Miejmy odwagę zadbać o własne sprawy

"Przeżyliśmy Hitlera, przeżyliśmy Stalina, przeżyjemy też Wspólną Politykę Rolną", "przecież jakoś to będzie — nigdy nie jest tak, by nie mogło być jeszcze gorzej". Ileż razy słyszałem takie stwierdzenia i może nie byłaby to tylko niebezpieczna filozofia trwania czy przetrwania w ślimaczej skorupce, gdyby tych zdań nie wypowiadali producenci wykształceni, o stosunkowo dobrych dochodach i, jak się to mówi, "bywali w świecie". Czy o przetrwanie powinno tu chodzić, czy o aktywny udział w procesie rynkowym i wpływanie na swoją przyszłość? Odnoszę wrażenie, że czekamy, nie mamy odwagi podjąć działań. Ciągle wydaje się nam, że może jednak ktoś zrobi coś dla nas — bez naszego udziału i zaangażowania. Pamiętajmy, że jeżeli ktoś z zewnątrz będzie podejmował działania w kierunku organizacji rynku, zrobi to zgodnie z własnym interesem, a nie naszymi oczekiwaniami, bo producent będzie mu potrzebny jako dostawca surowca i nic więcej. Miejmy więc odwagę podjąć trud aktywnego uczestniczenia w rynku, organizowania się i zadbania o własną przyszłość. Ten sposób działania przyjęli producenci w państwach członkowskich UE. Aby stać się dla nich partnerem, trzeba postępować podobnie.

Czym jest grupa producentów rolnych?

Termin "grupa producentów rolnych" nie oznacza konkretnej formy prawnej, ale odnosi się do organizacji, której głównym celem jest sprzedanie produktów wytworzonych w gospodarstwach członków, a nie kupowanie towarów od wszystkich producentów do dalszej odprzedaży. Koncepcja grupy producentów pozwala na wypłacanie wszelkich nadwyżek proporcjonalnie do stopnia korzystania z usług grupy (obrotu z grupą), nie zaś proporcjonalnie do zainwestowanego kapitału.

Grupy tworzone są przez producentów w celu prowadzenia działalności gospodarczej. Nie odgrywają roli rządowej agencji interwencyjnej ani zrzeszenia branżowego i nie powinny takich celów sobie stawiać. Ich rolą nie jest sprzedaż całej produkcji pochodzącej z gospodarstw członków, bez względu na jej jakość czy rodzaj, ale sprzedaż tylko tych produktów, dla których grupa jest utworzona i które spełniają wymogi jakości handlowej.

Grupa działa na rynku wśród innych podmiotów gospodarczych. Podlega zatem tym samym regułom ekonomicznym (prawo podaży i popytu, cena) konkurując o rynki zbytu z różnymi przedsiębiorstwami komercyjnymi z kraju i z zagranicy. Nie można oczekiwać, że grupa zawsze zapewni członkowi najwyższe możliwe ceny osiągane na rynku. Jej rolą jest zapewnienie sprzedaży produktu wytworzonego zgodnie z oczekiwaniami odbiorcy i zapewnienie członkom przez dłuższy czas dobrej średniej ceny.

Podobnie, jak inne podmioty gospodarcze, grupa producentów potrzebuje:

• wyszkolonej, zaangażowanej i kreatywnej kadry zarządzającej;
• prawidłowego planowania i kontroli realizacji planu;
• dokładnej analizy rynku;
• odpowiedniego finansowania.

Grupa producentów rolnych różni się pod wieloma względami od innych przedsięwzięć komercyjnych. Jest prywatną firmą będącą własnością indywidualnych producentów, którzy przystąpiwszy do niej kierują jej działaniami. Z silnym zapleczem zaangażowanych i lojalnych członków — producentów, grupa ma duże szanse na odniesienie sukcesu.

Korzyści ze wspólnego działania

Najlepszym miernikiem korzyści z członkostwa producentów w grupie są zwiększone przychody finansowe, które rolnik uzyskuje wchodząc ze swoją produkcją na rynek poprzez grupę. Oferuje ona odbiorcy duże partie jednorodnego produktu, a dzięki temu ma możliwość stałej współpracy z kontrahentami, którzy chcą kupować dużo towarów o wymaganych standardach jakości, przy zapewnieniu przez grupę ilości, pewności i terminowości dostaw. Odbiorcy ci często są poza zasięgiem indywidualnych producentów.

