Prawo do emerytury lub renty

W zakresie ustalania uprawnień do emerytur nie wprowadzono istotnych zmian. Nowe brzmienie otrzymał art. 20 ustawy z 20.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, w którego myśl do okresów ubezpieczenia emerytalno-rentowego wymaganych do przyznania emerytury zalicza się okresy:

• podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników w latach 1983–1990,
• prowadzenia gospodarstwa rolnego lub pracy w nim, po ukończeniu 16. roku życia, przed 1.01.1983 r.,
• od których zależy prawo do emerytury, w myśl przepisów emerytalnych.

Okresy te mogą być brane pod uwagę, jeżeli nie zostały zaliczone do okresów, od których zależy prawo do emerytury (renty) na podstawie odrębnych przepisów. Zmiana tego artykułu oznacza, że do okresu ubezpieczenia emerytalno-rentowego nie zalicza się już 2 lat pobierania okresowej renty inwalidzkiej rolniczej. Osoba uprawniona do takiego świadczenia, w czasie jego pobierania, może zgłosić wniosek o objęcie ubezpieczeniem w KRUS (dotychczasowe przepisy nie przewidywały takiego ubezpieczenia), a wtedy cały okres podlegania ubezpieczeniu (a nie tylko okres 2 lat) zostanie uwzględniony przy ustalaniu prawa do emerytury lub renty.

Istotne zmiany zaszły w zakresie rent inwalidzkich. Art. 21 ustawy z 20.12. 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (określa zasady przyznawania renty inwalidzkiej rolniczej) otrzymał nowe brzmienie. Obecnie renta rolnicza z tytułu niezdolności do pracy (taką nazwę otrzymała dawna "renta inwalidzka rolnicza", bowiem inwalidztwo — jako tytuł do renty w systemie ubezpieczeń społecznych — nie istnieje już od dawna) przysługuje ubezpieczonemu (rolnikowi, domownikowi), który łącznie spełnia następujące warunki:

• Podlegał ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez wymagany okres (4–20 kwartałów) w zależności od tego, w jakim wieku powstała całkowita niezdolność do pracy (gdy powstała ona wskutek wypadku przy pracy rolniczej lub rolniczej choroby zawodowej, wymagany jest jakikolwiek okres ubezpieczenia, który obejmuje dzień wypadku lub dzień zachorowania na chorobę zawodową).

• Jest trwale lub okresowo całkowicie niezdolny do pracy w gospodarstwie rolnym (w miejsce "długotrwałej niezdolności do pracy" wprowadzono "całkowitą niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym"). Za całkowicie niezdolnego do pracy w gospodarstwie rolnym uważa się ubezpieczonego, który z powodu naruszenia sprawności organizmu utracił zdolność do osobistego wykonywania pracy w gospodarstwie. Rokowanie odzys­kania lub nieodzyskania zdolności do osobistego wykonywania pracy w gospodarstwie rolnym warunkowane jest orzeczeniem okresowej bądź trwałej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym.

• Całkowita niezdolność do pracy w gospodarstwie powstała w okresie podlegania rolniczemu ubezpieczeniu społecznemu lub nie później niż w ciągu 18 miesięcy od jego ustania.

Wobec wszystkich ubezpieczonych zmieniono kryteria przyznawania renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy, jako renty stałej i okresowej (zmiana art. 22 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników). Obecnie rentę rolniczą z tytułu niezdolności do pracy przyznaje się jako rentę stałą, jeżeli całkowita niezdolność ubezpieczonego do pracy w gospodarstwie jest trwała i nie orzeczono celowości przekwalifikowania zawodowego.
W pozostałych przypadkach renta rolnicza z tytułu niezdolności do pracy przysługuje jako renta okresowa na czas wskazany decyzją prezesa KRUS lub do czasu objęcia rencisty innym ubezpieczeniem społecznym. Obecnie wszyscy ubezpieczeni oceniani są według jednego kryterium — zdrowia, a nie jak wcześniej — również według kryterium wieku (rentę stałą obligatoryjnie otrzymywali renciści, którym do osiągnięcia wieku brakowało nie więcej niż 5 lat).

