Systemy uprawy

Najczęstszymi technologiami prowadzenia truskawek pod osłonami wysokimi są uprawa gruntowa na płaskich lub podniesionych zagonach (fot. 1) oraz uprawa pojemnikowa. Zagony, o których pisaliśmy w poprzednim numerze "Hasła Ogrodniczego", są wykorzystywane z reguły w nieogrzewanych tunelach foliowych. Uprawa na nich jest tańsza w porównaniu z pojemnikową, ale stwarza konieczność wymiany podłoża lub jego dezynfekcji w celu zwalczenia chorób systemu korzeniowego. Gorsze naświetlenie roślin obniża jakość owoców, zwłaszcza powoduje nierównomierne ich wybarwianie się, ponadto nieco niższe plonowanie oraz mniejszą wydajność zbiorów (praca w pozycji pochylonej). Rośliny uprawiane na zagonach podniesionych bez dobrego okrycia na zimę są narażone na przemarzanie. Z uwagi na te trudności w szklarniach i tunelach wysokich w Polsce zaleca się raczej uprawę truskawek na zagonach płaskich lub w różnego typu pojemnikach, ustawionych w trakcie wegetacji na stelażach lub konstrukcjach podwieszanych (fot. 2).

Fot. 1. Uprawa w wysokich tunelach na zagonach wysokich

Fot. 2. Owocująca 'Elsanta' w uprawie pojemnikowej w szklarni

Najczęściej wykorzystywanymi pojemnikami są worki z białej folii, o wymiarach 35–40 cm x 25–30 cm x 10 cm i pojemność około 18–20 litrów. Substrat, wypełniający worki składa się zazwyczaj z około 80% torfu wysokiego i 20% perlitu, z dodatkiem nawozów mineralnych. Może on być przygotowany "fabrycznie" z uwzględnieniem wymagań pokarmowych truskawek. Worki są perforowane, co polepsza drenaż podłoża i sprzyja dotlenieniu systemu korzeniowego. Mogą być one używane w produkcji przez dwa lub trzy sezony. Zazwyczaj w jednym worku sadzi się w dwóch rzędach od 6 do 10 roślin, w zależności od rodzaju sadzonek. Worki ustawia się dość ściśle na wąskich stelażach, wzdłuż namiotu lub na specjalnych rynnach służących do odprowadzenia nadmiaru pożywki. Rośliny, znajdujące się w przylegających do siebie krótszymi bokami workach tworzą "wiszące zagony". W praktyce używa się stelaży o wysokości od 1,20 m do 1,30 m. Rośliny znajdują się wówczas na wysokości ramion pracowników, co ułatwia pielęgnację i zbiór owoców, przyczyniając się do wzrostu komfortu pracy i wydajności zbioru. Do produkcji truskawek pod osłonami mogą być używane także wiadra lub cylindry. Ta metoda produkcji jest popularna w krajach zachodniej Europy, na przykład w Belgii czy Holandii, w Polsce nie znalazła jednak większego zastosowania.

Dobrze, jeżeli szklarnie i namioty foliowe, z uprawą na zbiór późnojesienny lub wczesnowiosenny, mają możliwość podgrzewania — rurami, umieszczonymi tuż pod stelażami. Pozwala to na podwyższenie temperatury zarówno powietrza, jak i podłoża. Najlepiej, jeżeli można regulować wysokość umieszczenia takich rur.

Na podniesionych zagonach

W Polsce największe doświadczenie w uprawie truskawek na zbiór przyspieszony pod osłonami wysokimi (zblokowane tunele foliowe, bez dodatkowego ogrzewania) posiada firma SADPOL w Wierzbicy koło Serocka (czytaj też HO 7, 8/2003). Truskawki uprawiane są tam w gruncie na płaskich, w większości w czterorzędowych zagonach, wyściółkowanych czarną folią (fot. 3).

