W rozumieniu ustawy jakością handlową artykułu żywnościowego są cechy, które nie są objęte wymaganiami sanitarnymi, weterynaryjnymi czy też fitosanitarnymi, a dotyczą właściwości organoleptycznych, fizykochemicznych i mikrobiologicznych oraz technologii produkcji artykułu, jego wielkości, masy, sposobu opakowania, prezentacji oraz oznakowania. Przepisy nie dotyczą towarów wytwarzanych na własny użytek, sprzedawanych przez producentów bezpośrednio konsumentom oraz materiału siewnego.

W obrocie krajowym owoce i warzywa powinny spełniać wymagania określone w Polskich Normach, w zagranicznym — w Projektach Polskich Norm. Zgodnie z rozporządzeniem ministra rolnictwa (z 29.09.1999 r. w sprawie obowiązku stosowania polskich norm) na polskim rynku wewnętrznym obowiązuje 12 norm dotyczących świeżych owoców (jabłek, gruszek, śliwek, czereśni, wiśni, agrestu, porzeczek, moreli, winogron, brzoskwini i nektaryn, malin oraz truskawek) i 18 — świeżych warzyw (cebuli, marchwi, ogórków, kalafiorów, kapusty, pomidorów, bakłażanów, kapusty brukselskiej, czosnku, porów, sałaty oraz endywii, papryki słodkiej, szpinaku, cykorii sałatowej, cukini, szparagów, fasoli szparagowej i grochu zielonego). Zgodnie z ustawą, minister do spraw rynków rolnych może określić inne, szczegółowe wymagania w zakresie jakości handlowej niektórych artykułów rolno-spożywczych lub ich grup. Może więc zostać zniesiony obowiązek przestrzegania Polskich Norm, a na ich miejsce mogą zostać wprowadzone drogą rozporządzenia inne wymagania, np. te obowiązujące w Unii Europejskiej. Jakość artykułów rolno-spożywczych musi odpowiadać jakości deklarowanej przez producenta lub wprowadzającego do obrotu, a nabywca ma prawo wiedzieć co kupuje i mieć tego gwarancję.

Bezpieczeństwo zdrowia ma zapewnić konsumentom Ustawa o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia, w której określono, że artykuły spożywcze nie mogą być szkodliwe dla zdrowia i życia człowieka, zepsute czy sfałszowane. Ustawa ta określa warunki produkcji i zasady higieny, jakie powinny być spełnione przy wytwarzaniu i obrocie artykułami spożywczymi, oraz wymagania co do jakości zdrowotnej tych produktów. Reguluje również problem materiałów i wyrobów, które przeznacza się do kontaktu z żywnością oraz wymagania wobec osób uczestniczących w produkcji i obrocie artykułami spożywczymi. Przepisy te nie dotyczą jedynie produktów przechowywanych i używanych na własne potrzeby oraz uznawanych — na podstawie odrębnych przepisów — za środki farmaceutyczne i materiały medyczne.

Jakością zdrowotną artykułów żywnościowych — według ustawy — są cechy, które charakteryzują produkt pod względem wartości odżywczej i jakości organoleptycznej (smak, zapach, wygląd, barwa czy konsystencja). Pojęcie to obejmuje również tak zwane bezpieczeństwo żywności — warunki, jakie muszą być spełnione na wszystkich etapach produkcji oraz obrotu w celu zapewniania zdrowia i życia człowieka. Zakazuje się więc wykorzystywania do żywienia ludzi oraz do produkcji artykułów spożywczych produktów pochodzących z roślin lub zwierząt, które zawierają pozostałości zanieczyszczeń chemicznych, biologicznych i promieniotwórczych, przekraczające najwyższe dopuszczalne poziomy (ma je określić minister rolnictwa w porozumieniu z ministrem zdrowia, w drodze rozporządzenia; najwyższe dopuszczalne poziomy pozostałości środków chemicznych używanych przy uprawie, przechowywaniu i przewozie artykułów pochodzenia roślinnego — wewnątrz lub na powierzchni — określi minister zdrowia). Również w przetwórstwie nie wolno wykorzystywać surowców, które zawierają zanieczyszczenia lub substancje dodatkowe w ilościach szkodliwych dla zdrowia lub życia człowieka oraz powodują zmiany organoleptyczne w stopniu uniemożliwiającym spożycie.

