Wpływ fazy wzrostu na zapotrzebowanie na składniki

Wymagania pokarmowe oraz pobieranie składników przez rośliny nie jest równomierne w ciągu całego okresu wegetacji. Pomidory w okresie przygotowania rozsady i po posadzeniu roślin na miejsce stałe wykazują duże zapotrzebowanie na azot, a małe na potas, w fazie kwitnienia i dorastania owoców zwiększa się zapotrzebowanie na potas, a zmniejsza na azot. Natomiast w okresie intensywnego wzrostu i owocowania wzrasta pobieranie magnezu i wapnia.

Bardzo ważny jest wzajemny stosunek zawartości składników w pożywce. W okresie przygotowania rozsady przede wszystkim azotu do potasu oraz potasu do wapnia (tab. 1), a w uprawie na miejscu stałym oprócz tego wapnia do magnezu (Ca : Mg jak 3–3,7 : 1) i potasu do magnezu (K : Mg jak 4,6–6,5 : 1).

Tabela 1. Pożywka podstawowa w okresie przygotowania rozsady pomidorów (uprawa na wełnie mineralnej)

Nieodpowiednia zawartość makroelementów w pod­łożu wpływa na zmniejszenie pobierania innych pierwiastków. Na przykład nadmiar wapnia ogranicza dostępność potasu, magnezu, żelaza, boru i miedzi. Nadmierna ilość potasu utrudnia przyswajanie magnezu i wapnia. Przy niskiej zawartości fosforu zmniejszone jest pobieranie potasu i mikroelementów (żelaza, cynku i miedzi), natomiast przy wysokiej — utrudnione jest pobieranie wapnia. Nadmierne i niezrównoważone nawożenie mikroelementami wpływa również niekorzystnie na wzajemne ich oddziaływanie. I tak, nadmiar manganu wpływa na zmniejszenie pobierania żelaza, zbyt duża zawartość miedzi ogranicza przyswajanie żelaza i manganu, natomiast nadmiar cynku — zmniejsza dostępność żelaza.

W okresie przygotowania rozsady stężenie poszczególnych składników dostosowuje się do intensywności światła (przy przewadze światła sztucznego, stężenie powinno być wyższe od optymalnego o około 0,2 mS/cm (przy proporcji składników N : K = 1 : 1,2).

Podane wartości poszczególnych składników w pożywce stanowią dane orientacyjne, które dostosowuje się do wymaganych stężeń w poszczególnych okresach wzrostu rozsady i wymagań uprawianej odmiany. W uprawie bezglebowej zawartości makroelementów w pożywce w poszczególnych okresach i fazach wzrostu pomidorów ulegają zmianom w odniesieniu do przyjętego dla danej uprawy podstawowego składu pożywki (tab. 2 i 3,
fot. 1), podobnie jest w przypadku mikroelementów (tab. 4). Ilości makroelementów (azotu, potasu, wapnia i magnezu) w intensywnej uprawie należy dostosować do warunków klimatycznych i uprawowych, indywidualnych wymagań odmian oraz stanu i obciążenia owocami.

Tabela 2. Zakres optymalnych zawartości składników w pożywce standardowej w bezglebowej uprawie pomidorów

Tabela 3. Zmiany* zakresów zawartości makroelementów w poszczególnych okresach i fazach wzrostu pomidorów w bezglebowej uprawie pod osłonami
* w odniesieniu do przyjętego dla danej uprawy i odmiany podstawowego składu pożywki (patrz też tab. 2)
** w podłożu mineralnym

Fot. 1. Niewybarwianie się wyrośniętych owoców przy zbyt późnej zmianie składu pożywki i niedostosowaniu jej do fazy wzrostu i obciążenia roślin owocami

Tabela 4. Proponowane zakresy zawartości mikroelementów w dozowanej pożywce w poszczególnych fazach wzrostu

Wymagania nawozowe pomidorów wobec mikroelementów (szczególnie żelaza i manganu) są wyższe od potrzeb pokarmowych roślin. Faktyczne zapotrzebowanie przede wszystkim na żelazo i mangan zależy od czynnika chelatującego; forma schelatowana dostosowana do odczynu zapewnia lepsze wykorzystanie pierwiastków i odżywienie roślin — chelat EDTA zapewnia właś­ciwe pobieranie przy pH do 6,0, DTPA — przy pH 7,0, a EDDHA — w zakresie powyżej 7,0. Podane w tabeli 4 wartości mikroelementów są wyższe od dotychczas przyjmowanych, ze względu na możliwość niecałkowitego ich wykorzystania, przy braku optymalnych warunków pobierania (światło, wilgotność podłoża, odczyn).

Podane zalecone zawartości mikroskładników, oprócz żelaza i manganu, zmienia się w wyjątkowych przypadkach, dostosowując je do aktualnego stanu odżywienia roślin.