Grupy stanowią rozszerzenie działalności prowadzonej przez członka w swoim gospodarstwie (są "przedłużeniem gospodarstwa"), umożliwiają wprowadzenie na rynek produktów uszlachetnionych (wstępnie przetworzonych) i przechwycenie części zysków, jakie powstają na tym etapie obrotu.

Łączenie kapitałów poszczególnych członków grupy pozwala na zrealizowanie inwestycji niezbędnych do właściwego przechowywania produktów, zakup maszyn do sortowania, czyszczenia i pakowania, wykreowanie marki produktu czy strategii rynkowej — inwestycji, na które każdy z osobna nie mógłby sobie pozwolić, a jednocześnie ich koszt na jednostkę produktu byłby znacznie wyższy.

Grupa może mieć wspólnego przedstawiciela handlowego czy menedżera razem z innymi grupami i pokrywać koszty jego wynajęcia lub zatrudnienia. Przedstawiciel lub menedżer w ramach zawartego z grupą kontraktu realizuje wówczas zadania marketingowe na rzecz kilku grup. Takie rozwiązania, pozwalające na obniżenie kosztów, występują dość często w UE. W Polsce dotychczas są mało popularne, chyba głównie dlatego, że każda grupa chroni swoje tajemnice handlowe i nie chce, by osoba je znająca pracowała też na rzecz innej grupy. W rezultacie, organizacje te i tak sprzedają na tym samym rynku tylko konkurując ze sobą. Wspólny menedżer czy przedstawiciel handlowy mógłby przedstawić odbiorcy wspólną ofertę kilku grup.

Istnieje wiele innych, często niewymiernych, korzyści członkostwa w grupie, na przykład wymiana informacji rynkowej i doświadczenia technologicznego, organizowanie wspólnych szkoleń, doradztwa, wyjazdów. Członkowie grup lepiej poznają potrzeby klientów, przygotowani są na wprowadzanie innowacji w celu sprostania wymaganiom klientów oraz wykorzystania możliwości rynkowych do osiągnięcia większych korzyści dla siebie.

Działanie w grupie ma więc na celu uzyskanie wyższych dochodów, głównie poprzez obniżenie kosztów oraz poprawę usług świadczonych na rzecz członków grupy. To obniżanie kosztów następuje na etapie przedprodukcyjnym — poprzez wspólny zakup środków produkcji, na etapie produkcji — głównie poprzez wspólne wykorzystanie sprzętu specjalistycznego oraz na etapie poprodukcyjnym — poprzez wspólne magazynowanie, przechowywanie, przygotowanie produktu do sprzedaży i wspólny marketing.

Drugim, ważnym efektem działania grupowego, prowadzącym do uzyskania wyższych i bardziej stabilnych dochodów jest możliwość planowania produkcji i dostosowanie jej do potrzeb rynku pod względem jakości, ilości i asortymentu, co uzyskuje się poprzez trwałe powiązania handlowe grupy z odbiorcami i produkcję pod ich potrzeby.

Kluczowe warunki sukcesu

Powodzenie grupy zależy od wielu aspektów jej działania, ale o sukcesie decyduje już okres, w którym dopiero planujemy jej utworzenie.

• Od początku musi być jasno określony cel oraz trzeba skoncentrować się na działalności komercyjnej, a nie reprezentacyjnej czy hobbystycznej.

Wymaga to rozpoznania możliwości rynkowych i zbudowania zaufania oraz trwałych kontaktów z odbiorcami, a także prawidłowego planowania, finansowania oraz wewnętrznej organizacji grupy. Jednocześnie cel grupy musi być jednakowo rozumiany przez wszystkich jej członków i przez każdego zaakceptowany. Nie można zakładać, że jak dawniej dobry produkt sprzedaje się sam, a o sprzedaż gorszego niech się martwi prezes spółdzielni, bo przecież jestem jej członkiem.

• Właściwy dobór członków.

