• 12-636-18-51
  • wydawnictwo@plantpress.pl
ogrodinfo.pl
sad24.pl
warzywa.pl
Numer 11/2004

KILKA SŁÓW O SADZENIU GRUSZ

Coraz większe zainteresowanie polskich sadowników uprawą grusz skłania do zadania kilku pytań. Jakie odmiany sadzić? Na jakich podkładkach? Jakiego typu drzewek użyć do założenia nowoczesnego sadu gruszowego? Jak i kiedy go posadzić?

Odmiany

Wydaje się, że dominujące pozycje 'Konferencji' (fot. 1) i 'Lukasówki' (fot. 2) z odmian późnych i 'Faworytki' z odmian wczesnych pozostaną niezagrożone. Z nowych odmian, które pojawiły się w ostatnich latach na naszym rynku, zasługują na zainteresowanie, między innymi, 'Concorde' — krzyżówka dwóch znanych odmian 'Komisówki' i 'Konferencji', 'Carola' oraz czeskie 'Amfora', 'Dicolor' i 'Erika'. W obliczu zagrożenia sadów zarazą ogniową na uwagę zasługuje również kanadyjska odmiana 'Harrow Sweet'.


Fot. 1. 'Konferencja' to ciągle najczęściej sadzona odmiana gruszy


Fot. 2. 'Lukasówka' — kolejna popularna odmiana w krajowej produkcji

Sadownicy poszukujący nowoś­ci mogą posadzić odmiany grusz japońskich, tak zwane nashi: 'Shinseiki' (fot. 3), 'Nijiseiki' (o owocach nieordzawionych), 'Chojuro' (fot. 4) czy 'Hosui' (o owocach silnie ordzawionych). Interesująca może być też odmiana 'Benita' — szwajcarski mieszaniec 'Generała Leclerca' (europejska) i 'Hosui' (azjatycka).


Fot. 3. Sadownicy poszukujący nowości mogą posadzić grusze azjatyckie — tutaj owoce 'Shinseiki'


Fot. 4. Interesującą odmianą gruszy azjatyckiej jest również 'Chojuro'

Przy planowaniu nowych nasadzeń, zwłaszcza odmian późnych do przechowywania należy pamiętać, że gruszki wymagają innych warunków przechowywania niż jabłka.
W związku z tym trzeba posadzić taką liczbę drzew, aby zebrać odpowiednią masę owoców — tak aby zapełnić całkowicie komorę w chłodni.

Podkładki

Dla gruszy stosuje się podkładki należące do dwóch gatunków — gruszy i pigwy. Obecnie w rejestrze odmian znajdują się trzy typy gruszy kaukas­kiej: 'Belia', 'Doria' i 'Elia', przeznaczone do pozyskiwania nasion, oraz trzy rozmnażane wegetatywnie typy pigwy: 'MA', 'MC' oraz 'S1'.

Wszystkie typy gruszy kaukas­kiej powodują silny wzrost odmian na nich uszlachetnionych i dlatego nie powinny być stosowane w intensywnych sadach gruszowych. Mogą być wykorzystywane w uprawie mniej intensywnej i tylko dla odmian z natury umiarkowanie rosnących, takich jak 'Konferencja'. Podkładki te mogą być również przydatne dla grusz japońskich. Do zalet siewek grusz kaukaskich należy wysoka odporność na mróz, zgodność zras­tania się ze wszystkimi odmianami i dobre zakorzenienie w glebie. Do ich wad, oprócz silnego wzrostu, należy późne wchodzenie w okres owocowania i drobnienie owoców.

W krajach, w których uprawa gruszy ma duże znaczenie, poszukuje się podkładek pozbawionych tych wad. Na przykład w USA krzyżując odmiany 'Old Home' i 'Farmingdale' uzyskano serię podkładek, z których za ciekawą uważana jest 'OHF 333'. W Niemczech w wyniku krzyżowania 'Old Home' i 'Dobrej Ludwiki' otrzymano podkładkę 'Pyrodwarf'. Obie te podkładki uważane są za półkarłowe, można rozmnażać je za pomocą sadzonek zdrewniałych, półzdrewniałych oraz w kulturach in vitro, nie nadają się natomiast do tradycyjnego rozmnażania w mateczniku przez odkłady pionowe. Obie są opatentowane i, jak na razie, licencje na ich rozmnażanie w Polsce nie zostały zakupione. Podkładki te znajdują się w badaniach Katedry Sadownictwa i Przyrodniczych Podstaw Ogrodnictwa SGGW. Niestety, w porównaniu z pigwami 'MC' i 'MA' wykazują silniejszy wzrost i powodują drobnienie owoców.

Podkładki pochodzące od pigwy charakteryzują się niższą wytrzymałością na mrozy. Inną poważną wadą pigw jako podkładek jest występowanie niezgodności z niektórymi odmianami gruszy. Liczne zalety sprawiają jednak, że są one powszechnie stosowane w nasadzeniach intensywnych. Do zalet tych należą, między innymi, ograniczanie wzrostu odmian na nich uszlachetnionych oraz przyspieszenie wchodzenia drzew w okres owocowania. Inną korzyścią wynikającą z użycia pigw jako podkładek dla gruszy jest uzyskiwanie owoców o większych rozmiarach.

