Zmiany

W celu uproszczenia oraz uelastycznienia systemu pomocy (poprzez pozostawienie swobody w ustalaniu cen skupu między dostawcami surowca a przetwórcami) od sezonu 2001/02 wsparcie przetwórstwa pomidorów (oraz gruszek i brzoskwiń) zmieniono i dopłaty otrzymują obecnie nie zakłady przetwórcze, lecz uznane (zgodnie z unijnym prawodawstwem) organizacje producentów. Dopłaty, których wysokość ustalana jest na jednakowym poziomie dla całej Wspólnoty, dotyczą nie przetworów, lecz surowców zakupionych oraz przetworzonych przez zakłady przetwórcze.

W przetwórstwie pomidorów unijna pomoc finansowa wynosi 34,5 euro/t surowca zatwierdzonego do przetwórstwa. Niezbędnym warunkiem uzyskania dopłat jest istnienie umów kontraktacyjnych (z ustaloną ceną skupu) między organizacjami producentów a zatwierdzonymi zakładami przetwórczymi. Przetwórcami mogą być same organizacje producentów, pod warunkiem zobowiązania się do przetworzenia surowca w ramach własnych struktur organizacyjnych. Biorcami pomocy są członkowie organizacji albo producenci indywidualni (lub członkowie innych organizacji), pod warunkiem sprzedaży pomidorów za pośrednictwem uznanych lub wstępnie uznanych organizacji producentów. Dla zakładów przetwórczych korzyścią z uczestnictwa w systemie jest możliwość oferowania niższych cen skupu producentom (po uwzględnieniu stałych dopłat do surowca), a tym samym obniżenie kosztów produkcji przetworów.

Obowiązki beneficjentów

Na organizacjach producentów, jako biorcach pomocy, spoczywa jednak znacznie więcej obowiązków związanych z uczestnictwem w systemie wsparcia, niż na zakładach przetwórczych. Przede wszystkim organizacje producentów muszą przesyłać do instytucji wyznaczonych przez poszczególne kraje członkowskie do monitorowania i zarządzania systemem większość wymaganych dokumentów i informacji (umowy kontraktacyjne i aneksy do nich, tzw. świadectwa dostaw, informacje o rozpoczęciu dostaw, dane dotyczące gospodarstw członków grupy — szacunek zbiorów, oznakowanie i powierzchnie działek). Organizacje składają też wnioski o pomoc do instytucji płatniczych. Wszystkie wymagane dokumenty i informacje przekazywane być muszą w ściśle ustalonych terminach. Organizacje zobowiązane są też do codziennej rejestracji ilości surowców przekazanych do przetworzenia (w ramach umów kontraktacyjnych i poza nimi). Zakłady przetwórcze uczestniczące w systemie pomocy również prowadzić muszą codzienne rejestry dotyczące ilości zakupionego surowca, ilości wyprodukowanych z nich przetworów oraz zapasów  i obrotu przetworami. Kontakty zakładów przetwórczych z wyznaczonymi do zarządzania systemem pomocy instytucjami sprowadzają się do składania wniosków o zatwierdzenie i przesyłania raz w roku wymaganych prawem informacji (składu gotowych sosów oraz ilości surowców przetworzonych na produkty gotowe objęte pomocą, wielkości produkcji przetworów i stanu zapasów).

Zarówno organizacje producentów, jak i zakłady przetwórcze poddawać się muszą, przewidzianej prawem unijnym, kontroli prawidłowości stosowania zasad wspólnej organizacji rynku owoców i warzyw przetworzonych, a zwłaszcza sprawdzaniu rejestrów produkcji i skupu oraz zgłoszonych powierzchni upraw (organizacje). W przypadku nieprzestrzegania obowiązujących zasad nakładane są kary i sankcje (łącznie z cofnięciem uznania lub zatwierdzenia). Uzyskana nienależnie pomoc finansowa, a także kary pieniężne, zwracane są (lub płacone) wraz z odsetkami agencjom płatniczym w poszczególnych krajach Wspólnoty.
Pomoc dla przetwórstwa pomidorów (podobnie jak innych produktów objętych pomocą w UE) dotyczy ustalonych w tonach progów wsparcia, których przekroczenie oznacza obniżenie pomocy (proporcjonalnie do skali przekroczenia) w następnym roku handlowym. Progi wsparcia (wykres) ustalane są dla całej Wspólnoty, a następnie dzielone pomiędzy poszczególne kraje członkowskie, stosownie do wielkości przerobu pomidorów (na produkty gotowe objęte pomocą) w trzech poprzednich latach handlowych. Skala pomocy pozostaje bez zmian dla krajów członkowskich (którym przyznano limity wsparcia), jeżeli nie zostanie przekroczony limit określony dla całej Wspólnoty.

