• 12-636-18-51
  • wydawnictwo@plantpress.pl
ogrodinfo.pl
sad24.pl
warzywa.pl
Numer 06/2004

EMERYT W UNII EUROPEJSKIEJ (cz. III) - ROZPORZĄDZENIA UNIJNE

Przepisy unijne w zakresie zabezpieczenia społecznego — na co zwróciłam uwagę w I części tego cyklu (HO 4/2004) — gwarantują swobodny przepływ obywateli państw członkowskich w obrębie UE i Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Może więc się zdarzyć, że obywatel jednego z państw członkowskich w ciągu aktywności zawodowej będzie pracować i opłacać składki w więcej niż jednym kraju. Przepisy unijne gwarantują takiej osobie, że jej składki nie przepadną, gdy w danym państwie nie osiągnie wymaganego do otrzymania emerytury okresu ubezpieczenia. Wynika to z zasady sumowania okresów ubezpieczenia, która decyduje nie tylko o prawie do emerytury, ale również o jej wysokości.

Przepisy w zakresie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego umożliwiają osobom przemieszczającym się w granicach Wspólnoty możliwość otrzymania emerytur, z zachowaniem następujących zasad:

  • każde państwo, w którym osoba była ubezpieczona przynajmniej przez rok, może przyznać emeryturę, gdy ubezpieczony osiągnie wiek emerytalny;
  • emerytura zostanie obliczona przez każde państwo, stosownie do długości okresów ubezpieczenia przebytych na jego terytorium;
  • państwo, które przyzna emeryturę, będzie przekazywało to świadczenie pod wskazany przez emeryta adres zamieszkania (lub konto bankowe), nawet jeżeli uprawniony mieszka w innym państwie członkowskim niż przyznające emeryturę.

Prawo do emerytury rolniczej

Przepisy wewnętrzne każdego państwa członkowskiego UE określają przede wszystkim, jakie warunki są wymagane do przyznania emerytury i do ustalania jej wysokości. W przypadku rolników i osób pracujących w ich gospodarstwach rolnych (domowników) są to przepisy ustawy z 20.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 1998 r., nr 7, poz. 25 ze zm.). Uzależniają one nabycie prawa do emerytury od posiadania okresów ubezpieczenia (co najmniej 25 lat, niezależnie od płci).

Przepisy rozporządzeń unijnych umożliwiają natomiast uwzględnienie okresów ubezpieczenia w innych państwach członkowskich i ich sumowanie. Jeżeli ubezpieczony rolnik nie legitymuje się co najmniej 25-letnim okresem ubezpieczenia w Polsce, a posiada takie okresy w innym państwie UE, KRUS uwzględni je ustalając prawo do emerytury. Okres ubezpieczenia w innym kraju członkowskim zostanie potraktowany tak, jak przebyty w Polsce. Ponadto KRUS przyjmie wszystkie okresy, które dane państwo członkowskie traktuje jako okresy ubezpieczenia, nawet jeżeli polskie przepisy stanowią inaczej. Okresy ubezpieczenia (w niektórych przypadkach również zamieszkania) w innym państwie członkowskim KRUS może uwzględnić także, mimo że ubezpieczony posiada wystarczający w Polsce okres ubezpieczenia. Okresy zagraniczne zostaną uwzględnione, jeżeli instytucja państwa członkowskiego potwierdzi, że zainteresowana osoba była ubezpieczona w tym państwie.

Postanowienia ogólne dotyczące przyznawania emerytury dla osób podlegających ustawodawstwu dwóch lub więcej państw członkowskich określa artykuł 44 rozporządzenia 1408/71. Zgodnie z nim, gdy zostanie wniesiony wniosek o emeryturę, uprawnienia do tego świadczenia musi ustalić instytucja ubezpieczeniowa każdego państwa, w którym wnioskodawca był ubezpieczony, chyba że złoży on wniosek o odroczenie ustalenia prawa do emerytury. Z kolei art. 45 tego rozporządzenia pozwala na uwzględnienie i sumowanie okresów ubezpieczenia przebytych w innym państwie członkowskim.

Przykład I

Rolnik, który mieszka w Polsce, udowodnił następujące okresy ubezpieczenia: w Polsce — 25 lat, w Danii — 5 lat, w Norwegii — 2 lata, w Niemczech — 8 lat. W dniu składania wniosku mężczyzna ukończył 65 lat. Osoba ta nie spełnia warunków do emerytury przewidzianych w ustawodawstwie duńskim i norweskim, bo tam wymagany wiek wynosi 67 lat. Osoba ta składa wniosek o odroczenie rozpatrywania emerytury w tych państwach. Do ustalenia emerytury KRUS uwzględni tylko okres ubezpieczenia w Polsce i w Niemczech oraz przekaże wniosek do niemieckiej instytucji ubezpieczeniowej w celu ustalenia prawa do emerytury niemieckiej. Z chwilą, gdy osoba ta ukończy 67 lat, zostaną ustalone uprawnienia do emerytury w Norwegii i Danii, a w Polsce i w Niemczech emerytury będą musiały być ponownie przeliczone.