Najsłabiej rosnącą podkładką pochodzącą od pigwy jest pigwa 'MC'. Typ ten pochodzi z Anglii, charakteryzuje się wysoką plennością. Niestety, nie jest w pełni przystosowany do warunków panujących w Polsce, jest zbyt wrażliwy na mrozy i suszę. Pig­wa 'MA' powoduje silniejszy wzrost odmian na niej uszlachetnionych, jest też bardziej niż pigwa 'MC' odporna na mrozy. Najczęściej stosowaną podkładką pochodzącą od pigwy jest pig­wa 'S1' wyselekcjonowana w Polsce przez inżyniera So­morowskiego. Jest ona znacznie bardziej odporna na mróz niż poprzednie typy. Jej wpływ na siłę wzrostu odmian na niej uprawianych nie jest do końca poznany, jednak wydaje się, że siłą wzrostu przypomina pigwę 'MA'.

Z pigw wykorzystywanych dla gruszy w zachodniej Europie wymienić należy następujące typy: 'BA 29', 'Sydo' i 'Adams'. Dwie pierwsze zostały wyselekcjonowane w Francji. Typ 'BA 29' powoduje silniejszy niż na innych pigwach wzrost odmian na niej uszlachetnionych, jest przystosowana do warunków południowej Europy — suchych i upalnych lat oraz wysokiej zawartości wapnia w glebie. Kolejna z nich — 'Sydo' — przypomina pigwę 'MA', a została wyselekcjonowana pod kątem przydatnoś­ci dla 'Komisówki'. Pigwa 'Adamsa' została wyselekcjonowana w Belgii pod kątem łatwego rozmnażania w mateczniku. Siła wzrostu odmian na niej uszlachetnionych jest pośrednia pomiędzy pigwą 'MA' i pigwą 'MC'. Najważniejszymi jej wadami są: wydawanie dużej liczby odrostów korzeniowych (fot. 5) i zbliżona do pigwy 'MC' odporność na mróz.


Fot. 5. Wadą pigwy 'Adams' jest wykształcanie dużej liczby odros­tów korzeniowych w sadzie

Najnowszą pigwą podkładkową jest pigwa 'MH' wyselekcjonowana w angielskiej stacji East Malling. Siła jej wzrostu jest pośrednia pomiędzy pigwą 'MA' i pigwą 'MC', do jej zalet należy dodatni wpływ na wielkość owoców, niepowodujący obniżki plonu.

Niezgodność pigw z odmianami gruszy

Pigwy (najsilniej pigwa 'MC') mogą wykazywać niezgodność fizjologiczną z niektórymi odmianami. Do odmian, których nie powinno się uprawiać bezpośrednio na pigwach, zaliczyć można 'Faworytkę', 'Bonkretę Wi­lliamsa' i 'Lipcówkę Kolorową'. Wiele innych (w tym tak ważne, jak 'Konferencja' i 'Lukasówka') może wykazywać objawy niezgodności w niesprzyjających warunkach. Użycie odwirusowanego materiału nasadzeniowego eliminuje ryzyko uprawy tych odmian na pigwach.
W przypadku, gdy decydujemy się na uprawę odmian niezgodnych z pigwami na pigwach, konieczne jest użycie pośredniej, którą najczęś­ciej jest 'Bera Hardego'. Kiedyś stosowanie pośredniej wymagało trzyletniego cyklu produkcji, w którego wyniku uzyskiwano drzewka jednoroczne, obecnie praktykowana jest zmodyfikowana okulizacja na przystawkę z podwójną tarczką. Ta metoda rozmnażania skraca cykl produkcyjny do dwóch lat.

Jakość materiału szkółkarskiego

Na rynku szkółkarskim dostępne są przede wszystkim jednoroczne okulanty. Drzewka takie, pod warunkiem dobrej ich jakości, są materiałem wystarczającym do założenia intensywnego sadu gruszowego. Od kilku lat nie obowiązują już normy jakościowe dla materiału szkółkarskiego, jednak drzewka dopuszczone do obrotu muszą spełniać tak zwane wymagania minimalne (ramka). Szkółkarze oferują drzewka podzielone na wybory, według wcześniej obowiązujących norm (wybór ekstra, wyb. I, wyb. II, poza wyborem). Do zakładania nasadzeń intensywnych przydatne są tylko drzewka dwóch pierwszych. Dobry okulant powinien mieć silny i równomiernie rozbudowany system korzeniowy, pros­ty pień, dobrze wyprowadzony przewodnik i wiele, najlepiej krótkich, pędów bocznych (fot. 6, 7).


