Numer 05/2004
Roztocz truskawkowiec (Phytonemus pallidus) od lat zaliczany jest do grupy najgroźniejszych szkodników truskawki. Ostatnio obserwuje się wzrost liczby zasiedlonych przez niego plantacji oraz wzrost zagęszczenia szkodnika na liściach. Przyczyniło się do tego zapewne pobieranie sadzonek nie tylko z plantacji matecznych, ale i z owocujących, często porażonych przez roztocza roślin. Z sadzonkami szkodnik przenosi się na nowo zakładane plantacje i tam pozostaje, systematycznie zwiększając swoją liczebność. W największym stopniu uszkadzane są zatem najstarsze plantacje.
Szkodliwość
Dorosłe osobniki i larwy roztocza truskawkowca żerują na najmłodszych, jeszcze zwiniętych listkach truskawki — nakłuwają je, wysysają soki roślinne przez co ogładzają roślinę. Uszkodzone liście są drobne, blaszka liściowa jest krucha, pomarszczona, osadzona na krótkim ogonku liściowym (fot. 1). Licznie żerujące roztocze hamują wzrost roślin, owocowanie uszkodzonych roślin jest zdecydowanie słabsze, a owoce są drobne i twarde. Straty w plonie są skorelowane z liczebnością szkodnika. Prace nad szkodliwością tego roztocza prowadzone były między innymi w Anglii i w Norwegii. Według badań angielskich, żerowanie średnio do 4 roztoczy na 1 liść w lecie, nie ma wpływu na wzrost roślin w następnym sezonie.
Fot. 1. Liść truskawki uszkodzony przez roztocza truskawkowca
W miarę jednak zwiększania się liczebności szkodnika następuje osłabienie roślin, co ma istotny wpływ na jakość i wielkość plonu. Tam, gdzie żerowało średnio 60 roztoczy na liściu, plon był mniejszy o około 35%. Podobnie w Norwegii stwierdzono, że przy średnim zagęszczeniu 5–8 roztoczy na liść, plon zmniejszał się o 6–8%, zaś jeśli na liściu żerowało ponad 44 roztoczy — plon był niższy o 33%. Na roślinach, które wyrosły z sadzonek silnie porażonych przez roztocza, mniejsza była liczba kwiatów w kwiatostanie, owoce były drobniejsze, a w konsekwencji mniejszy był plon. Bardzo silne uszkodzenie liści jest powodem karłowacenia, a nawet zamierania roślin (fot. 2). Według badań z ostatnich lat uważa się, że progiem zagrożenia jest powyżej 4–8 roztoczy na liść.
Fot. 2. Silnie skarłowaciała roślina uszkodzona przez roztocza
Morfologia
Roztocz truskawkowiec to maleńki roztocz z rodziny różnopazurkowców. Samice mają ciało owalne, długości 0,2–0,28 mm, samce są nieco mniejsze (0,15–0,2 mm), jajowatego kształtu. Roztocz jest błyszczący, barwy słomkowożółtej. Jaja są owalne, długości około 0,1 mm, błyszczące, przezroczyste, a później mlecznobiałe. Larwy owalne, przezroczyste, w miarę wzrostu i dojrzewania stają się słomkowożółte.
Zimują samice w pąkach truskawek. Wiosną, przy temperaturze powyżej 10–12°C rozpoczynają żerowanie, a następnie składanie jaj. Umieszczają je w fałdach zwiniętych jeszcze, najmłodszych liści truskawek, a wylęgłe po kilku dniach larwy żerują na liściach wysysając soki roślinne. W miarę wzrostu liścia i rozchylania się jego blaszki, roztocz przemieszcza się na młodsze liście, gdzie jest większa wilgotność i lepsze warunki bytowania. W sezonie wegetacyjnym rozwija się kilka pokoleń szkodnika (zwykle 3–5), zależnie od przebiegu pogody, głównie od temperatury. Liczebność szkodników wiosną jest zwykle niska, a w miarę upływu czasu się zwiększa. Populacja osiąga najwyższą liczebność w lipcu i w sierpniu, ale już od drugiej połowy sierpnia samice stopniowo schodzą do miejsc zimowania i w naturalny sposób zmniejsza się liczba szkodników na liściach.