Dodatkowe indywidualne wymagania odmian

Stężenia składników dostosowuje się do aktualnego stanu odżywienia pomidorów, w zależności od cech genetycznych uprawianej odmiany i jej indywidualnych wymagań nawozowych. W Polsce z odmian silnie rosnących należałoby wyodrębnić grupy o zróżnicowanych wymaganiach nawozowych: pomidory o owocach średnich, dużych, wielkoowocowe (mięsiste) i drobnoowocowe do tradycyjnego zbioru owoców pojedynczych lub w całych gronach.

Wymagania odmian wielkoowocowych i drobnoowocowych rozpatruje się w odniesieniu do wymagań odmian o owocach średniej wielkości (tab. 2 i 3), dodatkowo uwzględniając typ wzrostu i rozwoju danej odmiany (określany jako wegetatywny lub generatywny). Na przykład, z grupy wielkoowocowych Grace F₁ charakteryzuje przewaga cech generatywnych, Madi­son F1 wykazuje zrównoważenie cech wegetatywnogeneratywnych, u Mariachi F₁ cechy wegetatywne i generatywne są w dużym stopniu zrównoważone, z nie­wielką przewagą wegetatywnych, u odmian Red Chief F₁ i Quest F₁ przeważają cechy wegetatywne.
Wiele nowych odmian (na przykład Grace F₁, Rais­sa F₁, Cunero F₁, Amparo F₁) wykazuje zwiększone zapotrzebowanie na magnez, odmiany o przewadze cech wegetatywnych potrzebują mniej azotu (np. Red Chief F₁), a wielkoowocowe charakteryzują się większym od przeciętnego zapotrzebowaniem na wapń (np. Grace F₁, Red Chief F₁).

Dodatkowe ogólne wymagania nawozowe odmian wielkoowocowych (w odniesieniu do standardowych wymagań) to: l niższy od optymalnego poziom azotu w początkowym okresie uprawy, przy niedoborze światła i niższej od optymalnej temperaturze powietrza i podłoża;

• okresowo wyższy poziom azotu dla pobudzenia wzrostu wegetatywnego (zazwyczaj przy tworzeniu 8.–12. grona);
• wyższy poziom potasu w początkowym okresie wzrostu, po posadzeniu roślin na miejsce stałe, oraz w pełni plonowania;
• wyższy poziom wapnia w pożywce (tab. 5), większa zasobność w podłożu, zwłaszcza przy dużym obciążeniu roślin owocami i szybkim dorastaniu owoców;
• wyższy poziom magnezu, dostosowany do okresowo zwiększonego zapotrzebowania w okresie plonowania.

Tabela 5. Zakres przeciętnych zawartości składników w pożywce dla bezglebowej uprawy pomidorów (uwzględniający wymagania typu odmiany)

* odmiany mało tolerancyjne wobec niedoboru Mg wymagają zwiększenia jego poziomu o około 10%

Dla zapewnienia prawidłowego odżywienia odmian mięsistych niezbędne jest zachowanie odpowiedniego wzajemnego stosunku poszczególnych pierwiastków, a zwłaszcza azotu do potasu. Stosunek ten (zróżnicowany dla poszczególnych typów odmian — patrz tab. 6) decyduje o zachowaniu równowagi między wzrostem wegetatywnym a rozwojem generatywnym.

Tabela 6. Proporcja azotu do potasu w pożywce (N:K)

Odmiany drobnoowocowe przez cały okres wegetac­ji wymagają niższego (o około 20%) od optymalnego poziomu azotu.

Wymagania nawozowe odmian szczepionych

Gdy ustalamy nawożenie pomidorów szczepionych na podkładkach, w stosunku do optymalnych wymagań szczepionej odmiany należy:

• zmniejszyć poziom azotu w początkowym okresie po posadzeniu o 20%, a w dalszych okresach o 10–15%;
• ograniczyć zawartość łatwo dostępnej formy amonowej (N-NH4), zwłaszcza przez pierwsze 3 tygodnie po posadzeniu roślin;
• zwiększyć poziom magnezu (uwzględniając fazy wzrostu i obciążenie owocami) w początkowym okresie uprawy o około 10%, w okresie plonowania o około 15%, w okresach dużego obciążenia roślin owocami przy jednoczesnym dojrzewaniu kilku gron — o około 20%, także w warunkach utrudniających pobieranie (brak światła, niski odczyn, nadmierna zawartość potasu, warunki beztlenowe);
• zwiększyć poziom wapnia w całym okresie uprawy (o 20–30 mg/l).