Fot. 6. 'Erika' na podkładce pigwa 'MA'


Fot. 7. Drzewko odmiany 'Konferencja' na podkładce pigwa 'MA'

Bardzo dobrym materiałem do założenia intensywnego sadu gruszowego są drzewka dwuletnie. Najlepsze wydają się te, które po wyrośnięciu w pierwszym roku szkółki do wysokości 120–150 cm pozostawiono bez przycięcia. Drzewka takie wytworzą koronę składającą się z kilkunastu krótkich pędów bocznych, często zakończonych pąkami kwiatowymi. Dobre są również — powstałe w wyniku przycięcia drzewka jednorocznego na wysokości około 60 cm — drzewka dwuletnie z jednoroczną koroną, u których na wyrastającym z górnego oczka przewodniku znajduje się kilka lub kilkanaście pędów syleptycznych.

Pod pojęciem "jakość drzewka" należy rozumieć nie tylko jakość zewnętrzną. Równie ważna jest jakość wewnętrzna drzewek. Jest to, między innymi, ich zdrowotność. Ważne, aby były one wolne od chorób wirusowych (drzewka oznaczone pomarańczowymi etykietami), co ma szczególne znaczenie w przypadku uprawy na podkładkach z pigwy. Drzewka nie powinny mieć żadnych zrakowaceń czy zgorzeli na pędach. Równie ważna jest pewność co do odmiany i podkładki, gdyż — co już zostało opisane — nie wszystkie odmiany dobrze zrastają się z pigwami.

Sadzone drzewka powinny pochodzić z pewnego źródła. Najlepiej, gdy zostaną zakupione bezpośrednio w szkółce, a nie na bazarze. Gdy zamawiamy drzewka z wyprzedzeniem, możemy mieć pewność, że kupimy poszukiwaną przez nas odmianę na odpowiedniej podkładce i — co jest równie ważne — odpowiedniej jakoś­ci. Dodatkowo, zazwyczaj możliwe jest obejrzenie zamawianych przez nas drzewek jeszcze rosnących w szkółce, a w przypadku, gdy okażą się wadliwe, można będzie je reklamować.

Kupując i sadząc grusze japońskie należy zwrócić uwagę na ich pąki. Są one bardzo duże, odstające i łatwo się wyłamują. Po wyłamaniu pąka drzewko wypuszcza pędy z pąków śpiących, ale wytworzenie korony zajmuje często dodatkowy rok.

Pora sadzenia

Drzewka gruszy są bardziej niż jab­­łonie wrażliwe na mróz. Z tego też powodu sadzenie wiosenne, jeś­li tylko możemy zapewnić dostęp wody, jest znacznie korzystniejsze. Gdy sadzi się drzewka wios­ną, zmniejsza się również ryzyko kradzieży posadzonego materiału, co jest obecnie poważnym problemem w wielu rejonach. Korzystnie jest przechować zakupione jesienią drzewka w chłodni. Szkółki wyposażone w chłodnie częs­to świadczą takie usługi. Jeśli mamy wolną komorę w chłodni i chcemy przechować w niej zakupione drzewka, należy pamiętać, że nie powinny się one znajdować w jednej komorze z owocami, gdyż grusze są szczególnie wrażliwe na zawartość etylenu w powietrzu. Z tego też powodu komora w chłodni po opróżnieniu z owoców powinna być dokładnie wywietrzona.

Jak sadzić drzewka?

Najlepszym systemem sadzenia sadu gruszowego jest, według mnie, pojedynczy rząd z drzewami prowadzonymi pionowo. Przy sadzeniu w systemie "V" należałoby przewidzieć znacznie większe odstępy między rzędami, gdyż rosnące w kierunku międzyrzędzi wierzchołki drzew, z najlepszymi jakoś­ciowo owocami, są uszkadzane przez ciągnik i opryskiwacz. Odleg­łość między rzędami powinna zależeć przede wszystkim od posiadanego w gospodarstwie sprzętu, jednak musi zawierać się (dla drzew na pigwach) w granicach 3,5–4 m. Odległość drzew w rzędzie trzeba uzależniać, między innymi, od siły wzrostu odmiany, podkładki i przyszłego prowadzenia drzewek. Przy uprawie 'Konferencji' na pigwie 'S1' czy pigwie 'MA' odległość ta powinna wynosić około 1–1,2 m, a dla silniej rosnących odmian, takich jak 'Lukasówka' — do około 1,5 m. Grusze japońskie uprawiamy na silnie rosnących podkładkach, jakimi są siewki gruszy kaukaskiej, i dlatego powinniśmy je sadzić rzadziej. Odmiany umiarkowanie silnie ros­nące — 'Chojuro' i 'Nijiseiki' — co 2 m w rzędzie, a silnie rosnące — 'Shinseiki' i 'Hosui' — co 2,5 m.
Odległość między rzędami w sadach z gruszami azjatyckimi powinna wynosić około 4 m.

Proszę pamiętać, że grusze wymagają lepszych stanowisk niż jabłonie, a podkładki pochodzące od pigwy są dość kapryśne. Kiedy jednak zapewnimy im odpowiednie warunki, odpłacą się nam wysokimi plonami owoców najwyższej jakości.