Od 2 maja br. KRUS nie kieruje rencistów na kontrolne badania lekarskie. Po upływie terminu, na który renta z tytułu niezdolności do pracy została przyznana, przedłużenie okresu pobierania tego świadczenia może nastąpić, jeżeli zainteresowany złoży ponownie wniosek o przyznanie takiej renty i spełni wszystkie warunki wymagane do jej przyznania. Na 3 miesiące przed końcem okresu, na który przyznano rentę okresową, KRUS przypomni o zbliżającym się terminie ustania prawa do renty i o konieczności złożenia nowego wniosku, jeżeli w ocenie rencisty jego stan zdrowia nie uległ poprawie.

Nowe przepisy nie dają możliwości pobierania renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy przez okres roku od odzyskania zdolności do pracy, jeżeli uprawniony zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej i nie został objęty innym ubezpieczeniem społecznym.

Nowe świadczenie rentowe

Od 2 maja 2004 r. w systemie ubezpieczenia społecznego rolników funkcjonuje nowe świadczenie — renta rolnicza szkoleniowa. Przyznawana jest ubezpieczonemu rolnikowi lub domownikowi, który spełnia warunki wymagane dla renty z tytułu niezdolności do pracy i w stosunku do którego lekarze w postępowaniu orzeczniczym KRUS orzekli celowość przekwalifikowania zawodowego, ze względu na trwałą całkowitą niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym. Takiego rencistę KRUS skieruje do powiatowego urzędu pracy w celu poddania przekwalifikowaniu zawodowemu.

Renta rolnicza szkoleniowa przyznawana jest na 6 mie­sięcy, z możliwością przedłużenia (na wniosek staros­ty) na czas niezbędny do przekwalifikowania zawodowego, nie dłużej niż do 36 miesięcy. Część uzupełniająca renty rolniczej szkoleniowej nie zostanie zawieszona w przypadku prowadzenia działalności rolniczej, natomiast część ta zostanie zawieszona, jeżeli rencista będzie osiągał przychód z działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego w ZUS (bez względu na wysokość tego przychodu). Gdy osoba uprawniona do tej renty podejmie zatrudnienie, prawo do renty szkoleniowej ustanie. Ponadto prawo do tej renty ustanie, gdy:

• uprawniony będzie wykonywał prace interwencyjne lub roboty publiczne, odmówi bez uzasadnionej przyczyny przyjęcia propozycji zatrudnienia złożonej przez powiatowy urząd pracy;

• starosta zawiadomi KRUS o braku możliwości przekwalifikowania uprawnionego do innego zawodu lub o braku możliwości przedstawienia propozycji odpowiedniego zatrudnienia w terminie 6 miesięcy od dnia ukończenia szkolenia, nie później niż w okresie 36 miesięcy pobierania tej renty, a także gdy uprawniony nie poddaje się przekwalifikowaniu zawodowemu. Osoba, która utraci prawo do renty szkoleniowej, ma prawo do wypłaty renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy. Jeżeli jednak taki rencista będzie prowadził działalność rolniczą, KRUS zawiesi wypłatę części uzupełniającej tej renty.

Wysokość emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy

Zmiana art. 25 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników dała możliwość doliczenia do okresu ubezpieczenia emerytalno-rentowego (wpływa na wysokość części składkowej emerytury lub renty) następujących okresów:

• odbywania czynnej służby wojskowej w Wojsku Polskim lub okresów równorzędnych albo zastępczych form tej służby przypadających przed 1.01.1999 r.;

• działalności kombatanckiej lub równorzędnej z nią działalności, a także okresów zaliczanych do tej działalności, oraz podlegania represjom wojennym i okresu powojennego, określonych w przepisach o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego.

Powyższe okresy — na wniosek emeryta lub rencisty — zostaną uwzględnione (KRUS doliczy po 1% emerytury podstawowej za każdy rok), jeżeli z ich tytułu nie przyznano emerytury lub renty na podstawie odrębnych przepisów. W przypadku emerytur i rent rolniczych przyznanych po 1 stycznia 1991 r. okresy te zostaną doliczone do części składkowej emerytury lub renty, a w przypadku emerytur i rent przyznanych przed tą datą — zostanie przyznane zwiększenie do emerytury lub renty i ponownie ustalony wskaźnik wymiaru tych świadczeń.