W ustawie występuje również zapis, że w produkcji i obrocie żywnością niedozwolone są procesy technologiczne lub metody postępowania, które mogą spowodować powstanie w żywności lub na jej powierzchni substancji szkodliwych dla zdrowia i życia człowieka. Aby zapobiec negatywnym skutkom dla zdrowia lub życia człowieka, minister zdrowia może częściowo lub całkowicie zakazać stosowania określonych procesów technologicznych i metod postępowania w procesie produkcji artykułów lub w ich obrocie, a nawet zabronić produkcji i wprowadzania do obrotu określonych produktów. Ponadto produkcja i obrót artykułami spożywczymi mogą być prowadzone tylko pod warunkiem spełnienia wymagań koniecznych do zapewnienia jakości zdrowotnej — przepisy precyzują opis pomieszczeń, urządzeń oraz ich lokalizację. Osoby biorące udział w produkcji czy obrocie artykułami spożywczymi powinny wykazać się kwalifikacjami w zakresie przestrzegania zasad higieny oraz dobrym stanem zdrowia, wymagany przepisami o zwalczaniu chorób zakaźnych.
Nie do końca uregulowane są jeszcze zasady obrotu warzywami i owocami luzem. Minister zdrowia ma określić, na drodze rozporządzenia, szczegółowe warunki sanitarne oraz wymagania w zakresie przestrzegania zasad higieny w ich obrocie.

Informacje o produkcie

W obu ustawach dużo miejsca poświęca się oznakowaniu artykułów rolno-spożywczych. Według ustawy o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych, powinno ono być wykonane w języku polskim (za wyjątkiem artykułów przeznaczonych na eksport), w sposób czytelny, zrozumiały i widoczny, a w przypadku artykułów w opakowaniach jednostkowych — także nieusuwalny. Na opakowaniu poza nazwą muszą być zamieszczone informacje potrzebne do identyfikacji towaru — nazwisko pakującego lub (i) wysyłającego (albo nazwa i adres zajmującej się tym firmy), nazwa produktu (np. "Truskawki") jeżeli zawartość opakowania nie jest widoczna z zewnątrz oraz nazwa odmiany (nieobowiązkowo — fot. 1).

FOT. 1. OZNAKOWANIE NA OPAKOWANIU Z TRUSKAWKAMI Z WŁOCH

Należy również zamieścić pochodzenie produktu — kraj i nieobowiązkowo rejon lub nazwę miejsca uprawy. Kolejną informacją jest klasa jakości handlowej oraz — nieobowiązkowo w obrocie wewnętrznym — znak urzędowej kontroli jakości. Wszystkie te dane muszą być umieszczone na opakowaniu, etykiecie, obwolucie lub wywieszce na trwale przymocowanej do opakowania (fot. 2), a w przypadku artykułów nieopakowanych lub w opakowaniach zbiorczych — w dokumentach przewozowych i na wywieszkach w miejscu sprzedaży.

FOT. 2. WSZYSTKIE INFORMACJE MUSZĄ BYĆ UMIESZCZONE NA OPAKOWANIU
LUB PRZYMOCOWANEJ DO NIEGO ETYKIECIE

Ustawa o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia wymaga dodatkowych informacji, przy czym odnoszą się one głównie do artykułów przetworzonych (skład, wartość odżywcza, data minimalnej trwałości lub termin przydatności do spożycia).

Obie ustawy wyszczególniają również informacje, których nie wolno umieszczać na opakowaniu, również z owocami i warzywami. Niedozwolone są informacje wprowadzające nabywcę w błąd co do tożsamości artykułu oraz przypisywanie mu działania lub właściwości, których nie ma (na przykład zapobiegania lub wspomagania leczenia chorób).

Opakowania i handel obwoźny

Ustawodawca określił również bardzo ogólne wymagania dotyczące opakowań. Te ostatnie powinny zapewnić zachowanie cech artykułu decydujących o jego tożsamości. Takie ogólne sformułowanie jest zrozumiałe ze względu na różnorodność typów i form opakowań oraz ich częste modyfikowanie. Materiały i wyroby przeznaczone do kontaktu z żywnością nie powinny zawierać składników, które mogą powodować negatywne skutki dla zdrowia lub życia człowieka, przenikając do żywności lub bezpośrednio do organizmu ludzkiego. Podobnie ogólnie przepisy omawiają problemy składowania i transportu artykułów rolno-spożywczych — "muszą być przechowywane i transportowane w warunkach zapewniających utrzymanie wysokiej jakości handlowej oraz w taki sposób, by nie została naruszona jakość zdrowotna tych artykułów". Minister rolnictwa oraz minister zdrowia mają jednak określić w drodze rozporządzenia bardziej szczegółowe wymagania (będą uwzględniały olbrzymie zróżnicowanie towarów, na przykład produkty świeże, soki, mrożonki itp.).

W ustawie o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia znajduje się jeszcze zapis dotyczący handlu obwoźnego, który może być prowadzony wyłącznie na targowiskach i w halach targowych lub na wskazanym przez gminę terenie, w uzgodnieniu z właściwym organem Inspekcji Sanitarnej. Przy tej formie handlu należy przestrzegać przytoczonych wcześniej przepisów dotyczących środków transportu i osób biorących udział w obrocie artykułami spożywczymi.