Na tle takich zapisów zrodziły się wątpliwości, jaka część renty rodzinnej powinna być zawieszona. Ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników operuje bowiem pojęciem części składkowej i części uzupełniającej tylko w przypadku emerytury rolniczej lub renty inwalidzkiej rolniczej. Ponadto ustawa ta określa zasady zawieszania części uzupełniającej (art. 28. ustawy) wyłącznie emerytury lub renty inwalidzkiej rolniczej. Spowodowało to konieczność określenia części składkowej i uzupełniającej renty rodzinnej w drodze wykładni i ustalenia, która część renty rodzinnej może być zawieszona.

Część składkowa i uzupełniająca

Przyjęto, że część składkowa renty rodzinnej to kwota stanowiąca 50% nadwyżki — ponad wymiar emerytury podstawowej — emerytury lub renty inwalidzkiej zmarłego, który miał ustalone prawo do tych świadczeń na podstawie przepisów obowiązujących przed 1.01.1991 r., lub kwota stanowiąca 50% części składkowej emerytury (renty inwalidzkiej), przysługującej (lub która przysługiwałaby zmarłemu) na podstawie obecnie obowiązującej ustawy. Natomiast część uzupełniająca renty rodzinnej to kwota równa 85% emerytury podstawowej. W związku z tym, jeżeli zajdą okoliczności wskazujące na zawieszenie wypłaty renty rodzinnej — zawieszeniu podlega wyłącznie kwota renty rodzinnej równa 85% emerytury podstawowej.

W przypadku renty rodzinnej rolniczej można mówić tylko o częściowym jej zawieszeniu. Zawieszenie całej dotyczy jedynie sytuacji, gdy

• rencista oprócz renty rodzinnej rolniczej ma prawo do innego świadczenia emerytalno-rentowego i wybiera je jako korzystniejsze, bądź gdy
• zajdą okoliczności powodujące zawieszenie prawa do renty rodzinnej wynikające z przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS (np. dziecko w wieku powyżej 16 lat przestało uczęszczać do szkoły).

Zawieszenie w związku z art. 32.

Zasady zawieszania wypłaty części uzupełniającej rolniczych świadczeń emerytalno-rentowych sprecyzowano w art. 28. ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, a zatem i ten przepis stosuje się w sytuacji zawieszania części uzupełniającej renty rodzinnej rolniczej.

Część uzupełniająca renty rodzinnej może być zawieszona, gdy uprawniona do tego świadczenia osoba pełnoletnia nie zaprzestała prowadzenia działalności rolniczej (gdy rencista lub jego małżonek jest właścicielem, współwłaścicielem lub posiadaczem gospodarstwa rolnego o powierzchni ponad 1 ha lub przekraczającej 1 ha przeliczeniowy użytków rolnych bądź prowadzi dział specjalny w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych).

Przykład
Wdowa, która nabyła prawo do renty rodzinnej po śmierci męża — rolnika, nadal prowadzi gospodarstwo rolne o powierzchni 2 ha. Z uwagi na fakt prowadzenia działalności rolniczej w rozumieniu przepisów ustawy o ubezpieczeniu społecznym wdowa nabędzie prawo do wypłaty tylko części renty rodzinnej. Wypłacana będzie kwota zwiększenia renty stanowiąca 50% części składkowej renty inwalidzkiej (która przysługiwałaby mężowi w chwili śmierci), natomiast pozostała kwota (stanowiąca 85% emerytury podstawowej) zostanie zawieszona.

Części uzupełniającej renty rodzinnej nie zawiesza się, gdy rencista:

• prowadzi działy specjalne, od których podatek nie przekracza połowy stawki podatku rolnego z 1 ha przeliczeniowego;
• zawrze pisemną umowę (musi być zgłoszona do ewidencji gruntów i budynków) dzierżawy gospodarstwa rolnego na 10 lat z osobą nie będącą małżonkiem rencisty, jego zstępnym lub pasierbem, osobą z którą rencista pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym, a także nie będącą małżonkiem żadnej z wymienionych osób;
• dzierżawi grunty skarbu państwa;
• posiada grunty trwale wyłączone z produkcji rolniczej na podstawie odrębnych przepisów, w tym zalesione grunty rolne;
• posiada grunty i działy specjalne należące do małżonka, z którym zawarł związek małżeński po ustaleniu prawa do renty rodzinnej;
• posiada własność (udział we współwłasności) nie ustaloną dokumentami urzędowymi, jeżeli grunty będące przedmiotem tej własności (współwłasności) nie znajdują się w posiadaniu rencisty.

Przykład
Po śmierci rodziców — rolników nie przeprowadzono postępowania spadkowego. Pełnoletnie dziecko (20-letni student) uprawnione do renty rodzinnej z mocy prawa stało się (wraz z pozostałym rodzeństwem) współwłaścicielem gospodarstwa rolnego. Całe gospodarstwo użytkuje jeden z braci rencisty. W takim przypadku pełnoletnie dziecko ma prawo do wypłaty pełnej renty rodzinnej.

Renta rodzinna nie zostanie zawieszona, jeżeli rencista nie prowadzi działalności na gruntach, które nabył w drodze przeprowadzonego postępowania spadkowego, na dowód czego przedstawi na przykład zaświadczenie urzędu gminy, potwierdzające, że gospodarstwo rolne prowadzi inna osoba, a nie rencista — właściciel gospodarstwa rolnego. W świetle wyroku Sądu Najwyższego, samo nabycie własności gospodarstwa rolnego w drodze dziedziczenia bez prowadzenia działalności rolniczej nie stanowi bowiem podstawy do zawieszenia wypłaty świadczenia z ubezpieczenia społecznego rolników (wyrok z 27.05.1997 r. II UKN 145/97).

