Folie do przykrywania tuneli

Doświadczenia porównujące przydatność polskich folii polietylenowych do osłaniania tuneli oraz ich wpływ na kształtowanie się mikroklimatu w tunelach typu igołomskiego wykazały, że w każdym przypadku natężenie promieniowania fotosyntetycznie czynnego (Photosynthetic Activ Radiation — PAR) w tunelach było wysokie. Dla testowanych folii o różnym odcieniu — niebieskim, zielonym, czerwonym i folii bezbarwnej — w dni słoneczne średnie wartości PAR wynosiły 78–84% panującego na zewnątrz jego natężenia. Porównanie warunków w tunelach przykrywanych folią wykorzystywaną już trzeci sezon oraz nową (fot. 1) wykazało, że natężenie PAR w tunelu przykrytym nową osłoną jest średnio o 10% większe. W dni pochmurne warunki świetlne pozostawały w podobnej zależności, ale ich wartość bezwzględna była kilkukrotnie niższa.

Fot. 1. Nowa folia zapewnia lepszą przepuszczalność dla światła oraz utrzymywanie się wewnątrz tunelu wyższej temperatury

Po zakończeniu każdego sezonu pobierano próbki folii z tuneli i oceniano spadek przepuszczalności dla światła przy prostopadłym padaniu promieni słonecznych przy bezchmurnym niebie. Okazuje się, że przez wszystkie rodzaje folii na początku ich użytkowania przechodzi ponad 90% PAR. W wyniku zabrudzenia i matowienia folie po dwóch sezonach przepuszczają średnio 85%, a po trzecim 77% promieniowania w tym zakresie. Trzeba zaznaczyć, że między poszczególnymi rodzajami folii nie ma wyraźnych różnic pod względem tempa zmian właściwości optycznych.

W glebie tuneli pokrytych różnymi typami folii PE panowały wyrównane warunki termiczne. O godzinie 8.00 temperatura była wyższa od zewnętrznej średnio o 4,7°C, a o 14.00 — o 4,1°C. Wyraźny wpływ na temperaturę miał stopień zużycia i zabrudzenia folii. Temperatura minimalna powietrza w tunelu z folią nową była o 1,4°C wyższa niż w tunelu z folią użytkowaną już trzeci sezon. W ciągu dnia ta różnica wynosiła 2°C.

W efekcie okrywania tunelu różnymi typami folii PE nie obserwowano różnic we wzroście wegetatywnym uprawianej papryki. Wysokość roślin, liczba liści oraz powierzchnia pojedynczych blaszek liściowych była zbliżona we wszystkich tunelach. Zauważalne różnice we wzroście roślin wystąpiły natomiast, gdy porównywano folie w pierwszym i trzecim sezonie jej użytkowania. Rośliny pod nową folią rosły szybciej i miały więcej liści. Plonowały też wcześniej i obficiej.

Wszystkie testowane folie, oprócz niestabilizowanej (bezbarwnej), wytrzymały na konstrukcjach w dobrym stanie pełne trzy sezony (od początku maja do końca października). Szczególnie korzystne właściwości wykazywała folia PE-AF (antyfoggingowa), na której para wodna skrapla się w postaci cienkiej warstwy wody. Dzięki temu w tunelu panują lepsze warunki do pracy oraz ograniczone jest opadanie kropel wody na rośliny.

Pod folią występują duże wahania temperatury — różnice dochodzą w ciągu doby niekiedy do 40°C. Ze względu na stosunkowo małą objętość, tunel igołomski jest bardziej niż tunel wysoki narażony na straty ciepła, a także na nadmierny wzrost temperatury (fot. 2 a i b). W przeprowadzonych doświadczeniach nie wykazano zwiększonych właściwości termoizolacyjnych folii PE-IR (termicznej). Znacznie lepsze właściwości termoizolacyjne niż zwykły polietylen (PE) ma folia z etyleno-octanu winylu (EVA), znana pod nazwą Patilux.

