Numer 05/1999
Gorzka plamistość podskórna jest zaburzeniem fizjologicznym w budowie tkanek jabłek, a przyczyną jej jest nieprawidłowe zaopatrzenie owoców w składniki pokarmowe. Jabłka dotknięte tą chorobą wykazują w części przykielichowej początkowo małe - wielkości 3-5 mm - zagłębione, przebarwione na szarozielono partie tkanek. Plamki takie przyjmują w końcu brązowe zabarwienie.
| Uszkodzenia mogą sięgać do 5 mm w głąb miąższu. Objawy gorzkiej plamistości podskórnej mogą pojawić się na owocach w sadzie albo dopiero podczas ich przechowywania. Szczególnie wrażliwe na tę chorobę są: Koksa Pomarańczowa, Braeburn, Boskoop, James Grieve oraz Jonagold i Szampion. Już w latach pięćdziesiątych dowiedziono, że najważniejszą przyczyną występowania gorzkiej plamistości podskórnej jest złe zaopatrzenie owoców w wapń. Pierwiastek ten jest składnikiem protopektyn, substancji uszczelniających tkanki. Wystarczające więc zaopatrzenie jabłek w wapń powoduje, że budowa tkanek jest stabilna. Składnik ten wpływa także na gospodarkę hormonalną. Przypuszcza się, że przede wszystkim w ten sposób usztywnia ściany komórkowe. Brak tego składnika może mieć więc wpływ nie tylko na gorzką plamistość podskórną, ale także na inne choroby fizjologiczne: brązowienie miąższu, szklistość miąższu, plamistość Jonatana i Elisy oraz plamistość przetchlinkową. Oprócz tego niedobór wapnia prowadzi do zwiększonej podatności owoców na gnicie, przyspiesza ich starzenie się oraz utratę jędrności podczas przechowywania. | |||
|
| |||
| Czynniki decydujące o zaopatrzeniu jabłek w wapń | |||
| Na właściwe zaopatrzenie jabłek w wapń decydujący wpływ ma pierwsze sześć tygodni po kwitnieniu (faza podziału komórek owoców). Wiosną w drewnie zmagazynowane jest 10-20% ogólnej - potrzebnej owocom i liściom - ilości tego składnika. Pozostałą ilość jabłoń musi pozyskać z gleby w sezonie wegetacyjnym. Pobieranie wapnia przez korzenie drzew najlepiej przebiega przy: - właściwym zaopatrzeniu gleby w ten pierwiastek, - odpowiedniej jej temperaturze i wilgotności, - wystarczającej liczbie nowych, młodych korzeni włośnikowych, - współobecności wielu antagonistycznie działających pierwiastków (dotyczy to przede wszystkim potasu, magnezu, związków amonowych i glinu) w strefie korzeniowej oraz - wystarczająco intensywnej transpiracji (wapń jest w roślinie przede wszystkim transportowany naczyniami). W roślinie znacznie więcej wapnia transportowane jest do liści niż do owoców (stosunek 10 : 1), dlatego też jabłka są gorzej w ten pierwiastek zaopatrzone. Najczęściej do występowania gorzkiej plamistości podskórnej przyczynia się cały zespół czynników i błędów w uprawie. Przebieg pogody Nierównomierne opady deszczu prowadzą do nieregularnego zaopatrzenia roślin w wodę, co ogranicza także pobieranie wapnia. Chłodna i wilgotna pogoda hamuje wzrost korzeni drzew i transpirację. Z tego powodu roślina pobiera mniej wapnia, a więcej potasu. Taka sytuacja miała miejsce wiosną 1997 roku zarówno w Niemczech, jak i w Polsce. Wzrost i wiek drzew Zbyt silny wzrost jabłoni prowadzi do utrzymywania się silnej konkurencji o wapń między liśćmi a owocami. W skrajnych przypadkach składnik ten może być nawet przemieszczany z jabłek do liści. Dlatego niewskazane jest zbytnie nawożenie azotem oraz intensywne cięcie zimowe. Jednak zbyt słaby wzrost roślin także stymuluje występowanie gorzkiej plamistości podskórnej. Owoce wyrastające na trzy- i czteroletnich krótkopędach mają mniej wapnia i wykazują wyraźnie wyższy stosunek zawartości potasu do wapnia niż jabłka na jedno- i dwuletnich pędach. Jabłka powstające z centralnego kwiatu w kwiatostanie są najczęściej lepiej zaopatrzone w wapń niż owoce tworzące się z bocznych kwiatów. Jakość i zdrowotność liści, zwłaszcza rozetkowych (znajdujących się w sąsiedztwie tworzących się owoców), w znacznym stopniu sprzyja pobieraniu wapnia przez drzewa w fazie podziału komórek owoców. Dobrze rozwinięte liście rozetkowe zapewniają bowiem wystarczający ''ciąg transpiracyjny'', oczywiście pod warunkiem właściwej temperatury powietrza i wilgotności gleby. W tym okresie powinny więc być dostępne dla rośliny wszystkie składniki mineralne niezbędne dla