Zasady

Producenci warzyw już wiedzą, że po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej, będą musieli podjąć się integrowanej produkcji warzyw, której zasadniczą częścią jest integrowana ochrona przed chorobami, szkodnikami i chwastami. Ogórki w uprawie polowej powinny być warzywem szczególnej troski, z uwagi na ich krótki okres wegetacji, szybki wzrost, ciągłość owocowania i konieczność codziennego zbioru owoców.

Rynek w krajach skandynawskich oraz w wielu krajach Europy Zachodniej stawia największe wymagania, żądając warzyw z certyfikatem produkcji i ochrony integrowanej, a także ekologicznej — co obecnie jest synonimem najwyższej jakości i bezpieczeństwa żywności. Integrowane metody ochrony warzyw to przestrzeganie zasad "Dobrej Praktyki Ochrony Roślin" (DPOR). Zaleceniem DPOR jest maksymalne wykorzystanie metod agrotechnicznych (stwarzanie uprawianym roślinom optymalnych warunków wzrostu i rozwoju) i innych niechemicznych, w celu otrzymania plonu na odpowiednim poziomie, najwyższej jakości, bezpiecznego dla konsumenta, przy racjonalnym i kontrolowanym zużyciu syntetycznych środków ochrony lub nawet zastępowaniu ich substancjami pochodzenia naturalnego.

W uprawie warzyw (np. ogórków, pomidorów, marchwi, kapusty pekińskiej, sałaty), zwłaszcza przeznaczonych do spożycia w formie nieprzetworzonej i dla przetwórstwa, konieczność stosowania środków ochrony powinna być zgodna z regułą "tak dużo jak to jest potrzebne, ale tak mało jak to jest możliwe".

Zgorzel siewek

Ogórki są roślinami ciepłolubnymi, nie znoszą nadmiaru wilgoci w glebie, nadmiernych opadów ani wielodniowych ochłodzeń, zwłaszcza w początkowej fazie — kiełkowania, a potem wzrostu siewek. Spadki temperatury poniżej 12°C i nadmiar wilgoci w glebie powodują całkowite zahamowanie wzrostu roślin oraz masowe występowanie zgorzeli siewek (wywoływanej przez patogeny odglebowe z rodzajów Fusarium, Pythium i Phytophthora) i ich zamieranie.

Zaprawianie nasion jest jednym z ważniejszych ogniw integrowanej ochrony przed chorobami, gdyż zabezpiecza kiełkujące nasiona i młode siewki przed porażeniem przez grzyby zasiedlające nasiona, a także znajdujące się w glebie. Niektóre z zakupionych nasion ogórków odmian krajowych i zagranicznych mogą być zaprawione środkami grzybobójczymi. Skład preparatu powinien być podany na etykiecie opakowania. Takich nasion nie należy powtórnie zaprawiać.

W przypadku rozsady ogórków do wczesnych nasadzeń pod okryciami z folii lub włókniny, należy profilaktycznie podlewać młode rośliny po wschodach przeciwko chorobom zgorzelowym (fuzariozie, fytoftorozie) środkami: Previcur 607 SL (w stężeniu 0,15%) lub Previcur Energy 840 SL (0,1%) przeznaczając 2,5–3 l cieczy użytkowej na 1 m² uprawy. Zabieg ten jest konieczny, jeśli wysiano niezaprawione nasiona Bakteryjna kanciasta plamistość.

Choroba może pojawić się już od fazy liścieni i tworzenia się pierwszych liści ogórków do końca okresu wegetacji roślin. Sprawcą choroby jest bakteria Pseudomonas syringae
pv. lachrymans. W początkowej fazie rozwoju choroby objawy są bardzo podobne do symptomów mączniaka rzekomego, lecz w przypadku bakteriozy w obrębie mokrych plam ograniczonych nerwami na dolnej stronie liści widoczna jest kropelka lepkiej, bielejącej cieczy — śluzu bakteryjnego wyciekającego z chorej tkanki. Po 2–3 dniach porażone tkanki zasychają i wypadają — powstają otworki w liściach.

