Bezpieczeństwo konsumenta

Owoce, które trafiają do konsumenta, nie mogą zagrażać jego zdrowiu, dlatego woda do nawodnień powinna być wolna od bakterii chorobotwórczych. W sadownictwie szczególne znaczenie ma to w przypadku owoców spożywanych w stanie świeżym. Deszczowanie roślin wodą zawierającą bakterie chorobotwórcze może doprowadzić do skażenia owoców. Ze względu na charakterys­tyczną budowę morfologiczną truskawki (owoce leżą bezpośrednio na ziemi lub ściółce) skażenie owoców bakteriami chorobotwórczymi może nastąpić nie tylko przy deszczowaniu, ale także podczas nawadniania kroplowego. Dlatego wskaźnik Escherichia coli dla wody do nawadniania roślin jagodowych spożywanych w stanie świeżym nie powinien przekraczać 10. Odpowiednie analizy powinny być przeprowadzone w jednostce do tego uprawnionej, na przykład stacji sanitarno-epidemiologicznej.

Ważna jest także zawartość w wodzie pierwiastków szkodliwych dla ludzi, a łatwo akumulujących się w rośli­nach — głównie metali ciężkich. Na przykład truskawki intensywnie pobierają kadm, a jego stężenie w owocach jest wprost proporcjonalne do zawartości w glebie. Badania prowadzone w ISK wykazały, że około 6% pobranego przez truskawki kadmu gromadzone jest w owocach. Dlatego zawartości rozpuszczonych w wodzie jonów nie powinny być wyższe niż te, które określa polska norma (tab. 1). Nie uwzględnia ona różnorodności warunków i wymagań uprawianych roślin, dlatego w wielu przypadkach dane te możemy traktować jako orientacyjne i w praktyce niektóre wartości powinny być jeszcze niższe (na przykład poziom żelaza dla nawodnień kroplowych).

Tabela 1. Dopuszczalne zawartości niektórych pierwiastków w wodzie do nawadniania wg normy krajowej
PN-84 (C-04635)

Toksyczność dla roślin

Większość uprawianych roślin jest wrażliwa na wysoką zawartość soli w glebie, dlatego istotny jest poziom zasolenia wody. Mierzy się go za pomocą konduktomet­ru, który określa przewodność elektryczną roztworu. Im wyższe jest zasolenie wody, tym wyższa przewodność elektryczna określana za pomocą jednostek mS/cm.
W naszych warunkach klimatycznych po okresach suszy występują opady, które mogą wpływać na obniżenie zasolenia gleby spowodowanego nawadnianiem wodą o dużym zasoleniu . W Polsce zazwyczaj nie mamy problemu ze zbyt wysokim zasoleniem wody. Dla większości ujęć EC wody jest poniżej 0,75 mS/cm, co kwalifikuje je jako zasolone w stopniu niskim lub umiarkowanym.

Ważny jest także odczyn wody. W większości ujęć woda ma odczyn zbliżony do obojętnego (pH 7) lub lekko zasadowy. Przy wysokim pH wody — ponad 8 — mogą zapychać się kroplowniki osadami związków wapnia i magnezu, osady te strącają się wtedy nawet przy stosunkowo niskich zawartościach Ca i Mg (20–30 mg/l). Woda o wysokim pH bez uzdatniania nie nadaje się do nawadniania roślin wymagających niskiego pH, na przykład borówki wysokiej.

Woda może zawierać także pierwiastki, które w wyż­szych stężeniach mogą być toksyczne dla roślin, na przykład chlor, sód i bor (tab. 2). Drzewa owocowe zaliczane są do roślin wrażliwych na wysoki poziom boru w glebie, dlate­­go wg Farnhama z Uniwersytetu Kalifornijskiego, jego poziom w wo­dzie do nawad­niania nie powinien przekraczać 1 mg/l. Uszere­go­wał on też nie­które gatunki roś­lin sadowni­czych względem ich tolerancji wobec zawartości boru w wodzie do nawadniania (od najmniejszej do największej): rośliny cytrusowe, morela, brzoskwinia, czereśnia, jabłoń, grusza, śliwa.

Tabela 2. Wskazówki pomocne przy ocenie jakości wody do nawadniania
(wg Vomocila i Harta 1990)

*SAR (sodium adsorption ratio) określa stosunek zawartości sodu do wapnia i magnezu. Określany jest wzorem:

Poszczególne jony mogą być toksyczne dla korzeni roś­lin, ale podczas deszczowania mogą także powodować uszkodzenia liści i owoców. Uszkodzenia liści podczas deszczowania mogą być spowodowane, na przykład podwyższoną zawartością Na i Cl. Woda do deszczowania zawierająca powyżej 70 mg sodu lub powyżej 100 mg chloru w 1 litrze może powodować nekrozy, szczególnie na młodych liściach roślin.

Osad związków żelaza w labiryncie kroplownika

Wpływ na wygląd i jakość handlową plonu

Jest to aspekt bardzo istotny w przypadku roślin ozdobnych, dla sadownictwa ma o wiele mniejsze znaczenie. Jednak częste deszczowanie wodą o bardzo wysokiej zawar­tości żelaza (ponad kilkanaście mg/l) może powodować wytrącanie się wodorotlenku żelaza na liściach i owocach.

Prawidłowe działanie instalacji nawodnieniowej

Systemy kroplowe wymagają bardzo dobrej jakości wody. Źródło pozyskiwania wody determinuje jej skład chemiczny i wpływa na występujące zanieczyszczenia. Woda czerpana ze zbiorników otwartych zawiera zanieczyszczenia mechaniczne i organiczne: piasek, obumarłe częś­ci roślin i zwierząt a także biologiczne — glony, bakterie. Natomiast woda pochodząca ze studni głębinowych często zawiera duże ilości związków Fe, Mn, Ca i Mg,
które mogą blokować kroplowniki (fot.). W użytkowaniu deszczowni drobne zanieczyszczenia mechaniczne i organiczne nie stanowią problemu, większe agregaty wychwycone będą przez zgrubne filtry siatkowe. Nawadnianie kroplowe wymaga dokładnej filtracji elementów stałych zawartych w wodzie, a w przypadku wody o wysokim poziomie Fe i Mn — także uzdatniania (tab. 3). Emitery kroplowe mogą być zapychane także przez rozwijające się w instalacji bakterie, które w sprzyjających im warunkach namnażając się tworzą charakterystyczną śluzowatą masę blokującą kroplowniki.

Tabela 3. Ocena jakości wody do nawodnień kroplowych (wg Bucksa i innych 1982)

Systemy minizraszania podkoronowego są znacznie mniej wrażliwe na wysoki poziom zawartości Fe i Mn, w praktyce woda nie musi być uzdatniana. Jednak zanieczyszczenia mechaniczne mogą łatwo doprowadzić do zablokowania dysz minizraszaczy, których średnica częs­to nie przekracza 1 mm. Dlatego także tu nie powinniśmy zapomnieć o zamontowaniu odpowiedniego filtra.

Analizując dane zawarte w tabelach 1, 2 i 3 zauważamy pewne rozbieżności, które wynikają z różnych kryteriów oceny jakości wody, różnej wrażliwości poszczególnych gatunków roślin i wymagań systemów nawodnieniowych. Każdy z użytkowników wody, w zależności od swoich specyficznych warunków uprawy i rodzaju źródła wody w swoim gospodarstwie, musi podjąć decyzję o możliwości jej wykorzystania, wybrać system nawadniania i filtracji. Dlatego przed podjęciem decyzji o zastosowaniu wody do nawadniania powinni­ś­my przeprowadzić analizy jej jakości.