Fot. 3. Uprawa w wysokich tunelach na zagonach płaskich

Uniemożliwia ona rozwój chwastów, chroni owoce przed zapiaszczeniem, a glebę przed nadmierną utratą wilgoci. Zagony formuje specjalna maszyna (fot. 4 a i b). Wzdłuż zagonu czterorzędowego kładzie się równolegle dwa węże do nawodnienia krop­lowego (w odległości 50 cm od siebie) i przykry­wa folią. Czynności te wykonuje maszyna w jednym cyklu roboczym (w czasie jednego przejazdu). Szerokość zagonów czterorzędowych wynosi 125 cm, z rzędami roślin oddalonych od siebie i brzegów zagonu o 25 cm. Przejścia między zagonami (uliczki robocze) mają szerokość około 60 cm. W rzędach rośliny sadzone są co 25–30 cm. W uprawie na zbiór opóźniony sadzi się sadzonki "frigo", przeważnie w otwartym polu, czyli bez nakrywania jesienią, tunele montowane są dopiero pod koniec zimy.

Fot. 4. Maszyny wykorzystywane przy zagonowej uprawie truskawek a) formująca zagony b) rozkładająca węże kroplujące i folię

W Polsce do uprawy pod osłonami wysokimi używa się przede wszystkim sadzonek "frigo". Najczęściej są to sadzonki wielokoronowe ("zagonowe") lub A+ — tylko takie umożliwiają uzyskanie zadowalającego plonu owoców już po 2–3 miesięcy od posadzenia i drugiego plonu w czasie krótszym niż 12 miesięcy (rodzaje sadzonek omówione zostały w HO 5/2004). Na jeden metr kwadratowy sadzimy od 10 do 16 roślin. Przy korzystaniu z sadzonek A zaleca się posadzenie większej ich liczby na metrze powierzchni (do 20 sztuk). Nie zaleca się natomiast zakładania plantacji pod osłonami z sadzonek małych, kategorii B. Do uprawy pod osłonami wysokimi poleca się przede wszystkim odmianę 'Elsanta' znaną z wysokiej jakości owoców.

Termin sadzenia roślin ustala się uwzględniając planowany okres zbioru owoców. Na przykład rośliny posadzone w końcu maja zaczynają owocować zwykle w drugiej połowie lipca, a więc wkrótce po zakończeniu zbiorów z roślin uprawianych tradycyjnie w otwartym polu. Sadzenie kolejnych partii roślin w odstępach około 2–3-tygodniowych pozwala na rozciągnięcie owocowania aż do wczesnej jesieni. Ostatnie sadzenie wykonuje się najczęściej na przełomie lipca i sierpnia, wtedy pierwszy plon uzyskiwany jest w październiku (pod warunkiem ustawienia na plantacji tuneli dla ochrony przed jesiennymi przymrozkami), a drugi — mniej więcej od początku maja następnego roku. Zimą rośliny przechodzą kilkutygodniowy spoczynek, dlatego wystarczy utrzymywać temperaturę w szklarni lub tunelu na poziomie 0–5°C (przy uprawie i pozostawieniu na zimę roślin na rusztowaniach). Oznacza to jednak konieczność lekkiego podgrzewania szklarni lub tunelu w przypadku wystąpienia ryzyka spadku temperatury otoczenia poniżej –2°C. Jeżeli nie ma możliwości podgrzania powietrza, pojemniki z roślinami należy zdjąć z konstrukcji, ciasno ustawić i okryć folią termoizolacyjną (pęcherzykowatą) lub słomą. W uprawie na zagonach gruntowych płaskich, zwłaszcza mało odpornej na mróz odmiany 'Elsanta', celowe jest rozłożenie na roślinach na zimę włókniny, nawet jeżeli zamontowano nad nimi wysokie tunele.

