• 12-636-18-51
  • wydawnictwo@plantpress.pl
ogrodinfo.pl
sad24.pl
warzywa.pl
Numer 11/2004

O CHOROBACH FASOLI W 2004 ROKU

O chorobach fasoli szparagowej już dawno nie pisaliśmy w naszym cyklu, a po moich tegorocznych spotkaniach na wielkotowarowych plantacjach w północnej części Polski mam kilka spostrzeżeń dotyczących groźnych chorób występujących właśnie w rejonach skoncentrowanej produkcji tego gatunku.

To, że fasolę szparagową poraża niewiele chorób, jest efektem uprawy nowoczesnych odmian, które — oprócz bardzo dobrych cech użytkowych i jakościowych — odznaczają się wysoką odpornością na chorobotwórcze wirusy, bakterie i niektóre grzyby.

Są jednak fitopatogeny występujące na wielu gatunkach roślin uprawnych, w tym także na fasoli, które stanowią zawsze poważny problem w ochronie. Oczywiście choroby w większym nasileniu zawsze występują tam, gdzie nie docenia się roli zmianowania i gdzie istnieje zbyt duża koncentracja upraw jednego gatunku. W tym roku obserwowaliśmy w takich rejonach występowanie zgnilizny twardzikowej powodowanej przez polifagicznego grzyba Sclerotinia sclerotiorum i szarej pleśni (Botrytis cinerea). Okoliczności sprzyjające rozwojowi tych patogenów i infekcji roślin są bardzo podobne. W tym roku zwłaszcza zgnilizna twardzikowa wystąpiła w nasileniu epidemicznym w centralnej i północnej Polsce.

Zgnilizna twardzikowa

Jak na wstępie wspomniałem, jej sprawcą jest grzyb atakujący wiele różnych gatunków roślin uprawianych na polu i pod osłonami. Duże nasilenie tej choroby, podobnie jak szarej pleśni, wiąże się z nadmiarem wilgoci w glebie i otoczeniu roślin oraz zbyt częstą uprawą na danym polu roślin podatnych na tę chorobę, na przykład warzyw korzeniowych (marchwi, selerów, pietruszki) oraz sałaty. Objawy tej choroby są powszechnie znane i jej rozpoznanie nie stanowi trudności dla producentów. Na roślinach początkowo pojawiają się mokre, gnijące plamy, któ­re szybko obejmują całe dolne części łodyg i strą­ków fasoli. Wkrótce miejs­ca zgnilizny pokrywają się obficie białą, watowatą, puszystą grzybnią (fot. 1), w której tworzą się czarne i twarde grudki wielkości ziaren pszenicy (sklerocja grzyba). Porażone łodygi gwałtownie więdną i całe rośliny lub ich części ponad zgorzelą zamierają. Wewnątrz porażonych części łodyg i pędów wytwarzają się także liczne, czarne sklerocja grzyba, stanowiące jego formę przetrwalnikową.


Fot. 1. Pędy i strąki fasoli z objawami zgnilizny twardzikowej

Pierwotnym źródłem infekcji są zimujące w glebie, w resztkach roślin, sklerocja grzyba. Wiosną i latem przy odpowiedniej wilgotności, i co najmniej 7–10-dniowym zwilżeniu gleby, ze sklerocjów wyrastają charakterystyczne miseczkowate owocniki na nóżkach, tak zwane apotecja (fot. 2) wyścielone workami zawierającymi zarodniki infekcyjne. Zdolność kiełkowania mają tylko sklerocja znajdujące się płytko pod powierzchnią gleby. Wtórne rozprzestrzenianie się grzyba zachodzi przez rozpryskiwanie frag­mentów grzybni wraz z wo­dą — podczas opadów lub deszczowania plantacji. In­­fekcja następuje najszybciej przez zranienia roślin. Starsze rośliny są na ogół bardziej podatne na porażenia niż młode.


Fot. 2. Kiełkujący zarodnik prze-trwalnikowy (sklerocjum) i owocnik (apotecjum) grzyba Sclerotinia sclerotiorum

Stopień porażenia roślin lub ich tolerancji wobec zgniliz­ny twardzikowej i szarej pleśni uzależnione są od odmiany, jej pokroju i miejsca osadzenia strąków na pędach oraz zagęszczenia roślin. Sprawą istotną jest także lokalizacja plantacji fasoli. Niestety, tereny Żuław wybitnie sprzyjają rozwojowi tych chorób z uwagi na wysoką wilgotność gleb, liczne rowy odwadniające, częste opady deszczu i, oczywiście, skoncentrowaną uprawę fasoli i innych roślin żywicielskich zgnilizny twardzikowej.

Szara pleśń

Choroba ta na fasoli występuje często współrzędnie ze zgnilizną twardzikową i podobnie do jej sprawcy. Botrytis cinerea jest również typowym grzybem wielożywnym (polifagicznym), porażającym wszystkie nadziemne części rośliny.

W przypadku tej choroby do infekcji dochodzi często w okresie kwitnienia i zawiązywania strąków, a dogodnymi drogami wnikania czynnika chorobotwórczego są uszkodzenia tkanek rośliny, porażenie często następuje także poprzez części kwiatów, którymi są miodniki. Do infekcji dochodzi najczęściej podczas zwilżenia roślin i kwiatostanów, przy wysokiej wilgotności powietrza, w temperaturze 10–25°C (optimum około 20°C). Rozwojowi choroby sprzyja także okres kwitnienia roślin — owady zapylające roznoszą zarodniki grzyba wraz z nektarem i pyłkiem na sąsiednie roś­liny. Grzyb najobficiej rozwija się właśnie na kwiatostanach i zawiązkach strąków (fot. 3). Począwszy od tych miejsc na całej roślinie pojawiają się wodniste plamy, pokryte szarym nalotem zarodników konidialnych (czasami nie widać mokrych plam, a zawiązki strąków więdną i zamierają). Tkanka w miejscach plam, zwykle na liściach, zasycha i pojawiają się na niej koncentrycznie ułożone pierścienie.


Fot. 3. Objawy szarej pleśni na strąkach fasoli

Zapobieganie i zwalczanie

Plantacje fasoli należy zakładać na terenach otwartych, przewiewnych, z daleka od zbiorników wodnych, kanałów odwadniających, na glebach lżejszych i przepuszczalnych. Nasiona powinno się wysiewać w optymalnym zagęszczeniu, w zależności od wczesności i pokroju roślin. Nie wolno dopuszczać do silnego zachwaszczenia plantacji. Trzeba ograniczyć deszczowanie w okresie kwitnienia i zawiązywania strąków lub — jeśli jest ono konieczne — prowadzić je na tyle wcześnie, aby rośliny przed nocą zdążyły obeschnąć.

W okresach największego zagrożenia lub przed kwitnieniem fasoli należy opryskiwać plantację 2- lub 3-krotnie co 7 dni fungicydem Amistar 250 SC (0,8 L/ha), przemiennie z Bravo 500 SC albo Rovralem FLO 255 SC (2,0 L/ha) lub Topsinem M 500 SC (1,5 L/ha). Po zakończeniu kwitnienia zabieg należy powtórzyć 1- lub 2-krotnie, w zależności od zagrożenia plantacji.

Należy pamiętać, że w przypadku zgnilizny twardzikowej staranne i głębokie przyoranie resztek pożniwnych ogranicza występowanie tej choroby. Przestrzeganie co najmniej 3-letniej przerwy w uprawie na stanowiskach, na których choroba wystąpiła w roku poprzednim, jest podstawowym kanonem ochrony przed tymi i innymi chorobami infekcyjnymi.