Gdy rencista po nabyciu gospodarstwa rolnego w drodze dziedziczenia prowadzi działalność rolniczą, część uzupełniająca renty rodzinnej nie zostanie zawieszona, ale tylko przez rok od nabycia gospodarstwa. Jeżeli po tym czasie rencista nadal będzie prowadził działalność rolniczą, część uzupełniająca renty rodzinnej zostanie zawieszona.

Mimo, że rencista nie zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej część uzupełniająca renty rolniczej może być zawieszona tylko częściowo.

Część uzupełniająca renty rodzinnej zostanie zawieszona w połowie, gdy rencista:

• prowadzi działalność rolniczą mając na utrzymaniu niepełnoletniego zstępnego lub wychowanka, który ukończył szkołę podstawową lub 15 lat;
• prowadzi działalność z małżonkiem, który nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty i nie spełnia warunków do uzyskania emerytury rolniczej albo renty inwalidzkiej rolniczej.

Przykład
Przed ustaleniem prawa do renty rodzinnej 22-letnia studentka wyszła za mąż za rolnika, który posiada gospodarstwo rolne o powierzchni 5 ha. Rencistka po ustaleniu prawa do renty rodzinnej po zmarłym ojcu, ma prawo do wypłaty 50% części uzupełniającej tej renty, bo jej małżonek, mimo że jest właścicielem gospodarstwa rolnego, nie ma ustalonego prawa do świadczeń rentowych i nie spełnia warunków do uzyskania świadczenia rentowego rolnego.

Część uzupełniająca renty rodzinnej zostanie zawieszona w jednej czwartej, gdy:

• rencista nie zawarł umowy z następcą i nie ma możliwości sprzedaży nieruchomości wchodzących w skład gospodarstwa rolnego co najmniej po cenie odpowiadającej ich oszacowaniu według przepisów o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi skarbu państwa;
• trwają czynności zmierzające do wywłaszczenia tych nieruchomości, ich wykupu na cel uzasadniający wywłaszczenie albo do trwałego wyłączenia gruntów
  z produkcji rolniczej;
• nieruchomości te są położone w strefie ochronnej lub innym obszarze specjalnym, utworzonym na podstawie odrębnych przepisów w związku z wprowadzeniem ograniczeń w użytkowaniu gruntów rolnych albo w celach ochronnych.

Ponieważ wszystkim uprawnionym członkom rodziny przysługuje jedna renta rodzinna, jej zawieszenie w związku z prowadzeniem działalności rolniczej dotyczy tylko części uzupełniającej tej renty, przysługującej osobie, której dotyczy to zawieszenie. Nie ulegnie natomiast zmianie wysokość części uzupełniającej renty rodzinnej, która przysługuje pozostałym osobom uprawnionym do tej renty.

Przykład
Do renty rodzinnej uprawnionych jest 4 dzieci, troje niepełnoletnich i 19-letnie dziecko, które jest właścicielem gospodarstwa rolnego. Poniżej przedstawiam sposób wyliczenia renty rodzinnej dla 4 osób i zawieszenia tej renty w związku z prowadzeniem działalności rolniczej przez jednego z uprawnionych (zasady obliczania wysokości renty rodzinnej przedstawiłam w HO 5/2001).

85% emerytury podstawowej wynosi 469.74 zł, tzn. 552,63 zł (wysokość podstawowa obowiązująca od 1.03.2003 r.) x 0,85.

Część składkowa renty inwalidzkiej zmarłego wynosi 99,47 zł (552,63 zł x 0,18 — wskaźnik wymiaru tej części świadczenia), a więc renta rodzinna zostaje zwiększona o 50% części składkowej renty inwalidzkiej zmarłego (469,74 zł + 49,74 zł =519,48 zł).

Wyliczona kwota renty rodzinnej zostaje podwyższona do kwoty emerytury podstawowej, czyli 552,63 zł, a następnie zwiększona o 15% (gdyż za każdą następną osobę uprawnioną do renty rodzinnej, wysokość renty zwiększa się o 5%), a więc 552,63 zł x 15% = 82,89 zł.
Renta rodzinna dla czterech osób wynosi 635,52 zł (552,63 zł + 82,89 zł). Wskaźnik wymiaru renty rodzinnej wynosi 1,15 (635,52 zł : 552,63 zł) i według niego renta rodzinna będzie waloryzowana.

Część uzupełniająca renty rodzinnej wynosi 85% emerytury podstawowej czyli 469,74 zł.

Część składkowa renty rodzinnej wynosi 165,78 zł (635,52 zł – 469,74 zł). Część składkowa renty rodzinnej dla jednej osoby wynosi 41,45 zł (165,78 zł : 4), a uzupełniająca 117,43 zł. (469,74 zł : 4).

Renta rodzinna dla jednej osoby wynosi 158,88 zł (117,43 zł + 41,45 zł). Część uzupełniająca renty 19-letniego dziecka, które prowadzi działalność rolniczą jest zawieszona (117,43 zł). Łącznie renta rodzinna dla 4 osób (po zawieszeniu części uzupełniającej przysługującej właścicielowi gospodarstwa rolnego) wynosi brutto 518, 09 zł (158,88 zł + 158,88 zł + 158,88 zł + 41,45 zł).

Mgr Alicja Lejk-Kępka jest głównym specjalistą w Biurze Świadczeń KRUS centrali w Warszawie