Wymagana proporcja składników

Nieodpowiednia zawartość składników w podłożu (niższa lub wyższa od liczb granicznych — fot. 2 a i b) wymaga nie tylko uzupełnienia ilości pierwiastków, ale również utrzymania ich prawidłowego wzajemnego stosunku.

Fot. 2. Reakcja roślin na wysoką koncentrację składników w podłożu
a — przebarwienia i nekrozy liści
b — zahamowany wzrost roślin

Przede wszystkim należy prowadzić takie nawożenie, aby utrzymać równowagę między wzrostem wegetatywnym, a rozwojem generatywnym. Dlatego zaleca się utrzymanie zróżnicowanego, optymalnego dla odmiany stosunku azotu do potasu (N : K — tab. 6). Proporcje te należy traktować jako ogólną wskazówkę, dostosowując je do nasłonecznienia, obciążenia roślin owocami i wymagań danej odmiany. Na przykład, przy niedoborze światła i dużym obciążeniu roślin owocami zwiększamy ilość potasu. Gdy rośliny wykazują przewagę cech generatywnych nad wegetatywnymi, stosunek N : K powinno się utrzymywać na niższym poziomie.

Ważne jest również dostosowanie do wymagań odmian i dostarczenie roślinom odpowiednich ilości wapnia, przy utrzymaniu właściwego stosunku między magnezem i wapniem. W początkowym okresie uprawy stosunek Mg : Ca powinien wynosić 1 : 3,4–4, do początku owocowania 1 : 2,8–3,4, a w czasie pełni owocowania 1 : 2,8. Ilości wapnia i magnezu trzeba również dostosować do aktualnego zapotrzebowania roślin oraz zasobności podłoża w te pierwiastki (stosunek Mg : Ca w podłożu — 1 : 3,5–4,0).

Wpływ warunków na prawidłowe odżywienie roślin

W większości przypadków złe odżywienie roślin nie wynika z nieprawidłowego przygotowania pożywek i niedostarczania optymalnych ilości składników (czyli nie jest spowodowane faktycznym brakiem poszczególnych pierwiastków), a jest skutkiem utrudnionego ich pobierania (fot. 3), spowodowanego najczęściej słabym rozwojem lub zniszczeniem sys­temu korzeniowe­-go i nieodpowiednim odczynem podłoża.

Fot. 3. Wygląd owocu przy utrudnionym pobieraniu składników
i zahamowanym wzroś­cie roślin

Przy pH powyżej 7,0 maleje pobieranie mikroelementów (z wyjątkiem molibdenu) oraz fos­foru, natomiast w nadmiarze pobierane są ma­kro­elementy, szczególnie potas i wapń­ oraz siarka. Niezbędne jest wówczas dokarmianie roślin brakującymi mikroelementami. Chlorozy mikroelementowe nasilają się przy słabym napowietrzeniu podłoża, nadmiernej zawartości wapnia i wysokiej wilgotności podłoża.

Przy pH poniżej 5,0 nie są pobierane makroelementy (przede wszystkim fosfor, potas, magnez i wapń), ograniczone jest pobieranie azotu, a w nadmiarze pobierane są mikroelementy. Trzeba wówczas podnieść odczyn.

Pobieranie wapnia i magnezu jest również utrudnione przy niskich stężeniach podawanej pożywki (EC ok. 2,5 mS/cm). Pobieranie składników wpływa na odczyn — przy dużych ilościach azotu pobieranego w formie amonowej (N-NH4) oraz potasu odczyn w podłożu obniża się, a przy dużych ilościach azotu pobieranego w formie azotanowej (N-NO3) oraz siarczanów — wzrasta.

Na prawidłowe odżywianie roślin wpływają czynniki klimatyczne, przy czym temperaturę powietrza i podłoża — można kontrolować i regulować, zależnie od wyposażenia i możliwości technicznych obiektu, natomiast warunki świetlne tylko monitorować. W warunkach niedoboru światła (poniżej 150 W/m²) zakłócone jest odżywianie roślin — do ilości światła należy dostosować ogólne stężenie składników, ich ilość i wzajemny stosunek. W okresach dłużej trwającego deficytu światła ogranicza się nawożenie azotem, a zwiększa magnezem, żelazem i manganem. Problemy z prawidłowym nawożeniem mogą występować również przy gwałtownych zmianach natężenia światła. Braki składników mimo odpowiedniego nawożenia mogą występować przy temperaturze podłoża niższej od optymalnej (poniżej 14°C), utrudnione jest wówczas pobieranie fosforu i magnezu. Przy wysokiej temperaturze w nocy gorsze jest pobieranie magnezu. Wilgotność powietrza wpływa na transport asymilatów i odżywianie roślin, zwłaszcza wapniem (przy niskiej wilgotności powietrza pobrany wapń kierowany jest głównie do liści, a tylko niewielka ilość do owoców).