Amerykańskie odmiany doniczkowe (tab. 1) mogą być uprawiane zarówno pod szkłem, jak i folią. Wszystkie są wczesne. Ich reakcja fotoperiodyczna nie przekracza 7–8 tygodni. W uprawie sterowanej zakwitają dzięki temu po upływie 2–3 miesięcy od chwili posadzenia roślin do doniczek. Zalecana wielkość doniczek — 12, 14, rzadziej 16 cm — zależy od odmiany i pory roku. W jednej doniczce umieszcza się 3–5 sadzonek. Między 7. a 42. tygodniem roku, czyli od połowy lutego do połowy października, przypada najlepszy okres rozpoczynania uprawy pod osłonami — sadzenia ukorzenionych sadzonek. Niektóre odmiany nadają się również do późniejszego sadzenia niewiele tracąc na swej jakości w całym okresie jesienno-zimowego deficytu usłonecznienia. Wszystkie wymagają zastosowania retardantów wzrostu — dwukrotnie w ciągu jednego cyklu uprawowego: pierwszy raz, gdy pędy boczne, po uszczyknięciu wierzchołka sadzonki, osiągają długość 10–15 mm, drugi raz 7–10 dni później.

TABELA 1. CHARAKTERYSTYKA DOSTĘPNYCH NA NASZYM RYNKU AMERYKAŃSKICH ODMIAN CHRYZANTEM DONICZKOWYCH O KWIATOSTANACH ŚREDNIEJ WIELKOŚCI

Przebieg uprawy

Doświadczenie dotyczące rytmiki kwitnienia w ciągu całego roku trzech odmian amerykańskich — 'Baton Rouge' (fot. 1), 'Kodiak' (fot. 2) i 'Springfield' (fot. 3) — przeprowadzono w gospodarstwie M. M. Szaj w Dachowej pod Poznaniem, w okresie od stycznia 2002 roku do marca 2003 r. Głównym celem badań było wskazanie tych okresów roku, w których sterowana uprawa doniczkowa daje najlepsze rezultaty.

FOT. 1. 'BATON ROUGE'

FOT. 2. 'KODIAK'

FOT. 3. 'SPRINGFIELD'

Co miesiąc sadzono ukorzenione sadzonki, po pięć, do doniczek o średnicy 14 cm. Jako podłoża używano gotowego substratu torfowego firmy Stender, o pH 5,5. Po posadzeniu roślin stawiano doniczki na zagonie gruntowym w szklarni, w rozstawie 30 x 30 cm. Po pięciu dniach rośliny uszczykiwano nad 5. liściem.

Od chwili posadzenia rośliny traktowane były dniem krótkim. Do zaciemniania służył dwuwarstwowy materiał typu Obscura A/B+B. W okresach naturalnego długiego dnia skracano go do 10,5 godz. Nie doświetlano natomiast (w celu przedłużenia dnia) roślin od końca października do końca lutego. Oznacza to, że rosły one w tym okresie przy dniu krótszym niż 10,5 godz., wynoszącym średnio: w listopadzie 9 godzin, w grudniu — 8 godzin, w styczniu — 9 godzin i w lutym — 10 godzin.

Rośliny nawadniano systemem kropelkowym (przez pierwsze kilka dni po posadzeniu do doniczek zraszano chryzantemy czystą wodą, a dopiero potem podłączano kroplowniki) łącząc podlewanie z nawożeniem. Przez część roku zasilano rośliny raz dziennie dostarczając do każdej doniczki 160 ml pożywki sporządzanej na bazie deszczówki. Stosunek N : P : K wynosił 9 : 10 : 36, a EC — 2 mS/cm. Latem, w okresach występowania wysokiej temperatury (ponad 25°C) podawano pożywkę dwa razy dziennie, EC obniżano przy tym do 1,8 mS/cm. Zimą zasilano rośliny dwukrotnie w tygodniu.

W ciągu dnia dokarmiano rośliny dwutlenkiem węgla. Przy zamkniętych wietrznikach stężenie CO₂ utrzymywano na poziomie 1100–1200 ml/l, a przy otwartych — 550–600 ml/l.

Rośliny skarlano preparatem B-Nine 85 SP w stężeniu 0,3%, z reguły dwukrotnie. W cyklu uprawowym rozpoczynającym się w listopadzie, wzrost i rozwój roślin był osłabiony i opóźniony — skarlanie roślin okazało się więc zbyteczne, natomiast w cyklu grudniowym rośliny potraktowano tylko jeden raz, gdy na pędach bocznych długości 5–7 cm były już widoczne pąki kwiatostanowe.

Reakcja fotoperiodyczna i jakość roślin

Wyniki dotyczące tych parametrów u trzech badanych odmian chryzantem kwitnących w systemie uprawy całorocznej przedstawia tabela 2.

