLSCE W LATACH 1999–2002

Obliczenia własne na podstawie danych z "Rynku owoców i warzyw" Nr 22/2003, IERiGŻ Warszawa

Eksport

W latach 1999–2002 eksport polskich pomidorów wzrósł z 3,7 tys. ton w 1999 r. do 19,4 tys. ton w 2002 r., czyli o ponad pięć razy (524%). Również obecny rok pod tym względem nie zapowiada się najgorzej. Dotyczy to szczególnie dużych dostawców, którzy są w stanie zaoferować ciągłość podaży dużych, wyrównanych partii produktów w ściśle określonych odmianach i standardach. Odwrócone zostały również negatywne tendencje w zakresie uzyskiwanych średnich cen w eksporcie (tab. 2).

Ochrona rynku krajowego

Na uwagę zasługuje odnotowana w ostatnim czasie wyraźna poprawa ochrony naszego rynku przed konkurencyjnymi dostawami z importu. Dotyczyło to przede wszystkim poprawy szczelności granic i osłabienia kursu złotego, co przy istniejących barierach granicznych (cenach progu i cle kwotowym w EURO) wyraźnie przyczyniło się do podrożenia importu i zwiększenia ryzyka jego napływu na nasz rynek. Na przykład w 19. tygodniu tego roku cena progu wynosiła w zaokrągleniu 2,77 zł/kg, przy kwotowej stawce celnej 0,42 EURO/kg i średnim kursie 4,33 zł za EURO, cło wynosiło 1,82 zł/kg. W rezultacie minimalna cena wejścia na rynek polski wynosiła 4,59 zł/kg — bez uwzględniania kosztów transportu, które zamykają się w granicach od 20 do 40 gr/kg. W sumie cena wejścia ukształtowała się w granicach 4,80–5,00 zł/kg. W konsekwencji w pierwszym półroczu 2003 r. dostawy importowanych pomidorów na rynku hurtowym w Poznaniu zakończyły się już w 19. tygodniu, czyli o około 4–6 tygodni wcześniej niż w latach poprzednich, przy znacznie wyższej cenie — 5,90 zł/kg. Była ona o 1,48 zł/kg wyższa niż w 2002 r. i o 0,65 zł/kg wyższa niż w 2001 r.

Dostosowanie do rynku unijnego

Te pozytywne zjawiska świadczą o dokonanym przez niektóre polskie firmy wyraźnym postępie w zakresie orientacji na rynki zewnętrzne i stopniowym aktywnym włączaniu się w postępujące procesy globalizacji w handlu produktami rolno-ogrodniczymi. Należy jednak pamiętać o tym, że obecnie rynek polski jest silnie chroniony przez istniejące ceny progu oraz zmienne, w zależności od okresu, stawki celne. Po wejściu do Unii Europejskiej ochrona zewnętrzna będzie kształtować się na poziomie zbliżonym do obecnego. Nasz rynek będzie jednak otwarty na dostawy tanich pomidorów z państw Unii, co może wpłynąć na termin rozpoczęcia upraw tych warzyw w Polsce. Polscy dostawcy po spełnieniu określonych warunków będą mogli ubiegać się o różnego rodzaju dopłaty do eksportu i fundusze mające na celu lepsze dostosowanie produkcji do potrzeb rynku. Ważnym elementem określającym konkurencyjność naszych produktów ogrodniczych może być, podobnie jak dzieje się to obecnie, kurs złotego wobec EURO. Na podstawie dotychczasowych doświadczeń największych eksporterów można zaryzykować twierdzenie, że duże znaczenie w procesach adaptacji do rynku unijnego będzie miał postęp w zakresie dostosowania wielkości i jakości dostaw do wymagań dużych dystrybutorów, działających na rynku unijnym.

Ceny nominalne i realne

W ocenie opłacalności uprawy pomidorów pod osłonami decydujące znaczenie ma poziom uzyskiwanych cen i wysokość kosztów. Ze względu na duże zróżnicowanie podmiotów pod względem technologii i wielkości produkcji, a także techniki liczenia kosztów, badanie średniego ich poziomu jest bardzo trudne, a nawet niemożliwe. Można więc w zasadzie mówić o przedziałach kształtowania się kosztów i występujących tendencjach. Nieco lepiej przedstawia się sytuacja w przypadku cen. Prowadzona od prawie dziesięciu lat rejestracja poziomu cen pomidorów spod osłon na rynku hurtowym w Poznaniu daje możliwość wyrobienia sobie poglądu w tej kwestii — przy założeniu, jak to miało miejsce w przypadku kosztów, ich dużego zróżnicowania u poszczególnych producentów. Porównanie cen krajowych pomidorów spod osłon na rynku hurtowym w Poznaniu w różnych ujęciach czasowych od początku zbiorów do 31 sierpnia w latach 2001–2003 przedstawia tabela 3.

TABELA 3. MINIMALNE, ŚREDNIE I MAKSYMALNE CENY HURTOWE POMIDORÓW SPOD OSŁON NA WGRO SA W POZNANIU OD 1 KWIETNIA DO 31 SIERPNIA 2001–2003

* Ceny średnie w układzie miesięcznym
** Ceny średnie w układzie tygodniowym
Obliczenia własne na podstawie danych Działu Marketingu WGRO SA

Z danych tych (bez uwzględniania notowań z marca) wynika, że średni poziom uzyskanych cen od kwietnia do końca sierpnia był w 2003 r. o około 6,18% niższy niż w tym samym okresie roku ubiegłego i o 2,38% niższy niż w 2001 r. W porównaniu z rokiem ubiegłym, z wyjątkiem czerwca (w którym ceny były w tym roku aż o 14,33% wyższe) w pozostałych miesiącach pomidory były tańsze niż w 2002 r.

W warunkach znacznej presji inflacyjnej i związanego z tym zmniejszania się siły nabywczej pieniądza dla uczestników procesów gospodarczych istotne znaczenie ma nie tylko ujęcie w cenach bieżących, ale przede wszystkim w cenach realnych, czyli uwzględniających skutki inflacji.

NOMINALNE I REALNE CENY POMIDORA SPOD OSŁON W LATACH 1997–2002
W ZŁ/KG (ROK 1997 = 100%)

Dane oparte na cenach bazowych z 1997 r. i wskaźnikach inflacji (według GUS) z lat 1997–2002 wyraźnie wskazują na zjawisko relatywnego tanienia produktów ogrodniczych (wykres), charakterystyczne dla wszystkich zglobalizowanych rynków. W okresie ostatnich sześciu lat dostawcy pomidorów otrzymywali średnio 3,75 zł/kg w cenach bieżących i 3,07 zł/kg w ujęciu realnym.
W 2002 r., pomimo zbliżonej do poziomu z roku 1997 r. ceny nominalnej (3,60 zł/kg w 2002 r., 3,67 zł/kg w 1997 r.), realnie, po uwzględnieniu inflacji, producenci pomidorów uzyskiwali tylko 2,54 zł/kg, czyli 71,66% ceny z 1997 r. W praktyce oznacza to znaczne ograniczenie możliwości akumulacyjnych. Aby utrzymać się na rynku, konieczne będzie uruchamianie określonych procesów dostosowawczych, zmierzających do zwiększenia wydajności produkcji i obniżenia jej kosztów.

Autor pracuje na Akademii Rolniczej w Poznaniu oraz w Dziale Marketingu Wielkopolskiej Giełdy Rolno-Ogrodniczej SA