Potrzeby wodne roślin sadowniczych

Zależne są przede wszystkim od przebiegu pogody i fazy rozwojowej roślin. Natężenie promieniowania słonecznego, temperatura i niedosyt wilgotności powietrza, to parametry pogodowe wpływające na wielkość parowania z powierzchni roślin i gruntu (ewapotranspiracja).
W naszym klimacie maksymalna ewapotranspiracja przypada na lipiec i sierpień. Maksimum parowania nie jest jednak równoznaczne z okresami krytycznymi dla wzros­tu i plonowania drzew owocowych. Pomiędzy różnymi gatunkami występują przecież znaczne różnice w okresie zbioru owoców. Susza wiosenna ogranicza wzrost drzew i ma istotny wpływ na utrzymanie odpowiedniej liczby zawiązków owocowych na drzewie. Natomiast susza
w okresie intensywnego wzrostu owoców może znacznie ograniczyć ich wielkość.

Z powodu suszy cierpią wszystkie sady, jednak u drzew młodych negatywny wpływ braku wody w glebie jest najsilniejszy. Okresem krytycznym jest pierwsza wiosna po posadzeniu drzew, kiedy znacznie zakłócona jest proporcja pomiędzy częścią nadziemną a systemem korzeniowym. Ma to szczególne znaczenie, kiedy wios­ną sadzimy wyrośnięte drzewka z koroną.

Intensywność transpiracji zależy od warunków meteo­rologicznych, potencjalne zużycie wody przez drzewko — od jego sumarycznej powierzchni liści, a możliwości pobrania wody — od wilgotności gleby i powierzchni systemu korzeniowego. Na wielkość systemu korzeniowego mamy stosunkowo mały wpływ (poza decyzją o zakupie drzewek z dobrze rozbudowanym systemem korzeniowym), zostaje więc tylko utrzymywanie na wysokim poziomie wilgotności gleby. Warunki przyjęcia się i wzrostu drzewek w pierwszym roku po posadzeniu mają wpływ na ich wzrost i plonowanie w latach następnych.

Nawadnianie po posadzeniu drzew

Każdy, kto zakłada intensywny sad na podkładkach karłowych powinien nawadniać drzewa bezpośrednio po ich posadzeniu. Ma to także znaczenie wówczas, gdy wilgotność gleby w momencie sadzenia jest naturalnie wysoka. Nawet przy starannym ugnieceniu ziemi wokół drzewka nie zawsze kontakt korzeni z glebą jest odpowiedni. Intensywne podlanie po posadzeniu spowoduje oblepienie korzonków mokrymi grudkami ziemi co bardzo ułatwi pobieranie wody. Dobry kontakt korzeni z mokrą glebą przyspieszy tworzenie się białych korzeni (obrastających), które mają zdolność intensywniejszego pobierania wody niż korzenie zdrewniałe (szkieletowe). Okres ten jest dla młodych drzew krytyczny, ponieważ podczas ciepłej i wczesnej wiosny szybko rozwijają się intensywnie transpirujące liście. W takim przypadku każde ograniczenie pobierania wody spowoduje zakłócenie bilansu wodnego młodego drzewa — wystąpi przewaga transpiracji nad pobieraniem. Spowoduje to obniżenie potencjału wodnego, zmniejszenie transpiracji, ograniczenie fotosyntezy, zahamowanie podziałów komórkowych i wielu innych procesów fizjologicznych. Odbije się to więc na wzroście drzew, a w skrajnym przypadku może spowodować ich zamieranie. Dlatego po posadzeniu powinniśmy je podlać za pomocą deszczowni lub systemu kroplowego. Jeżeli nie mamy instalacji nawadniającej, powinniśmy wokół drzewek wykonać z ziemi misy i zalać je wodą (fot.). Taka praca na pewno się opłaci, choćby miała być wykonana w nocy. Wlanie do utworzonej wokół drzewka misy co najmniej 5 litrów wody zapewni drzewkom optymalne warunki tworzenia się nowych korzeni.

Przy późnym sadzeniu wyrośniętych drzew nawet jednorazowe ich podlanie pozwala na lepsze przyjęcie się i wzrost w pierwszym roku po posadzeniu

Deszczownia czy linia kroplująca?

