Koordynacja
Kwestie koordynacji zasiłków pogrzebowych z zabezpieczenia społecznego, które przyznają państwa unijne, określają przepisy rozporządzenia (EWG) Rady nr 1408/71 z 14.06.1971 r., dotyczące stosowania systemów zabezpieczenia społecznego wobec pracowników najemnych, osób pracujących na własny rachunek oraz członków ich rodzin przemieszczających się w granicach Wspólnoty, a także przepisy rozporządzenia wykonawczego Rady nr 574/72 z 21.03.1972 r. Obydwa dokumenty nie określają kręgu osób uprawnionych do zasiłku pogrzebowego oraz zasad jego przyznawania i wypłaty w poszczególnych państwach członkowskich, gdyż te kwestie pozostawiają ustawodawstwom wewnętrznym.
W Polsce prawo do zasiłku pogrzebowego po śmierci rolnika (domownika), emeryta lub rencisty oraz członków rodzin tych osób, wynika z przepisów ustawy z 20.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 1998 r., nr 7, poz. 25, ze zm.), z ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r. nr 39, poz. 353, ze zm.) oraz z rozporządzenia Rady Ministrów z 7.02.1983 r.
w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (Dz. U. nr 10, poz. 49, ze zm.). Zasady przyznawania prawa do polskiego zasiłku pogrzebowego oraz postępowania w tym zakresie przedstawiłam w HO 7/2002.
Przepisy rozporządzeń unijnych określają natomiast, w którym państwie członkowskim UE instytucja będzie zobligowana do wypłaty zasiłku pogrzebowego, gdy zgon nastąpił w innym państwie członkowskim, bądź gdy prawo do zasiłku pogrzebowego powstało w dwóch lub więcej krajach członkowskich (zbieg prawa do zasiłku pogrzebowego).
Określenie instytucji właściwej do wypłaty świadczenia pogrzebowego zależy przede wszystkim od miejsca zgonu osoby, po której przysługuje ten zasiłek. Zgodnie z zasadami unijnymi, gdy pracownik albo osoba samodzielnie zarobkująca — do tej kategorii zalicza się również rolników (domowników) oraz emerytów lub rencistów (oraz członków rodzin tych osób) — umrze na terytorium innego państwa, uznaje się, że zgon miał miejsce na terytorium państwa, w którym był ubezpieczony. Gdy zostanie zgłoszony wniosek o przyznanie zasiłku pogrzebowego z tytułu poniesionych kosztów pogrzebu po zgonie tych osób, instytucja właściwa zobowiązana jest do rozpatrzenia i ewentualnie przyznania zasiłku na podstawie stosowanych przez siebie przepisów. Bez znaczenia dla prawa do tego świadczenia pozostaje miejsce zamieszkania osoby wnioskującej o zasiłek pogrzebowy. Uprawniony do zasiłku otrzyma ten zasiłek, nawet jeżeli mieszka na terytorium państwa członkowskiego innego niż państwo właściwe, o ile zostaną spełnione warunki wymagane przez przepisy tego kraju.
Przykład
Emeryt uprawniony do polskiej emerytury rolniczej wyjechał do Austrii. KRUS w Warszawie wypłacał emeryturę na wskazane przez emeryta konto bankowe w Austrii. Emeryt zmarł w Austrii. W takiej sytuacji, w razie złożenia udokumentowanego wniosku o zasiłek pogrzebowy, warszawski oddział regionalny KRUS przyzna i wypłaci zasiłek pogrzebowy po śmierci tego emeryta.
Zbieg prawa do zasiłku z kilku państw
W myśl ogólnej zasady unijnej nie można przyznać ani zachować prawa do kilku świadczeń tego samego rodzaju za ten sam okres ubezpieczenia. Przepisy unijne, podobnie jak polskie o ubezpieczeniu społecznym, nie przewidują (z nielicznymi wyjątkami) możliwości wypłaty kilku zasiłków pogrzebowych z tytułu poniesionych kosztów pogrzebu po śmierci tej samej osoby. Rozporządzenia unijne określają reguły postępowania dla ustalenia właściwego ustawodawstwa w razie zbiegu prawa do zasiłku pogrzebowego.
Jeżeli zgon nastąpił na terytorium jednego z państw właściwych, zasiłek pogrzebowy powinna przyznać i wypłacić instytucja właściwa państwa, na którego terytorium nastąpił zgon. W takim przypadku wygasają uprawnienia istniejące na podstawie ustawodawstw innych państw członkowskich.
