• 12-636-18-51
  • wydawnictwo@plantpress.pl
ogrodinfo.pl
sad24.pl
warzywa.pl
Numer 06/1999

ŁODYGOWA FORMA ZARAZY ZIEMNIAKA I JEJ ZWALCZANIE

Zaraza ziemniaka pozostaje od wielu lat najbardziej rozpowszechnioną i najważniejszą gospodarczo chorobą grzybową ziemniaków i pomidorów. Od lat osiemdziesiątych w niektórych krajach Europy (także w Polsce) obserwuje się zmiany w populacji grzyba Phytophthora infestans, sprawcy zarazy, przejawiające się wzrostem jego agresywności w stosunku do niektórych odmian ziemniaka lub pomidora, przełamywaniem ich odporności na tego patogena, a także występowaniem nietypowych objawów chorobowych.
Zmiany te związane są z pojawieniem się w Europie drugiego typu kojarzeniowego grzyba - A2. Populacje Phytophthora infestans zawierające jedynie typ kojarzeniowy A1 rozmnażały się wegetatywnie. Źródłem infekcji pierwotnej były tylko zakażone zarazą bulwy ziemniaków. W obecności typu A2 możliwe jest rozmnażanie na drodze płciowej, czego efektem jest pojawienie się przetrwalnikowych form grzyba, tak zwanych oospor. Mogą one zimować bezpośrednio w glebie i stanowią drugie źródło pierwotnego porażenią zarazą. Równocześnie na całym świecie obserwuje się pojawienie zmienionych genetycznie populacji tego grzyba, składających się z bardziej, niż populacje stare, złożonych ras, które charakteryzują się wyższym stopniem patogeniczności w stosunku do ziemniaków i pomidorów.

Rozwój choroby
W przypadku typowej formy zarazy na początku atakowane są liście. Pierwszymi widocznymi objawami są niewielkie, nieregularne plamki jasnozielonej barwy. Występują one przede wszystkim na dolnych częściach roślin, gdzie panuje wysoka wilgotność. W sprzyjających rozwojowi choroby warunkach plamy powiększają się i przybierają barwę brunatnobrązową. Na ich brzegach, po dolnej stronie liścia występuje biały nalot zarodników. Tworzy się on wokół nekrozy, nigdy na niej. Rozwijające się nekrozy liściowe mogą prowadzić do zniszczenia całych blaszek i dalej przez ich ogonki przechodzić na łodygi, zabijając w końcu całe rośliny. Przy wystąpieniu łodygowej formy zarazy objawy są nietypowe. Proces chorobowy rozpoczyna się na wierzchołkach pędów, ogonkach liściowych czy łodygach.

ZARAZA ŁODYGOWA PĘDÓW WIERZCHOŁKOWYCH ROŚLIN ZIEMNIAKA


Obserwacje polowe prowadzone przy współpracy z PIOR-ami w latach 1997 i 1998 na plantacjach ziemniaków w całej Polsce, wykazały występowanie zarazy łodygowej na 80,5% (rok 1997) i 65,2% (rok 1998) ankietowanych pól. Porażenie zarazą łodyg czy ogonków liściowych początkowo widoczne jest w postaci tłustawej, brązowej, potem ciemnobrunatnej plamy. Plamy takie mogą rozprzestrzeniać się wzdłuż pędu obejmując cały jego obwód. Silnie porażone łodygi łamią się, pozostają kikuty roślin, pokryte na całej zainfekowanej powierzchni białymi zarodnikami grzyba (szczególnie obficie przy wysokiej wilgotności powietrza). Porażenie liści jest efektem wtórnym. Pierwsze objawy zarazy łodygowej obserwowano najczęściej w środkowej części roślin (ok. 54% przypadków) i na wierzchołkach (ok. 34%). Tylko w 12% przypadków rozwój rozpoczynał się na dolnych partiach roślin. Coraz częstsze występowanie łodygowej formy zarazy próbuje się wyjaśniać w różny sposób. Jedna z teorii łączy występowanie objawów choroby na łodygach z warunkami meteorologicznymi - z brakiem opadów przy jednoczesnej dużej intensywności rosy. W tym przypadku warunki sprzyjające wystąpieniu zarazy tworzą krople wody zbierające się w kątach liści, szczególnie na wierzchołkach roślin. Dochodzi do porażenia łodyg, ogonków liściowych lub wierzchołków pędów, chociaż w tych samych warunkach wilgotność nie jest wystarczająca, aby nastąpiła normalna infekcja liściowa. Obserwacje prowadzone w Boninie wykazały, że na niektórych odmianach ziemniaka (np. Accent, Gloria, Malwa, Karlena. Mors, Wigry) rozwój choroby szczególnie często rozpoczynał się od łodyg. Czynnikami sprzyjającymi porażeniom łodygową formą zarazy były pokrój roślin i wielkość liści. Na rodach czy odmianach charakteryzujących się zwartą budową i dużymi liśćmi szczególnie często obserwowano pierwsze objawy infekcji na. łodygach. Przy takim pokroju roślin powstawał mikroklimat sprzyjający infekcjom nawet wtedy, gdy warunki zewnętrzne nie sprzyjały porażeniom liści (były one niedostatecznie długo nawilgocone). Na odmianach ziemniaków o rozpierzchłym pokroju, np. Meduza, rzadziej stwierdzano łodygową formę zarazy. Rośliny były dostatecznie przewietrzane, nie dochodziło więc do zainfekowania łodyg, pomimo sprzyjających warunków meteorologicznych. Dotychczasowe obserwacje, prowadzone w Boninie wskazują, że: - zaraza łodygowa na plantacjach ziemniaka pojawia się często znacznie wcześniej aniżeli forma liściowa - już w maju i czerwcu; - na niektórych odmianach forma łodygowa występuje epidemicznie, a nie tylko na pojedynczych krzakach; - rozwój tej choroby jest niezależny od warunków pogodowych, wysoka temperatura jedynie go hamuje; - porażenie może prowadzić do masowego gnicia ziemniaków już w momencie zbioru, bowiem zarodniki grzyba spłukiwane są z deszczem bezpośrednio do bulw potomnych.

