Nekroza górnych liści (ang. — upper leaf necrosis, ULN), tak zwane przypalenie, to zaburzenie występujące u lilii uprawianych pod osłonami. Objawia się zwijaniem się górnych liści, ich zniekształceniem oraz brązowieniem i zamieraniem (fot. 1). Dotyczy przede wszystkim mieszańców orientalnych, a zwłaszcza odmiany 'Star Gazer'. ULN spowodowane jest niedoborem wapnia (Ca), występującym na długo przedtem, nim na liściach pojawią się zbrązowienia.

Fot. 1. Objawy nekrozy na liściu lilii

Objawy i podstawowe przyczyny. Nekroza ta wy­stępuje wyłącznie na górnych liściach — towarzyszących pąkom kwiatowym — i na kilku liściach położonych bezpośrednio poniżej. Pierwsze sym­-ptomy zaburzenia na świeżo rozwiniętych górnych liściach wyglądają następująco: na dolnej stronie lekko uszkodzonych liści pojawiają się nieco zagłębione plamy, na liściach poważnie uszkodzonych w miej­scu plam tkanki stają się wodniste (fot. 2). Uszkodzenie najczęściej rozpoczyna się od brzegów blaszki i jest łatwe do przeoczenia. Skutek niedoboru wapnia utrzymuje się do zbiorów kwiatów, okres wrażliwości rośliny na ten czynnik jest jednak stosunkowo krótki. Lilie odmiany 'Star Gazer' uprawiane z cebul 16–18-centymetrowych zaczynają wykazywać objawy zaburzenia około 25–30 dni po posadzeniu (wrażliwość na zaburzenie utrzymuje się do 50. dnia po sadzeniu), dla roślin z większych cebul może to być nawet 45 dni. Ponieważ jednak na początku cyklu produkcyjnego szybkość wzros­tu zależy, między innymi, od długości okresu przechowywania cebul w chłodzie oraz od temperatury, w której uprawia się rośli­ny, drugim wskaźnikiem określa­-jącym okres wrażliwości na tę nek­rozę jest wysokość roślin. I tak stwierdzono, że w uprawie z 16–18-centymetrowych cebul pierwsze symptomy nekrozy widać, gdy rośliny mają około 25 cm wysokości, a podatność na ULN prawie znika z chwilą pojawienia się pąków kwiatowych.

Fot. 2. Pierwsze symptomy zaburzenia

W roślinach cebulowych istnieją dwa źródła wapnia — składnik ten zawarty jest w mięsistych łuskach cebul i młodych pędach wewnątrz cebul, może być także pobierany z gleby przez korzenie. Zawartość Ca w cebulach lilii 'Star Gazer' jest bardzo mała i wynosi około 0,04%, toteż wystarcza go tylko na zaopatrzenie dolnych liści na wyrastającym pędzie. Nekroza pojawia się, gdy pędy rozpoczynają fazę szybkiego wzrostu i ilość wapnia dostarczana z cebul, a także poprzez korzenie nie zaspokaja zapotrzebowania liści.

Kolejną przyczyną tego zaburzenia jest zamknięcie liści w pąku wierzchołkowym. Podczas wzrostu roślin wapń, przemieszczany w nich wiązkami przewodzącymi, z tak zwanym prądem transpiracyjnym, magazynowany jest w intensywnie transpirujących liściach. Gdy młode, rozwijające się liście są osłonięte przez starsze, te pierwsze nie transpirują, a to powoduje zmniejszenie transportu wapnia do młodych liści.

Inne czynniki wywołujące ULN: l Odmiana. Do niewrażliwych na to zaburzenie należą na przykład: 'Sissi', 'Alliance', 'Berlin', 'Helvetia' i 'Tom Pouce'. Wrażliwe są, między innymi: 'Star Gazer', 'Acapulco' i 'Muscadet'.

• Wielkość cebul. Na roślinach z małych (średnica 12–14 cm) cebul zaburzenie to występuje rzadko, w przypadku większych ryzyko jego pojawienia się wzrasta.
• Wilgotność powietrza. Wysoka powoduje zmniejszenie transpiracji, a tym samym hamuje przemieszczanie się wapnia (i innych składników pokarmowych) z cebuli i z gleby. Zwyk­le w takich warunkach rośnie jego niedobór w liściach.
• Szybkość wzrostu. Gdy uprawiane lilie szybko rosną, dostarczana do liści ilość wapnia nie pokrywa znacznego zapotrzebowania na ten składnik. W okresie dużej wrażliwości roślin na to zaburzenie obniżenie tempa wzrostu bez ograniczania transpiracji może zapobiegać występowaniu ULN. Wyniki doświadczeń pokazują, że w tym okresie obniżenie temperatury w szklarni zmniejsza do pewnego stopnia pojawianie się nekroz.

Zapobieganie zaburzeniu.

• Prawidłowe nawożenie. Jest ważne, aby zapewnić wystarczającą ilość dostępnego dla roślin wapnia w podłożu. Niedobór Ca zwykle jest jednak skutkiem nierównej dystrybucji tego składnika w roślinie, często nawet wtedy, gdy w podłożu jest dużo wapnia dos­tępnego dla roślin. Dodanie tego składnika do podłoża prawidłowo nawiezionego nie eliminuje nekrozy. W przypadku odmiany 'Star Gazer' stwierdzono, że przez pierwsze 25 dni wzrostu roślin dostatecznym źródłem Ca są cebule. Należy zwrócić szczególną uwagę na zapobieganie ULN, gdy po pojawieniu się pędów, 75% roślin w uprawie zaczyna rozwijać liście. Lilie stają się niewrażliwe na to zaburzenie, gdy wszystkie liście są już rozwinięte.
• Górna wentylacja. Zawieszenie nad roślinami wentylatorów, wdmuchujących powietrze z góry w rośliny, ogranicza wilgotność, a tym samym pobudza transpirację. Użycie poziomego nadmuchu nie jest skuteczne.
• Doświetlanie asymilacyjne. Więcej objawów ULN występuje zwykle na roślinach uprawianych zimą i bardzo wczesną wiosną niż w warunkach wyższego natężenia światła.
• Unikanie podlewania "z góry". Utrzymywanie się wody na liściach zwiększa wilgotność
  w otoczeniu roślin, zmniejszając transpirację. Szczególnie należy unikać spryskiwania wodą rozwiniętych górnych liści.
• Opryskiwanie związkami wapnia jest zabiegiem skutecznym, jeśli zostanie przeprowadzone prawidłowo, w przeciwnym razie może nawet powodować uszkodzenie roślin. Dobrym źródłem tego składnika są azotan wapnia i chlorek wapnia. Od 30. do 43. dnia uprawy lilii wskazane jest codzienne nawożenie dolistne roztworami tych związków — liście rosną szybko i wapń musi dotrzeć do każdego kolejnego liścia, zanim powstanie w nim deficyt tego składnika.
• Niedopuszczenie do wystąpienia wysokiego stężenia nawozów (EC) w podłożu, co ogranicza pobieranie składników pokarmowych z roztworu glebowego.
• Zapewnienie warunków sprzyjających dobremu rozwojowi systemu korzeniowego.

Na podstawie FloraCulture International­ 5/2004