Przykład I
Były rolnik uprawniony do emerytury polskiej i czeskiej z tytułu okresów ubezpieczenia przebytych w Polsce i w Czechach zmarł na terytorium Czech. Mimo że prawo do zasiłku pogrzebowego istnieje na mocy przepisów polskich i czeskich — zasiłek pogrzebowy może być wypłacony tylko na mocy jednego ustawodawstwa. Instytucją właściwą do wypłaty zasiłku pogrzebowego jest — z uwagi na miejsce zgonu emeryta — czeska instytucja właściwa. Prawo do polskiego zasiłku pogrzebowego wygaśnie.
Przykład II
Emeryt z przyznanym prawem do emerytury rolniczej z tytułu okresów ubezpieczenia w Polsce i w Austrii, umiera w Austrii. Mimo że zmarł w tym kraju, instytucją właściwą do wypłaty zasiłku pogrzebowego jest oddział regionalny KRUS w Warszawie. W tym przypadku nie stosuje się ogólnych zasad unijnych, gdyż przepisy austriackie nie przewidują prawa do zasiłku pogrzebowego po śmierci emeryta, który zmarł śmiercią naturalną, a zatem nie ma w tym przypadku mowy o zbiegu prawa do zasiłków pogrzebowych. Wnioskodawca ma prawo do zasiłku pogrzebowego tylko w jednym państwie, czyli w Polsce.
Jeżeli zgon nastąpił na terytorium innego państwa członkowskiego (nie w państwie właściwym) lub poza terytorium UE, a uprawnienie do zasiłku pogrzebowego istnieje na mocy ustawodawstw dwóch lub więcej innych państw członkowskich, instytucją właściwą do przyznania i wypłaty świadczenia jest instytucja państwa, którego ustawodawstwu zmarły ostatnio podlegał. Natomiast prawo do zasiłku pogrzebowego na podstawie innych ustawodawstw wygasa.
Przykład
Emeryt uprawniony do polskiej emerytury rolniczej i emerytury hiszpańskiej (ostatnie okresy ubezpieczenia) zmarł na terytorium Niemiec. Prawo do zasiłku pogrzebowego istnieje na mocy polskich przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników i przepisów hiszpańskich, a instytucją właściwą do przyznania i wypłaty tego zasiłku jest — z uwagi na okresy ostatniego ubezpieczenia — hiszpańska instytucja właściwa. Prawo do polskiego zasiłku pogrzebowego wygaśnie.
Jak ubiegać się o świadczenie?
Postępowanie o przyznanie zasiłku pogrzebowego wszczynane jest na podstawie wniosku, do którego wnioskodawca powinien dołączyć wszelkie dokumenty wymagane przez przepisy wewnętrzne stosowane przez instytucję właściwą danego państwa członkowskiego.
Gdy wnioskodawca mieszka w innym państwie członkowskim i ubiega się o polski zasiłek pogrzebowy, wniosek — na formularzu unijnym E-124 — może złożyć w instytucji właściwej ze względu na miejsce zamieszkania, która wniosek przekaże do instytucji właściwej albo bezpośrednio w polskiej instytucji właściwej (na przykład oddziale regionalnym KRUS).
W przypadku wniosku złożonego w instytucji miejsca zamieszkania (w innym państwie członkowskim), polska instytucja właściwa jako datę złożenia wniosku przyjmie datę wniosku złożonego w instytucji miejsca zamieszkania.
Gdy wnioskodawca mieszka w Polsce wniosek o zasiłek pogrzebowy powinien złożyć:
W przypadku polskiego zasiłku pogrzebowego — w polskiej instytucji właściwej (na przykład właściwym oddziale regionalnym KRUS) na polskim formularzu (na przykład KRUS SR-26).
W przypadku zasiłku pogrzebowego na mocy przepisów innego państwa członkowskiego — w polskiej instytucji właściwej ze względu na miejsce zamieszkania lub bezpośrednio w zagranicznej instytucji właściwej.
Wnioskodawca mieszkający w Polsce i ubiegający się o zasiłek pogrzebowy na mocy przepisów innego państwa członkowskiego wniosek o zasiłek powinien złożyć na formularzu E-124. Przed jego wypełnieniem należy zapoznać się z uwagami tam zamieszczonymi, gdyż dotyczą one sposobu wpisania danych oraz wymaganych dokumentów na potrzeby właściwego państwa członkowskiego. Niektóre z państw członkowskich przygotowały do wypełnienia dodatkowe strony do tego formularza. W pouczeniu formularza E-124 podane są dla poszczególnych państw członkowskich właściwe dla miejsca zamieszkania wnioskodawcy instytucje, w których formularz ten może być złożony.