Częsta lustracja roślin na plantacjach pozwoli na wczesne wykrycie choroby jeszcze przed jej gwałtownym rozprzestrzenieniem.

Zwalczanie bakteryjnej kanciastej plamistości ogórków polega na opryskiwaniu roślin od momentu pojawienia się pierwszych objawów choroby naturalnym środkiem bakteriobójczym, jakim jest Grevit 200 SL, zastępczo można stosować środki miedziowe (wg aktualnego programu ochrony warzyw). Należy jednak pamiętać, że fungicydy miedziowe powodują lekkie poparzenia brzegów liści. Preparaty te mają 7 dni karencji i można stosować je tylko do okresu kwitnienia ogórków, w przeciwieństwie do Grevitu 200 SL, którego karencja nie dotyczy.

Mączniak rzekomy

Objawy mączniaka rzekomego i kanciastej plamistości bakteryjnej w początkowej fazie rozwoju są prawie identyczne (powyżej) — fot.— i trudne do zauważenia na dużej plantacji. Przy porażeniu przez mączniaka rzekomego na dolnej stronie liści, w miejscu mokrych plam, widoczny jest obfity szarofioletowy nalot zarodników konidialnych. Plamy te szybko żółkną, z czasem brązowieją, a liście zamierają. Choroba rozwija się błyskawicznie, powodując natychmiastowe zamieranie roślin. W związku z tym najpóźniej od końca czerwca w godzinach porannych (przed wyschnięciem rosy) należy kontrolować plantację.

Od wielu lat Instytut Warzywnictwa informuje o pierwszym zagrożeniu ogórków przez mączniaka rzekomego — w programie I Polskiego Radia nadawane są specjalne komunikaty w audycjach rolniczych. W południowej i centralnej części kraju pierwszych sygnałów należy się spodziewać pod koniec 3. dekady czerwca. Dotyczy to głównie odmian ogórków standardowych, wykazujących podatność na mączniaka rzekomego (np. Śremski, Mieszko, Polan). Na odmianach o wysokim poziomie tolerancji (Aladyn F₁, Atlas F₁, Izyd F₁ i innych), pierwsze objawy mogą wystąpić nawet o 14–16 dni później, to jest około połowy lub końca lipca. W związku z takimi terminami pojawiania się choroby ogórki wczesne uprawiane pod folią lub włókniną mają dużą szansę uniknąć zaatakowania przez tę najgroźniejszą chorobę, jaką jest mączniak rzekomy.

W programie ochrony ogórków polowych zamieszczono większość nowoczesnych i najskuteczniejszych środków zwalczających mączniaka rzekomego w konwencjonalnych uprawach. W integrowanej uprawie ogórków zalecamy w pierwszej kolejności wysiewanie odmian odznaczających się wysokim stopniem tolerancji wobec mączniaka rzekomego. Ważnym elementem ograniczającym występowanie tej choroby jest prawidłowa lokalizacja uprawy. Nie należy zakładać plantacji ogórków na terenie otoczonym drzewami, zaroślami, blisko stawów, rzek, łąk i w zagłębieniach terenowych, gdzie długo w ciągu dnia utrzymują się poranne mgły, a rośliny są zacienione.

Nasze kilkuletnie badania wykazały, że w przypadku uprawy odmian tolerancyjnych (np. Izyd F₁ lub Atlas F₁) uzyskano pełną skuteczność w ochronie przed mączniakiem rzekomym po stosowaniu mieszaniny środka roślinnego Grevit 200 SL (1,5 L/ha) i Previcur 607 SL
w ograniczonej o 2/3 dawce (0,9 L/ha). Wysoką skuteczność wykazał także Grevit 200 SL stosowany przez cały okres wegetacji (tab.), co w pełni umożliwia ekologiczną uprawę tego gatunku warzywa w naszych warunkach.