Fot. 2. Nadmiernemu wzrostowi temperatury w tunelach igołom­s­kich można zapobiegać:
a) poprzez podnoszenie folii wzdłuż boków,

b) pokrywając folię roztworami cieniującymi

Bezpośrednio po posadzeniu papryki niebezpieczne są spadki temperatury zewnętrznej poniżej –2°C. Ich negatywny wpływ można ograniczyć poprzez okresowe przykrywanie roślin włókniną przed spodziewanym przymrozkiem lub nawadnianie dużą dawką wody (ponieważ wilgotna gleba wolniej oddaje ciepło, a zwiększenie wilgotności powietrza i kondensacja pary wodnej na folii sprzyja utrzymywaniu się wyższej temperatury w tunelu). Przyczyną często obserwowanego w nocy spadku temperatury do wartości, jakie panują na zewnątrz, może być przebieg procesów oddawania ciepła przez tunel. To paradoksalne na pozór zjawisko występuje w czasie napływania cieplejszych mas powietrza, a także po intensywnych opadach deszczu. Wówczas temperatura otaczającej atmosfery może być wyższa od panującej w środku tunelu nawet o 3–4°C.

Włóknina zamiast folii?

W tunelach przykrytych włókniną panują zupełnie inne warunki mikroklimatyczne niż pod folią. Światło słoneczne jest częściowo pochłaniane i odbijane przez włókninę, a przenikające do wnętrza zostaje rozpraszane. Jest to zjawisko korzystne w okresach wysokiej temperatury, która często występuje w miesiącach letnich. Szczególnie silnie na te czynniki środowiska reagują warzywa ciepłolubne. Wyniki dwuletniego doświadczenia, w którym porównywano warunki panujące w tunelu o wysokości 1 m i szerokości 1,5 m — przykrywanych folią PE 0,15 mm lub włókniną PP 50 g/m² o różnych barwach — białej, niebieskiej, czerwonej i zielonej — wykazały, że w dni słoneczne folie PE przepuszczały 67–75% PAR, podczas gdy włókniny tylko 18–52% tego promieniowania. W dzień o całkowitym zachmurzeniu przepuszczalność utrzymywała się na podobnym poziomie. Spośród włóknin najwięcej światła w postaci rozproszonej przepuszczała włóknina o białym zabarwieniu.

W tunelach pokrytych folią PE w godzinach porannych temperatura gleby była o 3,2°C wyższa niż na zewnątrz. W tym czasie włókniny ochraniały glebę przed stratami ciepła w nieco mniejszym stopniu, a temperatura gleby w tych tunelach była średnio o 2,1°C wyższa w porównaniu z zewnętrzną. W godzinach południowych różnice — w porównaniu z warunkami polowymi — wzrastały średnio do 3,8°C pod folią PE, a zmniejszały się do 0,8°C pod włókniną.

Wzrost i rozwój roślin papryki przebiegał szybciej pod osłonami z folii. Rośliny o najsilniej rozbudowanej masie nadziemnej uzyskano w tunelach przykrytych folią o odcieniu niebieskim i bezbarwną, a także pod włókniną białą. Najwyższy plon wczesny odmiany Mira zebrano z tunelu okrytego folią PE o barwie czerwonej, a także niebieskiej. Plon wczesny spod białej włókniny dorównywał uzyskanemu z tuneli foliowych, a pod pozostałymi był wyraźnie niższy. W wielkości plonu handlowego wystąpiły podobne zależności. W tunelach z folią plon handlowy wynosił średnio 4,89 kg/m2 i był wyższy o 82% od uzyskanego z tuneli pokrytych włókninami.

Jak potwierdziły powyższe doświadczenia, papryka należy do roślin bardzo wrażliwych na pogorszenie warunków świetlnych. Przejawia się to słabszym ulistnieniem, a także zrzucaniem kwiatów i zawiązków. W tunelach pokrytych folią PE, zwłaszcza w początkowym okresie uprawy, panują lepsze warunki świetlne i termiczne niż pod włókniną PP.
Z kolei latem, gdy przez dłuższy czas utrzymuje się wysoka temperatura, lepsze warunki wzrostu panują pod włókninami. Straty światła w przypadku użycia włókniny do pokrywania tuneli o małych rozmiarach można zmniejszyć poprzez wykorzystanie włókniny lżejszej.

Próby osłaniania tuneli o wysokości 1 m i szerokości 1,5 m włókniną PP 17 g/m² wykazały pełną jej przydatność do tego celu — w uprawie ogórków odmiany Marinda F₁ z takich osłon uzyskano porównywalny plon (do końca lipca około 4 kg/m²), jak z tuneli przykrytych folią PE.