Każda przyjmowana osoba powinna spełniać warunki określone przez już funkcjonującą grupę. Przy zakładaniu nowej grupy te warunki ustalane są przez założycieli. Ważne jest więc, by były nimi osoby dobrze dobrane, ufające sobie, rozumiejące istotę grupowego działania, gdyż to właśnie one ustalą zapisy statutu czy umowy spółki, przyjmą umowę członkowską i regulaminy wewnętrzne, nawiążą pierwsze kontakty handlowe, zadecydują o kulturze organizacyjnej firmy oraz jej postrzeganiu w środowisku.

• Lider — osoba na wagę sukcesu.

Każdemu zorganizowanemu działaniu musi ktoś przewodzić. Dobrze, jeśli jest to osoba o cechach przywódczych i akceptowana przez tych, którymi kieruje. Brak lidera lub jego akceptacji przez członków był już powodem zaprzestania działalności lub rozpadu wielu grup.

• Grupa ma osobowość prawną.

Działalność grup nieformalnych jest z reguły krótkotrwała. Długotrwały rozwój będzie wymagał rejestracji w wybranej formie prawnej oraz zaplanowania działalności gospodarczej. Grupa powinna wypracować i przyjąć własne regulaminy i umowy członkowskie, zapewniając w ten sposób większą wiarygodność zarówno w stosunku do odbiorców, jak i członków.

Osobowość prawna gwarantuje również, że wszystkie umowy zawierane z osobami trzecimi mogą być egzekwowane z mocy prawa przez obydwie strony.

• Członkowie są współwłaścicielami grupy — kierują jej działalnością i zarządzają nią w taki sposób, aby zapewnić sobie korzyści.

Działalność handlowa grupy nie polega na skupowaniu produktów od członków i sprzedawaniu z zyskiem, tylko na sprzedaży towarów wyprodukowanych w gospodarstwach członków, nawet jeśli grupa — zgodnie z prawem — wystawia członkowi fakturę RR. Produkty są sprzedawane w imieniu członków — producentów, którym zwracana jest cena sprzedaży pomniejszona o ustaloną opłatę operacyjną (koszt działania grupy). W ten sposób zachowana jest przejrzystość operacji handlowej, w której poś-redniczy grupa.

• Warunkiem członkostwa jest podpisanie umowy członkowskiej.

W umowie takiej zawarte są przede wszystkim informacje dotyczące asortymentu, standardów i norm dla produktu, który ma być sprzedawany poprzez grupę, oraz sposoby przygotowania, terminy i harmonogram dostaw, a także zasady rozliczania dostarczonych produktów. Umowa gwarantuje, że zarówno członkowie, jak i grupa wypełnią swoje zobowiązania.

• Grupa jest prawidłowo finansowana, zarządzana i kontrolowana.

Całkowity koszt usług świadczonych przez grupę może być pokrywany z odpisów od sprzedaży. Odpisy te powinny być ustalone na poziomie zapewniającym przede wszystkim pokrycie kosztów funkcjonowania grupy. Członkowie powinni być również świadomi potrzeby wniesienia funduszy na inwestycje kapitałowe (w razie potrzeby) w zależności od stopnia korzystania z usług oferowanych przez grupę. Większość funduszy w grupie powinna pochodzić od jej członków. Producenci są bardziej zaangażowani w działalność grupy, jeś-li sami uczestniczą w jej finansowaniu. Pomoc finansową z zewnątrz można uzyskać, jeżeli najpierw sami, jako członkowie, zaangażujemy się finansowo w działanie swojej grupy.

• Grupa powinna mieć stałe biuro.

Sami źle postrzegamy firmę, która nie ma biura. Nie powinniśmy więc dawać powodów innym, by nas źle oceniali. Sam fakt posiadania biura jednoczy i integruje członków grupy.

• Prawidłowa komunikacja między członkami.

Ustanowienie i wdrożenie od początku działania grupy sprawnego systemu wewnętrznego komunikowania się jest niezbędne dla prawidłowego jej działania. Członkowie grupy powinni otrzymywać regularnie aktualne informacje o zapotrzebowaniu rynku, cenach, kosztach oraz płatnościach.

PODSUMOWANIE EFEKTÓW DZIAŁALNOŚCI W DALSZEJ PERSPEKTYWIE

Witold Boguta pracuje w Fundacji Spółdzielczości Wiejskiej w Warszawie