PROGI WSPARCIA W PRZETWÓRSTWIE POMIDORÓW W UE (W TONACH)

Kto korzysta najwięcej

Od początku realizacji polityki wspierania przetwórstwa pomidorów w UE z pomocy korzysta zaledwie 5 krajów — Włochy, Hiszpania, Grecja, Portugalia i Francja. Należą one do czołówki (obok USA) światowych producentów przetworów pomidorowych, a równocześnie ich udział w produkcji tych artykułów w UE wynosi około 90%. Na wsparcie przetwórstwa pomidorów w południowych krajach Wspólnoty UE przeznacza rocznie ponad 370 mln euro. Jest to największa pozycja (mniej więcej 25%) w wydatkach ponoszonych na wspieranie całego sektora ogrodniczego. Równocześnie pomoc dla przetwórstwa tych warzyw stanowi ponad 40% ogólnej sumy przeznaczonej rocznie na wspomaganie przetwórstwa owoców i warzyw we Wspólnocie.

Łączna produkcja przetworów pomidorowych wspieranych z funduszy unijnych przekracza we Włoszech, Hiszpanii, Grecji, Portugalii i Francji 3 mln ton, z czego około 2 mln ton stanowią (produkowane głównie we Włoszech) pomidory w puszkach, a 0,9 mln ton — koncentrat pomidorowy. Produkcja przetworów wspieranych w krajach objętych pomocą nie wzrasta.

Efekty

Pomoc kierowana na wsparcie przetwórstwa pomidorów do krajów będących największymi producentami w UE decyduje (obok korzystnych warunków naturalnych do uprawy pomidorów) o dużej konkurencji cenowej przetworów greckich, włoskich czy portugalskich na rynku światowym i o występowaniu UE jako eksportera netto wszystkich przetworów
z tego warzywa. Wsparcie w południowych krajach Europy wpływa na obniżenie kosztów produkcji nie tylko produktów wytwarzanych bezpośrednio z pomidorów, ale też artykułów tzw. wtórnego przetwórstwa (wytwarzanych przede wszystkim z pomidorowych koncentratów) — keczupu, sosów czy soków pitnych. Konsekwencją wsparcia przetwórstwa pomidorów jest nie tylko czołowa pozycja UE na liście światowych producentów i eksporterów przetworów pomidorowych, ale też relatywnie niskie ceny tych produktów we wszystkich krajach Wspólnoty i pośrednie wspieranie wzrostu ich konsumpcji. Przetwory pomidorowe, obok soków pitnych, stanowią największą pozycję w strukturze konsumpcji przetworzonych owoców i warzyw we Wspólnocie. Spożycie przetworów pomidorowych w UE przekracza 15 kg na osobę, z czego 80% stanowią: pasty, sosy i keczup. Równocześnie przetwory pomidorowe stanowią w UE ok. 15% łącznej produkcji przetworów owocowych i warzywnych.

Nasza produkcja i handel zagraniczny

Całkowita produkcja przetworów pomidorowych (wytwarzanych bezpośrednio z surowca) wynosi w Polsce około 40 000–50 000 ton rocznie. W asortymencie dominują koncentrat pomidorowy (mniej więcej 90% produkcji) oraz pomidory mrożone. Udział pozostałych produktów objętych wsparciem we Wspólnocie (pomidory suszone, w puszkach, sok pomidorowy) jest minimalny. Wielkość naszej produkcji przetworów pomidorowych nie przekracza 1% unijnej. Ze względu na klimat uprawa tych warzyw, a tym samym ich przetwórstwo są w Polsce mało konkurencyjne wobec krajów o cieplejszym klimacie. Z tego powodu jesteśmy importerem netto (tabela) prawie wszystkich produktów otrzymywanych z pomidorów.

POLSKI HANDEL ZAGRANICZNY PRZETWORAMI POMIDOROWYMI

* — ze względu na minimalną wielkość produkcji nie występowaliśmy o próg wsparcia w przetwórstwie brzoskwiń i gruszek

Dr Bożena Nosecka jest pracownikiem Zakładu Ekonomiki Ogrodnictwa w Instytucie Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej w Warszawie