Wysokość renty rodzinnej

Zmiana art. 30 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników wyeliminowała sytuację, w której rodzina zmarłego ubezpieczonego (emeryta lub rencisty) uzyskuje wyższe dochody (rentę rodzinną) niż świadczenie emerytalno-rentowe, jakie otrzymywałby lub otrzymywał zmarły żywiciel rodziny. Obecne rozwiązanie jest zbieżne z zasadami obowiązującymi w ubezpieczeniu powszechnym, gdzie renta rodzinna nie może być wyższa od świadczenia przysługującemu zmarłemu, bez względu na liczbę osób do niej uprawnionych. Przy czym zasadą jest, że renta rodzinna rolnicza nie może być niższa od emerytury podstawowej.

Zawieszenie wypłaty części uzupełniającej emerytury lub renty

Zaostrzone zostało kryterium wypłacania części uzupełniającej emerytury lub renty. Obecnie nie jest możliwa wypłata części uzupełniającej emerytury lub renty, gdy emeryt (rencista) bądź jego małżonek prowadzi dział specjalny, od którego podatek rolny nie przekracza połowy stawki podatku rolnego z hektara przeliczeniowego lub dzierżawi grunty skarbu państwa.

Nowe brzmienie otrzymał też art. 28 ust. 6 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników Przepis ten ograniczył możliwość wypłaty 50% części uzupełniającej emerytury lub renty rolniczej. Wypłata połowy tej części dotyczy obecnie jedynie emeryta lub rencisty, który prowadzi działalność rolniczą z małżonkiem nie mającym ustalonego prawa do emerytury lub renty i nie spełniającym warunków do uzyskania emerytury rolniczej lub renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy. Warunkiem takiej wypłaty jest ponadto, aby małżonek emeryta lub rencisty podlegał obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu w KRUS. Połowy części uzupełniającej emerytury lub renty nie otrzymają zatem emeryci i renciści, których małżonkowie podlegają ubezpieczeniu w ZUS.

Zmiana artykułu 28 ust. 6 powoduje, że nie ma obecnie obligatoryjnej wypłaty 50% części uzupełniającej emerytury lub renty rolniczej w sytuacji, gdy działalność rolniczą prowadzi wyłącznie współmałżonek emeryta lub rencisty, i istnieją szczególne przeszkody w zaprzestaniu prowadzenia działalności rolniczej. Nie zrezyg­nowano jednak z wypłaty 50% części uzupełniającej, w takich sytuacjach, ale decyzja należy obecnie do prezesa KRUS, który może przyznać prawo do wypłaty 50% tej części na czas określony.

O zaostrzeniu kryterium wypłaty części uzupełniającej emerytury lub renty rolniczej świadczy również zawieszenie wypłaty tej części w przypadku, gdy emeryt lub rencista przekaże gospodarstwo rolne osobie niepełnoletniej. Część uzupełniająca zostanie zawieszona do czasu osiągnięcia 18 lat przez osobę, która przejęła gospodarstwo rolne.

Nowe przepisy gwarantują rencistom, którzy pobierają okresową rentę z tytułu niezdolności do pracy wypłatę 50% części uzupełniającej tej renty przez okres 2 lat.

Przyznanie emerytury rolniczej zamiast renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy

Renciści, którzy ukończą 60 lat (kobieta) i 65 lat (mężczyzna), nie muszą składać wniosku o emeryturę rolniczą, bowiem KRUS z urzędu rozpatrzy prawo do tego świadczenia. W przypadku rencistów, którym przyznano prawo do renty inwalidzkiej przed 1 stycznia 1991 r., KRUS przyzna emeryturę w wysokości dotychczas pobieranej renty inwalidzkiej, natomiast renciści pobierający renty przyznane na podstawie ustawy z 20.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, otrzymają emeryturę, jeżeli oprócz wieku emerytalnego legitymują się wymaganym okresem podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu (co najmniej 25 lat). Emerytura rolnicza zostanie przyznana w wysokości nie niższej niż dotychczas pobierana renta z tytułu niezdolności do pracy.