Zalecenia uprawowe

W uprawie pod osłonami wysokimi podlewanie i dokarmianie roślin musi odbywać się jednocześnie (ferty­gacja) za pomocą urządzeń kroplujących. Rośliny podlewa się systematycznie kilka, a nawet kilkanaście razy na dobę, w zależności od pogody i pory roku. Nawożenie rozpoczyna się po około 2 tygodniach od posadzenia roślin. Bardzo ważna jest jakość wody używanej do podlewania i sporządzania pożywki. Woda nie może być zanieczyszczona (na przykład związkami żelaza, wapnia, sodu czy chloru), gdyż składniki te mogą przyczyniać się do zapychania kapilar i nadmiernego zasolenia podłoża. W celu "oczyszczenia" i ogrzania wody do optymalnej temperatury zaleca się gromadzenie jej w dużych zbiornikach, w których osadzają się na dnie zanieczyszczenia mechaniczne i związki chemiczne, oraz montowanie filtrów siatkowych i piaskowych. Ważny jest również odczyn wody użytej do sporządzania pożywki, od niego zależy przyswajalność składników mineralnych dla roślin. Optymalne pH pożywki wynosi 5,6–6,2. Skład pożywki określa się na podstawie wyglądu roślin oraz wyników analiz podłoża i liści. Zaleca się kilkukrotne wykonywanie tych analiz w sezonie, zwłaszcza na początku kwitnienia i dojrzewania owoców.

W uprawie pod osłonami zaleca się wykorzystywanie owadów zapylających, które przyczyniają się do istotnego zwiększenia plonu i poprawy jego jakości (z kwiatów niedopylonych powstają niewyrośnięte i zdeformowane owoce). Według zaleceń holenderskich na 1000 m² powierzchni ogrzewanej powinna przypadać rodzina pszczela licząca 3–5 tysięcy robotnic. Do zapylania kwiatów mogą też być wykorzystywane trzmiele, zwłaszcza w okresie jesienno-wczesnowiosennym, gdyż ze względu na niedobór światła i niską temperaturę pszczoły w tym czasie są mało aktywne. Trzmiele w tym okresie zachowują znacznie większą aktywność. Przy zbyt dużym zagęszczeniu trzmieli odwiedzają one te same kwiaty wielokrotnie, co z uwagi na znaczącą masę trzmieli może być powodem uszkodzeń dna kwiatowego i w następstwie tego nawet silnej deformacji owoców. Zatem na jedną rodzinę trzmieli może przypadać nawet dwukrotnie większa powierzchnia uprawy do zapylenia, niż w przypadku pszczół.

W uprawie truskawek pod osłonami istnieją korzystne warunki do rozwoju wielu chorób i szkodników. Uprawa pojemnikowa pozwala na wyeliminowanie problemów związanych z chorobami systemu korzeniowego, jednak problemem może być szara pleśń i mączniak prawdziwy truskawki. Chorobom tym głównie zapobiega się, za pomocą fungicydów zalecanych dla plantacji produkcyjnych (zgodnie z Programem ochrony roślin sadowniczych). Przędziorka chmielowca zaleca się natomiast zwalczać metodą biologiczną poprzez wykorzystanie jego naturalnego wroga — dobroczynka szklarniowego.

Zbiór owoców przeprowadza się raz bądź dwa razy w ty­godniu, w zależności od intensywności dojrzewania, do pojemników jednostkowych o pojemności 0,25 lub 0,5 kg (fot. 5). Owoce należy zrywać z szypułką i od razu sortować, to znaczy odrzucać wszystkie truskawki zdeformowane, zbyt małe, uszkodzone w sposób mechaniczny lub z oznakami gnicia. Dobrze jest zaraz po zbiorze owoce schłodzić w ciągu 1–1,25 godziny do temperatury około 4°C, a w celu krótkotrwałego przechowania umieścić w chłodni w temperaturze 2°C i wilgotności względnej około 95%.

Fot. 5. Pamiętajmy o małych, estetycznych opakowaniach dla trus­kawek z uprawy sterowanej