Zwalczanie
Ze względu na dużą szkodliwość roztocza truskawkowca, nie należy dopuścić do jego występowania na plantacji. Szkodnik ten bardzo łatwo przenosi się na nowe plantacje wraz z porażonymi sadzonkami. Podstawową metodą zapobiegającą jest zakładanie plantacji ze zdrowych, kwalifikowanych sadzonek, wolnych od roztocza truskawkowca. Roztocz z zasiedlonych roślin dość szybko rozprzestrzenia się na inne. Potwierdzono to w doświadczeniach prowadzonych w ISK. Wiosną założono plantację z 13 odmian truskawek. Pod koniec lata pojedyncze osobniki roztocza stwierdzono na liściach czterech odmian. Zagęszczenie roztoczy na liściach zwiększało się w miarę starzenia się plantacji. W drugim sezonie szkodnik obecny był już na liściach dziesięciu odmian, a po dwóch latach zasiedlił wszystkie z 13 obserwowanych. Znajdowano go, zależnie od odmiany, na 5–30% liści.
W trzecim, ostatnim roku owocowania truskawek, na większości odmian roztocz występował na ponad 50% liści. Stwierdzono, że powszechnie uprawiana u nas 'Senga Sengana' była słabiej zasiedlona niż inne odmiany. Najsłabiej zasiedlone były odmiany 'Dukat' i 'Redgauntlet'. Na tych trzech odmianach roztocza stwierdzono jedynie na 8–25% liści. Najsilniej zasiedlone były 'Syriusz', 'Cortina', 'Kent' i 'Gerida' — roztocz obecny był na 72–82% ich liści. W trzecim roku uprawy na 1 liściu odmian 'Kent' i 'Gerida' obserwowano 9–11 roztoczy, a na odmianie 'Kama' — ponad 30 osobników. Stosunkowo licznie zasiedlone były także: 'Elsanta', 'Dana', 'Cortina', 'Real' i 'Honeyoe'. Wyniki przeprowadzonych doświadczeń i obserwacji wskazują, że na najsilniej zasiedlonych odmianach w trzecim roku konieczne byłoby zwalczanie roztocza truskawkowca. Z drugiej strony, zakładanie plantacji ze zdrowych sadzonek i uprawa nie dłuższa niż 2–3 lata, pozwalają zaniechać lub istotnie ograniczyć zwalczanie tego szkodnika.
Doświadczenia prowadzone nad zwalczaniem roztocza w różnych krajach, w tym w Polsce wykazały, że zabiegi chemiczne istotnie obniżają liczebność szkodnika. Trudno jednak uzyskać całkowite i długotrwałe jego zniszczenie na plantacji towarowej. W zwalczaniu roztocza na plantacjach produkcyjnych dobre wyniki uzyskano opryskując plantację po zbiorze owoców dwa razy w odstępach 7-dniowych. Wysoką efektywność (tabela) wykazały preparaty — Thiodan płynny 350 EC i Thionex 350 EC, Mitac 200 EC, Sanmite 20 WP oraz oceniany w doświadczeniach Magus 200 SC (nie jest jeszcze zarejestrowany do zwalczania roztocza).
Zwalczanie chemiczne roztocza truskawkowca można wykonać wiosną tuż przed kwitnieniem truskawki lub w lecie po zbiorze owoców. Zaleca się zastosować Thiodan płynny 350 EC lub Thionex 350 EC (w dawce 2,2 l/ha), oraz Mitac 200 EC (3,0 l/ha) lub Sanmite 20 WP (2,2 kg/ha). Bardzo ważne, by ciecz użytkową nanieść na najmłodsze liście truskawki, w miejsce żerowania szkodnika. Najlepsze efekty można uzyskać za pomocą opryskiwacza z belką "Fragaria" lub "Sepia" z dodatkowym strumieniem powietrza. Jeśli planowane jest koszenie starych liści po zbiorze, zabieg ten powinien być wykonany przed zwalczaniem roztocza.
Skuteczność niektórych akarycydów w zwalczaniu roztocza truskawkowca na truskawkach po zbiorze owoców (średnie z dwóch doświadczeń)
W każdej kombinacji wykonano 2 opryskiwania w odstępie 7 dni
* preparat nie jest jeszcze zarejestrowany do zwalczania roztocza truskawkowca
** wyniki z jednego doświadczenia