rozwoju liści: azot, magnez, mangan i cynk. Wiek drzew również może wpływać na występowanie gorzkiej plamistości podskórnej. Młode nasadzenia, wskutek płytszego ukorzenienia i słabszego owocowania połączonego z silnym wzrostem roślin, są bardziej narażone na niedobór wapnia. Również podkładka wywiera istotny wpływ na pobieranie tego składnika. Z półkarłowych i karłowych najgorsze właściwości ma M 26. Owoce z jabłoni na M 27 i na klonach Budakowskiego są znacznie mniej wrażliwe na porażenie gorzką plamistością podskórną. M 9 zajmuje pośrednią pozycję w tej skali. Ilość owoców na drzewie i termin ich zbioru Kwiaty, a później owoce, przyciągają składniki pokarmowe. Duża liczba kwiatów, a następnie jabłek, na jednym drzewie sprzyja więc pobieraniu wapnia. Owoce słabo plonującej jabłoni są najczęściej zbyt duże i wykazują niską zawartość tego pierwiastka. Zwiększa się więc ich podatność na gorzką plamistość podskórną (miało to miejsce przede wszystkim jesienią 1997 r.). Dlatego też owoce ze słabo plonującego drzewa powinny być zrywane osobno i szybko sprzedawane. Zbyt późno, ale także zbyt wcześnie zbierane jabłka są bardziej podatne na gorzką plamistość podskórną, niż te zrywane w optymalnym terminie. Zawartość wapnia w liściach skorelowana jest tylko w niewielkim stopniu z jego ilością w owocach. Mimo to zbyt mała jego zawartość w liściach wskazuje na problemy w zaopatrzeniu roślin w ten pierwiastek, szczególnie wtedy, gdy jednocześnie notuje się w tych organach dużo potasu, azotu i magnezu. Ustalenie ilości wapnia w owocach bezpośrednio przed ich zbiorem jest pomocne przy określaniu przydatności jabłek do długiego przechowywania. Za dostateczną zawartość tego pierwiastka uważa się co najmniej 5 mg Ca na 100 g miąższu. Oprócz ilości wapnia w owocach również zawartość potasu, azotu (stosunek K : Ca, N : Ca) i magnezu stanowi istotną wskazówkę co do możliwości wystąpienia chorób fizjologicznych podczas przechowywania jabłek. Zanurzanie owoców po zbiorze w roztworach soli wapnia nie jest już w Niemczech dopuszczalne. Sadownik może więc jedynie na podstawie ustalenia relacji zawartości potasu do wapnia (nie powinna ona przekraczać 30 K : l Ca) w owocach decydować o tym, w jakich warunkach i jak długo przechowywać poszczególne partie jabłek. | |||
|
| |||
| Możliwości i ograniczenia pozakorzeniowego nawożenia wapniem | |||
| Dosyć dobrze znane są różne zabiegi agrotechniczne zmniejszające lub zapobiegające występowaniu gorzkiej plamistości podskórnej: - ograniczenie wzrostu jabłoni, jeśli jest on zbyt silny, - cięcie korzeni, - przerwanie albo bardzo ograniczone nawożenie azotem, - cięcie letnie (tylko młodych pędów w sierpniu), - właściwe formowanie korony, - polepszanie nasłonecznienia owoców oraz najważniejsze - wielokrotne opryskiwanie drzew w sezonie wegetacyjnym nawozami wapniowymi. Z licznych doświadczeń wynika, że dzięki kilkukrotnemu nawożeniu pozakorzeniowemu wapniem można zwiększyć zawartość tego pierwiastka o 0,5-0,8 mg na 100 g miąższu. Dzięki temu znacznie zmniejszone zostaje ryzyko wystąpienia gorzkiej plamistości podskórnej. W praktyce używa się w lipcu i sierpniu nawozów opartych na azotanie wapnia oraz w sierpniu i wrześniu nawozów zawierających chlorek wapnia. Zastosowanie w późniejszym terminie azotanu wapnia może negatywnie wpłynąć na wybawienie owoców oraz spowodować zbyt silny wzrost pędów. W 1997 r. w Państwowym Instytucie Badawczym w Ahrweiler (Niemcy) badano skuteczność trzech nowych preparatów wapniowych w ograniczaniu gorzkiej plamistości podskórnej: - Wuxal® Calcium (nowa forma na bazie azotanu wapnia), - Caltrac (preparat zawierający węglan wapnia, bez zawartości azotu), - Wuxal Aminocal (nowa forma z bardzo małą zawartością azotu). Zabiegi przeprowadzano na czteroletnich drzewach odmiany Koksa Pomarańczowa. Bezpośrednio po kwitnieniu przerzedzono zawiązki, tak że pozostała na jabłoniach jednakowa liczba owoców. Drzewa opryskiwano co około 10 dni wcześnie rano, podczas ciepłej pogody. Caltracu, w dawce 10 l/ha użyto dwukrotnie w czerwcu. Zabiegi nim spowodowały znaczne poparzenie liści. W innej kombinacji preparat ten w dawce 4 l/ha zastosowano pięć razy od końca kwitnienia