Przepisy rozporządzenia 1408/71 gwarantują prawo do emerytury w każdym państwie członkowskim, w którym osoba zainteresowana była ubezpieczona co najmniej 1 rok. Jeżeli okresy ubezpieczenia przebyte w każdym państwie członkowskim są krótsze niż 12 miesięcy i przy uwzględnieniu jedynie tych okresów zainteresowany nie ma prawa do emerytury, instytucja ostatniego państwa, w którym wnioskodawca był ubezpieczony, uwzględnia wszystkie te okresy, traktując je tak, jak przebyte w tym państwie. Jeżeli w ostatnim państwie członkowskim emerytura nie może być przyznana (wnioskodawca nie spełnia warunków wymaganych przez ustawodawstwo tego państwa), prawo do emerytury ustala instytucja poprzedniego państwa członkowskiego, w którym osoba zainteresowana podlegała ubezpieczeniu.

Przykład II

Rolniczka składająca wniosek o emeryturę posiada następujące (w kolejności) okresy ubezpieczenia: w Szwec­ji — 11 miesięcy, w Niemczech — 10 miesięcy, w Holandii — 11 miesięcy, w Polsce 11 miesięcy. Ostatni okres ubezpieczenia był w Polsce, a więc KRUS będzie pierwszą instytucją, która rozpatrzy prawo do emerytury. Ponieważ kobieta nie nabędzie prawa do emerytury w myśl polskich przepisów (brak — nawet po zsumowaniu — wymaganego okresu ubezpieczenia) KRUS wyda decyzję odmowną i przekaże wniosek o rozpatrzenie uprawnień emerytalnych do właściwej instytucji w Holandii.

Wysokość emerytury rolniczej

Zasady ustalania wysokości emerytury rolniczej określa art. 25 ustawy z 20.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, a także art. 46 rozporządzenia 1408/71. Ten ostatni przepis reguluje ustalanie wysokości emerytury, gdy została ona przyznana bez konieczności sumowania okresów ubezpieczenia przebytego w innym państwie członkowskim lub przysługuje dopiero po uwzględnieniu zagranicznych okresów ubezpieczenia. W pierwszym przypadku właściwa instytucja państwa członkowskiego ustala wysokość emerytury na podstawie przepisów obowiązujących w danym kraju, a następnie porównuje wysokość emerytury krajowej z wysokością ustaloną przy zastosowaniu zasady sumowania okresów. Jeżeli emerytura obliczona według tej zasady będzie mniej korzystna, wypłacona zastanie emerytura ustalona według ustawodawstwa krajowego. W drugim przypadku emerytura zostanie obliczona wyłącznie według zasady "pro rata temporis".

W podany sposób emeryturę oblicza instytucja każdego państwa członkowskiego, które przyznało emeryturę, uwzględniając okres ubezpieczenia przebyty we wszystkich państwach Wspólnoty, z jednym wyjątkiem. Inaczej oblicza się emeryturę, gdy osoba ubiegająca się o to świadczenie nie spełnia równocześnie warunków przewidzianych przez wszystkie ustawodawstwa państw członkowskich, którym podlegała, natomiast spełnia warunki jednego lub kilku spośród tych ustawodawstw. W takim przypadku każda instytucja państwa członkowskiego ustala wysokość świadczenia, zgodnie ze wspomnianym art. 46 rozporządzenia 1408/71. Jeżeli jednak zainteresowany spełnia warunki wymagane przez ustawodawstwo co najmniej dwóch państw i nie zachodzi potrzeba sumowania okresów ubezpieczenia przebytych w państwie członkowskim, w którym nie zostały spełnione warunki do świadczenia, nie uwzględnia się przy ustalaniu wysokości emerytury lub renty (stosując zasadę "pro rata temporis") okresów ubezpieczenia w tym państwie członkowskim, chyba że uwzględnienie tych okresów umożliwia ustalenie wyższej kwoty emerytury.

Zasada "pro rata temporis"

Zgodnie z nią, emerytura ustalana i wypłacana jest w wysokościach częściowych, wynikających z proporcji okresów ubezpieczenia przebytych w danym państwie członkowskim do łącznego okresu ubezpieczenia przebytego we wszystkich państwach członkowskich. W efekcie przyznana emerytura składa się z cząstek — polskiej i przysługujących na podstawie ustawodawstwa innych państw członkowskich. Oznacza to, że każde państwo wypłaca emeryturę wyłącznie za okresy ubezpieczenia przebyte na swoim terytorium. Ponieważ każde państwo oblicza wysokość emerytury zgodnie z wewnętrznym ustawodawstwem, KRUS okresy ubezpieczenia przebyte w innym kraju potraktuje jak krajowe okresy innego ubezpieczenia i przeliczy je w wymiarze półtorakrotnym.

