Ograniczenie zachwaszczenia do poziomu niezagrażającego roślinom uprawnym to nie tylko likwidacja chwas­tów zabiegami mechanicznymi, czy herbicydami w czasie uprawy, ale cały zespół czynności zapobiegawczych i uprawowych poprzedzających siew lub sadzenie. Powinna to być konsek­wentna realizacja zasady ciągłej walki z chwastami we wszystkich ogniwach zmianowania, przy zastosowaniu wszelkich zalecanych metod.

Zróżnicowanie zachwaszczenia w różnych uprawach

Na plantacjach roślin słabiej pokrywających glebę czy też w łanach przerzedzonych, warunki rozwoju chwas­tów są lepsze i kiedy dopuści się do wytworzenia przez nie nasion, trzeba spodziewać się, że zachwaszczenie w latach następnych będzie większe. Jeżeli rośliny uprawiane są w dużym zagęszczeniu, ogólne zachwaszczenie i liczba wytworzonych nasion może być mniejsza.
W doświadczeniach przeprowadzonych w Skierniewicach stwierdzono, że na plantacji pomidorów słabo pokrywających glebę, zachwaszczenie żółtlicą drobnokwiatową było ponad 2,5 razy większe niż na poletkach buraków. Tak więc wybór rośliny uprawnej i odpowiednie zmianowanie należą do ważnych czynników wpływających na zachwaszczenie. Powszechnie występująca w uprawach żółtlica drobnokwiatowa wymaga dużo światła, dlatego słabiej rozrasta się w obecności roślin wysokich, dobrze zacieniających glebę, i wydaje wówczas mniej nasion. Wzrost tego chwastu w uprawach zbóż jest bardzo silnie ograniczony i zazwyczaj na stanowiskach po pszenicy ozimej zachwaszczenie tym gatunkiem jest mniejsze.

Zmianowanie ograniczające zachwaszczenie

W celu ograniczenia rozwoju chwas­tów zmianowanie roślin należy planować tak, aby przez możliwie najdłuższy okres w kolejnych sezonach wegetacyjnych powierzchnia gleby była zakryta przez rośliny uprawne. Rośliny z wczesnego siewu (np. cebula, por, pietruszka) na ogół są wrażliwe na zachwaszczenie, dlatego należy umieszczać je w płodozmianie po przedplonach pozostawiających pole lepiej odchwaszczone. Wios­ną jest bowiem mało czasu na staranne doprawienie roli i mechaniczne zniszczenie chwastów. Zachwaszczenie można ograniczyć przez uprawę w kolejnych latach gatunków różniących się między sobą terminami siewu, wymaganiami agrotechnicznymi, tempem wzrostu i cechami morfologicznymi. Wskazane jest wprowadzanie w zmianowaniu roślin ozimych, zbóż czy też mieszanek wieloletnich roślin bobowatych z trawami — upraw o systemie zabiegów pielęgnacyjnych zasadniczo różniącym się od tego, jaki jest prowadzony na plantacjach warzywniczych. Pozwala to na zmianę stosunków ilościowych pomiędzy gatunkami chwas­tów i ułatwia walkę z nimi.

Zboża w zmianowaniu

Po roślinach sprzyjających zachwaszczeniu powinno się uprawiać gatunki ograniczające zachwaszczenie. Dobrym stanowis­kiem dla wielu gatunków warzyw są dobrze odchwaszczone pola po uprawie zbóż, zwłaszcza ozimych.
W uprawach zbóż stosowane jest wiele różnych, skutecznie działających herbicydów (np. Aminopielik Gold 530 EW, Banvel 480 SL, Granstar 75 WG, Chwastox Mix 292 EW, Chwastox Turbo 340 SL, Chwas­tox Trio 540 SL), których w uprawie warzyw nie można stosować, a które zwalczają nawet dwuliścienne chwasty wieloletnie, takie jak ostrożeń polny (fot. 1) i mlecz pol­ny (fot. 2). Po wcześnie zebranych zbożach jest również sporo czasu na zniszczenie pozostałych chwastów, w tym perzu, za pomocą zabiegów mechanicznych czy chemicznych — przy użyciu herbicydów, których substancją aktywną jest glifosat (Roundup 360 SL, Roundup Max 680 SG, Avans Premium 360 SL, Dominator 360 SL).