TABELA 2. WPŁYW TERMINU SADZENIA ROŚLIN DO DONICZEK NA REAKCJĘ FOTOPERIODYCZNĄ I JAKOŚĆ TRZECH ODMIAN CHRYZANTEM W UPRAWIE CAŁOROCZNEJ

Czas trwania całej uprawy, liczony od umieszczenia ukorzenionych sadzonek w doniczkach do pełni kwitnienia, równoznaczny w tym doświadczeniu z reakcją fotoperiodyczną roślin, był różny w różnych okresach roku, zawsze jednak u odmian 'Baton Rouge' i 'Kodiak' dłuższy od ich nominalnej reakcji fotoperiodycznej, wynoszącej 7 tygodni. W przypadku odmiany 'Springfield', o nominalnej reakcji 8-tygodniowej, był on nawet nieco krótszy (o 1–5 dni), ale tylko w niektórych okresach roku.

Średnio po dwóch miesiącach zakwitały rośliny uprawiane w cyklach rozpoczynanych w kolejnych miesiącach roku od lutego do września, a kończących się kwitnieniem w okresie od kwietnia do października. Wyjątkowo dłuższy okres uprawy (2,5 miesiąca) i późniejsze kwitnienie obserwowano w cyklu obejmującym pełnię lata, kiedy temperatura powietrza w szklarni była bardzo wysoka, przekraczając w sierpniu dopuszczalne 26°C (wykres).

TEMPERATURA POWIETRZA W SZKLARNI OD STYCZNIA 2002 R. DO LUTEGO 2003 R.

W trzech ostatnich cyklach uprawowych, przypadających na okres występującego w Polsce deficytu usłonecznienia, kwitnienie roślin było znacznie opóźnione. Odmiany 'Baton Rouge' i 'Kodiak' kwitły w lutym po 3,5 miesiącach uprawy, a odmiana 'Springfield' po mniej więcej 3 miesiącach.

Najwięcej koszyczków kwiatowych tworzyło się w cyklach uprawowych rozpoczynanych latem, zarazem kwiatostany były najmniejsze. Największe natomiast koszyczki uzyskiwano w cyklach jesienno-zimowych.

Jakość roślin uprawianych w dwóch ostatnich cyklach, rozpoczynanych w listopadzie i grudniu, była zdecydowanie zła. Rośliny zakwitały bardzo nierównomiernie. Gdy połowa koszyczków kwiatowych w jednej doniczce przekwitała, druga połowa — dopiero zakwitała. Długie, wiotkie pędy pokładały się na boki, a niekiedy nawet wyłamywały pod ciężarem dość dużych w tym okresie kwiatostanów. Pędy miały przy tym różną długość, przez co pąki kwiatostanowe zawiązane były na różnych wysokościach. W cyklu rozpoczynanym w styczniu jakość roślin była nieco lepsza.

Najkrótszym okresem rozwoju i najwyższą jakością charakteryzowały się rośliny kwitnące od wiosny do połowy jesieni (fot. 4), gdy usłonecznienie rzeczywiste* osiągało najwyższą wartość w roku. W miarę pogarszania się naturalnych warunków świetlnych czas trwania uprawy znacznie się wydłużał, osiągając maksimum na przełomie jesieni i zimy — od listopada do połowy lutego. Jednocześnie jakość roślin była w tym okresie bardzo niska.

FOT. 4. ODMIANA 'BATON ROUGE' KWITNĄCA W 12 CYKLACH UPRAWOWYCH  ROZPOCZYNANYCH
W 12 KOLEJNYCH MIESIĄCACH ROKU

* Czas trwania usłonecznienia rzeczywistego, będący wskaźnikiem intensywności światła, zmieniał się w trakcie całorocznej uprawy w bardzo szerokich granicach: od 118 godzin w trzeciej dekadzie sierpnia 2002 roku do 7 godzin w styczniu 2003 r. Znacznie zmieniała się również temperatura powietrza w szklarni — wahania w dzień wynosiły od 14°C w listopadzie do 27°C w sierpniu 2002 roku, a w nocy od 13°C (XI) do 22°C (VIII), co obrazuje wykres. W tych okresach roku, w których uprawa była najkrótsza (usłonecznienie rzeczywiste było największe), temperatura powietrza w nocy wynosiła 16–22°C. Natomiast w okresach, w których rozwój roślin trwał bardzo długo, a reakcja fotoperiodyczna sięgała 100–102 dni, usłonecznienie rzeczywiste nie przekraczało 33 godzin na dekadę, jednocześnie temperatura powietrza w nocy wynosiła 13–15°C, czyli poniżej 16–18°C, optymalnego dla doniczkowych odmian chryzantem.

Prof. Marek Jerzy jest kierownikiem Katedry Roślin Ozdobnych Akademii Rolniczej w Poznaniu, a mgr Joanna Borkowska — współwłaścicielką firmy M. M. Szaj