do końca czerwca. W tym wariancie stwierdzono już znacznie mniejsze uszkodzenia. Z powodu jednak niebezpieczeństwa poparzeń liści Caltrac nie powinien być używany do opryskiwania późną wiosną. Wuxal® Calcium w dawce 4 l/ha zastosowano pięciokrotnie w maju i czerwcu oraz, w innej kombinacji w takiej samej dawce, pięciokrotnie w lipcu i sierpniu. Wuxalu® Aminocal użyto w dawce 8 l/ha pięciokrotnie w lipcu i sierpniu. Jako preparat porównawczy posłużyła saletra wapniowa, której użyto w dawce 5 kg/ha pięciokrotnie w lipcu i sierpniu. W doświadczeniu znalazł się także wariant z nawożeniem doglebowym gipsem. Po raz pierwszy nawozu tego dostarczono w dawce 150 g na metr bieżący rzędu drzew wiosną 1996 roku, a w marcu 1997 r. zabieg powtórzono. Jego celem było zapewnienie dobrego zaopatrzenia gleby w ''aktywny'' wapń. | |||
|
| |||
| Skuteczność preparatów | |||
1 września 1997 r., to znaczy 10 dni przed pierwszym zbiorem owoców, pobrano równe co do wielkości jabłka z takich samych partii drzew. Zbadano zawartość składników mineralnych w tych owocach. We wszystkich wariantach stwierdzono prawie identyczną ilość azotu i potasu. Nieco więcej magnezu zawierały jabłka i liście z drzew, na które użyto saletry wapniowej. Również po zastosowaniu tego nawozu zawartość wapnia w owocach była najwyższa (rys. 1).
Jabłka zebrano 12 i 18 września. Następnie posortowano je i te o średnicy 70-75 mm umieszczono w chłodni. Ocenę porażenia owoców gorzką plamistością podskórną przeprowadzono w grudniu. Występowanie tej choroby w ogóle nie korelowało z zawartością wapnia w jabłkach. Spośród zabiegów wiosennych najlepsze okazało się opryskiwanie drzew Wuxalem® Calcium, a przy letnich zabiegach - Wuxalem® Aminocal. W tym ostatnim przypadku uzyskano największą redukcję porażenia owoców gorzką plamistością podskórną - o około 70% w porównaniu z kontrolą. Nawożenie dolistne wapniem za pomocą pozostałych preparatów zmniejszyło wystąpienie tej choroby o 40-50% (rys. 2). Nawożenie gleby gipsem nie spowodowało mniejszego porażenia jabłek gorzką plamistością podskórną, w porównaniu z kontrolą.
| |||
|
| |||
| Wnioski | |||
| Wczesne - to jest od końca kwitnienia do końca czerwca - pozakorzeniowe nawożenie wapniem może wpływać na ograniczenie gorzkiej plamistości podskórnej. Jest ono tym bardziej skuteczne, im większe są w tym okresie owoce, czyli tym samym ich powierzchnia zdolna do pobierania wapnia. Użycie od końca kwitnienia do końca czerwca nawozów dolistnych zawierających wapń można uznać za celowe w przypadku odmian wrażliwych na tę chorobę oraz w warunkach sprzyjających występowaniu gorzkiej plamistości podskórnej. W lipcu i sierpniu należy jednak konsekwentnie kontynuować pozakorzeniowe nawożenie wapniem jabłoni. Zawartość wapnia w owocach nie była w tym doświadczeniu skorelowana z porażeniem ich gorzką plamistością podskórną. Ten wynik nie jest wyjątkiem, nie jest jednak także regułą. Często bowiem stwierdza się pewną zależność między zawartością tego składnika w owocach, a ich porażeniem gorzką plamistością podskórną, szczególnie przy jednakowej liczbie i wielkości jabłek na drzewie oraz takim samym wzajemnym stosunku składników pokarmowych. W doświadczeniu tym zawartość wapnia w owocach została sztucznie zwiększona przez opryskiwanie drzew różnymi nawozami. Nie wiadomo jednak, w jakim zakresie i jakie ilości tego pierwiastka były w jabłkach aktywne fizjologicznie. Czy dodatkowy wapń został wbudowany w protopektyny i czy przejął on zadania sterowania hormonalnego? W tym miejscu należałoby dalej kontynuować podstawowe badania naukowe. Dla sadownika decydujące znaczenie ma końcowy efekt, czyli procent owoców porażonych gorzką plamistością podskórną. Tutaj należy stanowczo stwierdzić, że zwalczanie tej choroby nie ogranicza się jedynie do pozakorzeniowego nawożenia wapniem. Zapobieganie gorzkiej plamistości podskórnej to także różnorodne zabiegi agrotechniczne, ograniczające czynniki mogące wywoływać tę chorobę fizjologiczną. Tłumaczenie: dr Dorota Metera, śródtytuły i skróty pochodzą od redakcji Gerhard Baab jest pracownikiem Instytutu Badawczego w Ahrweiler w Niemczech Artykuł sponsorowany przez firmę AgrEvo - Polska | |||