Fot. 1. Ostrożeń polny

Fot. 2. Mlecz polny

Resztki pożniwne i słoma zbóż zawierają również substancje allelopatyczne (czyli związki aktywne fizjologicznie, np. koliny, fitoncydy), które mogą hamować rozwój chwas­tów. Szczególnie w uprawach ekologicznych, zboża zwłaszcza ozime, powinny stanowić nieodłączny składnik zmianowania i być uprawiane co 3 lub 4 lata. Jest to istotne nie tylko ze względu na zmniejszenie zachwaszczenia, ale także umożliwia ograniczenie liczeb­ności nicieni. Z drugiej strony, po źle odchwaszczonych zbożach poważny problem mogą stanowić takie gatunki, jak przytulia czepna, chwasty rumianowate, a czasami nawet chaber bławatek, który nie jest chwastem typowym dla upraw warzywniczych. Pewne oddziaływanie odchwaszczające mają też gryka i gorczyca biała. Po zbożach konieczne jest wykonanie podorywki, a następnie orki przedzimowej, nie tylko w celu zmniejszenia zachwaszczenia, ale także dla ograniczenia zagrożenia ze strony tak niebezpiecznych szkodników, jakimi są rolnice.

Mieszanki i nawozy zielone

W gospodarstwach ekologicznych, w których nie można używać żadnych herbicydów, na polu silnie zachwaszczonym ostrożeniem pol­nym i innymi wieloletnimi chwas­tami dwuliściennymi, wskazane jest wprowadzenie do zmianowania mieszanek wieloletnich — na przykład koniczyny z trawami, czy koniczyny z przeznaczeniem na paszę. Na skutek wielokrotnego koszenia chwas­ty te tracą siłę wzrostu. Uprawianie mieszanek czy też poplonów (np. gorczycy) jako nawozów zielonych na przyoranie ma też istotne znaczenie w zmniejszaniu potencjalnego zachwaszczenia, pod warunkiem, że taka mieszanka tworzy zwarty łan, dobrze zakrywający glebę i ograniczający wyrastanie chwas­tów. Nawozy zielone najlepiej przyorywać jesienią, zwłaszcza gdy przewidywana jest wiosną uprawa warzyw z wczesnych terminów siewu. Przyorane wiosną silnie przesuszają glebę i ujemnie wpływają na skuteczność herbicydów doglebowych (stosowanych po siewie warzyw), których działanie jest uzależnione od uwilgotnienia gleby. Przyorywanie nawozów zielonych wiosną jest w zasadzie wskazane tylko, gdy plantacje są nawadniane (lub w latach o wilgotnej wiośnie) — a takie nie zawsze się zdarzają.

Kłopoty ze skrzypem

Należy unikać lokalizowania plantacji na stanowiskach silnie zachwaszczonych skrzypem polnym (fot. 3), bo żaden herbicyd zalecany do ochrony warzyw nie zwalcza tego chwastu. Zachwaszczenie skrzypem może zmniejszać przedplonowa uprawa roślin dobrze zakrywających glebę, przeznaczonych na przyoranie (np. gorczyca biała, facelia, mieszanka żyta z wyką ozimą), połączona z wapnowaniem i nawożeniem potasowym w formie chlorkowej (sól potasowa) oraz duży udział w zmianowaniu zbóż odchwaszczanych fluroksypyrem (np. Starane 250 EC, Tomigan 250 EC) lub fluroksypyrem w mieszance z MCPA (np. Chwastox Extra 300 SL).

Fot. 3. Marchew zachwaszczona skrzypem polnym