Za pomocą deszczowania, poza zwiększeniem wilgotności gleby, podnosimy także wilgotność powietrza i obniżamy jego temperaturę, co wpływa na ograniczenie transpiracji. Dlatego deszczownia jest idealnym systemem nawodnieniowym, z którego warto korzystać po zbyt późnym posadzeniu drzewek. Za pomocą systemu kroplowego nie możemy zwiększyć wilgotności powietrza, ale z powodzeniem możemy kontrolować wilgotność gleby przy stosunkowo najmniejszym zużyciu wody i energii. Poprzez instalację kroplową możemy podać określoną ilość wody pod każde drzewko. Na przykład, jeżeli w sadzie mamy 2500 drzew na hektarze (rozstawa 4 m x 1 m) i stosujemy linię kroplującą o rozstawie emiterów 0,6 m oraz wydatku 1,7 l/godz. — podanie 5 l wody na drzewo (12 500 l/ha) zajmie tylko 1 godzinę i 46 minut. Z każdego kroplownika wypłyną w tym czasie 3 l wody, która wsiąknie w głąb gleby. Wyko­rzystanie wody w przypadku deszczowania młodego sadu jest niestety mało efektywne. Deszczownia pokrywa wodą całą powierzchnię sadu, a więc także międzyrzędzia i obszary w rzędach drzew, gdzie jeszcze nie wytworzyły się korzenie, które mogłyby z tej wody skorzystać. Aby poprzez deszczowanie w pobliże drzewka podać 5 litrów wody, musimy zużyć jej znacznie więcej niż podczas nawadniania kroplowego. Jeżeli na przykład przyjmiemy, że bezpośrednio po posadzeniu drzew strefa, z której mogą one pobierać wodę, ma promień nie większy niż 40 cm (powierzchnia 0,5 m²), to aby za pomocą deszczowni podać do tej strefy 5 litrów wody, musimy "rozdeszczować" na powierzchni hektara 100 m³ wody. Dla deszczowni o wydatku 35 m³/godz. są to 2 godziny i 51 minut pracy. Oczywiście tak mała dawka wody równomiernie rozprowadzona po polu (10 mm) nie spowoduje zwilżenia głębszej warstwy gleby, w praktyce jednorazowo trzeba podać około 20 mm wody (200 m³/ha).

Większe plony

Nawadnianie sadów od pierwszego roku po posadzeniu daje doskonałe efekty (tabela). Nawadnianie w Sadzie Pomologicznym ISK dwuletniego nasadzenia 'Gali'/'M.9'
spowodowało w 2003 roku wzrost plonu, w porównaniu z nienawadnianą kontrolą, o 5,89 t/ha. Tak duży wzrost plonu w ostatnim roku zawdzięczamy skrajnie niskim opadom deszczu.

Wpływ nawadniania kroplowego na plonowanie drzew odmiany 'Gala'/'M.9' w 2003 r. — drugi rok po posadzeniu drzew

Wieloletnie badania prowadzone w Skierniewicach wykazały, że drzewa nawadniane od pierwszego roku po posadzeniu rosną silniej i znacznie lepiej plonują, nawet w latach mokrych, kiedy nie ma konieczności nawadniania. Przykładem może być tu intensywne nasadzenie (4 m x 0,3 m) jabłoni odmiany 'Lobo'/'M.26'. Drzewa kontrolne rosły słabiej od pierwszego roku po posadzeniu. Po pięciu latach uprawy ich pnie miały znacznie mniejszą powierzchnię przekroju poprzecznego pnia w porównaniu z drzewami nawadnianymi (rys. 1). We wszystkich kolejnych latach badań drzewa nawadniane plonowały obficiej od kontrolnych, niezależnie od przebiegu pogody (rys. 2). W okresie prowadzenia tych badań tylko pierwsze dwa lata — 1993 i 1994 — możemy zaliczyć do suchych.

Rys. 1. Wpływ nawadniania na pole powierzchni przekroju poprzecznego pni jabłoni 'Lobo'/'M.26'

Rys. 2. Wpływ nawadniania na plonowanie jabłoni 'Lobo'/'M.26'

Wysoką efektywność nawadniania prowadzonego od pierwszego roku po posadzeniu drzew potwierdzono także na śliwach szczepionych na 'Węgierce Wangenheima' (rys. 3 i 4). W ośmiu kolejnych latach uprawy drzewa kontrolne rosły znacznie słabiej od nawadnianych krop­lowo. Odbiło się to oczywiście na ich plonowaniu.

Rys. 3. Wpływ nawadniania na pole powierzchni przekroju poprzecznego pni śliw odmiany 'Bluefre'/WW

Rys. 4. Wpływ nawadniania na plonowanie śliw odmiany 'Blue­fre'/WW

Przedstawione wyniki świadczą o wysokiej efektywności nawadniania drzew owocowych uprawianych w centralnej Polsce. Sam wzrost plonu zależy oczywiś­cie nie tylko od dostępności wody, ale od poziomu całej agrotechniki i nawożenia. W przypadku omawianych doświadczeń największy jednak wpływ na ich wyniki miało to, że były one zakładane w tak zwanych latach suchych, kiedy drzewa kontrolne po posadzeniu poddane były bardzo silnemu i długotrwałemu stresowi.