Ochrona
W doświadczeniach szklarniowych testowano skuteczność fungicydów: Bravo 500 SC, Tattoo 550 SC oraz Ridomil MZ 72 WP w ochronie odmiany Ruta przed łodygową formą zarazy ziemniaka. Opryskiwano tymi fungicydami, w dawkach zalecanych do upraw polowych, profilaktycznie 7 i 2 dni przed zakażeniem roślin, w dniu zakażenia oraz 2 dni po nim. Kontrolę stanowiły zakażone rośliny, pozostawione bez ochrony. Wyniki doświadczeń dowiodły, że w warunkach szklarniowych w ochronie ziemniaków przed zarazą łodygową najbardziej skuteczne okazały się fungicydy wnikające do pędów -Tattoo i Ridomil - zastosowane profilaktycznie lub w dniu zakażenia. W ekstremalnych warunkach preparat Tattoo (wolniej przemieszczający się w łodydze i dłużej w niej zalegający) może być także używany do opóźnionego zabiegu (2 dni po zakażeniu), chociaż nie chroni wówczas tak efektywnie, jak przy opryskiwaniu profilaktycznym.

WPŁYW SPOSOBU OCHRONY NA WYSOKOŚĆ PLONU BULW ZIEMNIAKA (Bonin, 1997 r.)


Badanie skuteczności ochrony przed zarazą łodygową w polowych uprawach ziemniaków przeprowadzono w 1997 roku w Boninie. Prowadzono je na poletkach opryskiwanych przez 3 miesiące (od 19.06 do 13.08) fungicydami: Bravo 500 SC (8 zabiegów), Tattoo 550 SC, Invader 742 WG (po 6 zabiegów) oraz przemiennie różnymi preparatmi: Bravo 500 SC, Tattoo 550 SC, Curzate M 72,5 WP, Dithane M-45 80 WP, Altima 500 SC, Altima 500 SC i Brestan 72 WP (7 zabiegów). Zabiegi te prowadzono sukcesywnie (w odstępach 7-14-dniowych) do momentu, kiedy na poletkach kontrolnych nać uległa całkowitemu zniszczeniu. Wszystkie badane fungicydy w warunkach polowych skutecznie chroniły rośliny przed zainfekowaniem łodygową formą zarazy ziemniaka. Przy dotychczasowych technikach opryskiwania, kiedy cieczą użytkową pokrywa się przede wszystkim liście, najskuteczniejsze w ochronie roślin ziemniaka przed łodygową formą zarazy okazały się preparaty o działaniu wgłębnym i układowym, wnikające do pędów, wolno się w nich przemieszczające, używane profilaktycznie. Konieczne jest zatem wcześniejsze niż do tej pory rozpoczynanie zabiegów ochronnych. Na plantacjach ziemniaków pierwsze, profilaktyczne opryskiwanie powinno się przeprowadzać 60-70 dni po sadzeniu, przy użyciu fungicydów wnikających do łodyg, równocześnie zawierających jako jeden ze składników mankozeb lub chlorotalonil (chroniące przed alternariozą). Z wymienionych w artykule preparatów Bravo 500 SC, Curzate M 72,5 WP, Dithane M 45 80 WP oraz Ridomil MZ 72 WP można wykorzystywać również w ochronie pomidorów, pozostałe - tylko w uprawach ziemniaków. O zwalczaniu zarazy ziemniaka na pomidorach czytaj także w HO 4/99 - red. Dr Józefa Kapsa jest pracownikiem Zakładu Ochrony IHAR w Boninie