Przykład III

Rolnik (65 lat) zgłosił wniosek o emeryturę rolniczą w Polsce. Wnioskodawca udowodnił okres ubezpieczenia w Polsce (20 lat) i w Niemczech (10 lat). Ponieważ okres ubezpieczenia w Polsce jest krótszy niż 25 lat, rolnik nie nabędzie prawa do emerytury w myśl polskiego ustawodawstwa, natomiast po zsumowaniu okresów i zastosowaniu art. 45 ust. 1 rozporządzenia 1408/71 rolnik mając wystarczający okres ubezpieczenia nabędzie prawo do polskiej emerytury. KRUS będzie wypłacał cząstkę polskiej emerytury według zasady "pro rata temporis". Jeżeli rolnik spełni warunki do emerytury w Niemczech, instytuc­ja właściwa tego państwa wypłaci "swoją" część emerytury proporcjonalną do przebytych w tym państwie okresów ubezpieczenia.W takim przypadku KRUS ustali:

  • teoretyczną (Ekt) wysokość emerytury (część składkową i uzupełniającą lub tylko część składkową według przepisów polskich), jaka przysługiwałaby rolnikowi, gdyby wszystkie okresy ubezpieczenia (polskie i niemieckie, czyli w tym przypadku łącznie 360 miesięcy) przebył zgodnie z ustawodawstwem polskim;
  • rzeczywistą (Ekrz) wysokość emerytury (część składkową i uzupełniającą lub tylko składkową, gdy emeryt lub rencista nie zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej) poprzez pomnożenie kwoty teoretycznej przez stosunek polskich okresów ubezpieczenia do sumy wszystkich okresów ubezpieczenia przebytych przez rolnika w Polsce i w Niemczech.

W tym przypadku KRUS wypłaci emeryturę rolniczą w części wynoszącej 240/360, a więc przyjmując, że kwota 600,63 zł jest kwotą teoretyczną polskiej emerytury, obliczoną z łącznego okresu 360 miesięcy, to kwota rzeczywista polskiej emerytury wyniesie 400,42 zł (240/360 x 600,63 zł) Polska emerytura zostanie wypłacona w podanej proporcji, niezależnie od tego, czy według ustawodawstwa niemieckiego zainteresowany spełnia warunki wymagane do przyznania emerytury.

Podane zasady ustalania prawa i wysokości emerytur KRUS stosuje również w przypadku rent rolniczych, bowiem system polskich rent jest systemem, w którym prawo do przyznania i wysokość tych świadczeń — podobnie jak emerytur — zależą od długości okresu ubezpieczenia.


Unijny NIP

Wszyscy przedsiębiorcy, którzy chcą prowadzić handel z kontrahentami z krajów UE, muszą otrzymać z urzędu skarbowego tak zwany unijny NIP. Do jego uzyskania konieczne jest wypełnienie formularza (druk VAT-RUE, dostępny w urzędach skarbowych oraz na stronie internetowej Ministerstwa Finansów — www.mf.gov.pl), który trzeba następnie złożyć w urzędzie skarbowym osobiście (w tym przypadku unijny numer identyfikacyjny zostanie nadany na miejscu, w tym samym dniu) lub przesłać pocztą. Przedsiębiorcy, którzy chcą być zarejestrowani jako płatnicy VAT w unijnym obrocie handlowym i otrzymać zwrot podatku w terminie krótszym niż 180 dni, a dopiero rozpoczynają działalność lub prowadzą ją krócej niż rok, muszą jeszcze wpłacić kaucję gwarancyjną w wysokości 250 000 zł.

Numer identyfikacyjny VAT kontrahenta należy zamieszczać na fakturach, kwartalnych informacjach podsumowujących oraz innych dokumentach związanych z obrotem handlowym towarami pomiędzy państwami UE.

Podatnicy VAT z UE mogą w swojej administracji podatkowej potwierdzić (pisemnie lub telefonicznie) ważność numerów identyfikacyjnych VAT swoich kontrahentów z krajów Wspólnoty (potwierdzenie dotyczy także nazwy firmy oraz jej adresu). Takie informacje można również sprawdzić na stronie internetowej Komisji Europejskiej http://europa.eu.int/comm/taxation_customs/databases/vies_en.htm).

Unijny numer identyfikacyjny polskich podatników składa się z kodu państwa (liter PL) oraz 10 cyfr (w układzie PL 9999999999). Struktura numeru VAT w różnych państwach członkowskich jest różna — NIP składa się zawsze z kodu państwa, 3–12 cyfr (w przykładzie — cyfra 9) oraz czasem z dodatkowych liter (w przykładzie — symbol X). Na przykład NIP Niemiec — DE 999999999, a Francji — FR 99999999999 lub FR X999999999 albo FR 9X999999999 czy FR X999999999X. (Informacje prasowe Ministerstwa Finansów)