NAWADNIANIE A WIELKOŚĆ JABŁEK

Nie tylko nawadnianie

Większość wyników badań wykazuje zwiększenie średniej masy owoców w sadach nawadnianych. Zwiększenie dzięki nawadnianiu średniej masy jabłek jest również uzależnione od wzrostu plonowania względem kontroli. Na podstawie danych uzyskanych w doświadczeniu nad efektywnością kroplowego nawadniania odmiany 'Lobo’ wykonano analizę zależności procentowego wzros­tu średniej masy jabłek od procentowego wzrostu plonowania (względem kontroli). Im większy był wzrost plonu w stosunku do kontroli, tym mniejsza była różnica pomiędzy średnimi masami owoców z drzew nawadnianych i kontrolnych (rys. 1). Gdy — z powodu przemienności owocowania — drzewa nawadniane słabo kwitły i przez to plonowały nawet o 20% słabiej od kontroli, średnia masa ich owoców były aż o 55% wyższa. Drzewa nawadniane silniej rosną, mają grubsze pnie i większą objętość koron, przez co można zakładać, że mogą wykarmić większą liczbę owoców. Dodatkowym czynnikiem wzrostu owoców jest oczywiście nieograniczona dostępność wody. W celu wykazania wpływu nawadniania, po wyeliminowaniu różnic w rozmiarach drzew na wielkość owoców, wykonano ocenę zależności pomiędzy gęstoś­cią owocowania (liczba owoców przypadająca na jednostkę powierzchni przekroju poprzecznego pnia drzewa) a średnią masą owoców (rys. 2). Analiza ta wykazała oczywiście, że przy tej samej gęstości owocowania na drzewach nawadnianych wyrastają znacznie większe owoce. Różnica ta była tym wyższa, im mniejsza była gęstość owocowania. Oznacza to, że nawet przy optymalnej wilgotności gleby zbyt obfite owocowanie powoduje drobnienie owoców. Niezależnie od nawadniania występuje ujemna korelacja pomiędzy liczbą owoców na drzewie a ich wielkością.

Rys.1. Zależność pomiędzy przyrostem plonu a przyrostem średniej masy owoców
z drzew nawadnianych względem kontrolnych

Rys. 2. Zależność pomiędzy wskaźnikiem gęstości owocowania
a średnią masą owoców drzew nawadnianych i kontrolnych

Zaraz po kwitnieniu

Rozmiar zbieranych owoców jest ściśle skorelowany z wielkością zawiązków. Oznacza to, że już w krótkim okresie po kwitnieniu określona jest potencjalna wielkość owoców. Zależność ta wynika z faktu, że o wielkości owoców decyduje głównie liczba komórek, która determinowana jest przede wszystkim przez około 2 tygodnie po pełni kwitnienia. W okresie późniejszym tempo podziałów komórkowych znacznie słabnie i następuje tylko wzrost komórek na wielkość. Badania prowadzone w ISK wykazały wysoką korelację końcowego rozmiaru jabłek ze średnicą zawiązków mierzoną już ponad 70 dni przed zbiorem. Jest mało prawdopodobne, aby ze zbyt drobnych — odstających od innych wielkoś­cią zawiązków — wyrosły owoce co najmniej średniej wielkoś­ci. Zawiązki takie należy więc jak najszybciej usunąć z drzewa, aby dać szansę lepszego wyrośnięcia pozostałym owocom.

Susza

Czynnikiem znacznie ograniczającym przyrost średnicy owoców (ograniczającym maksymalne wyrośnięcie owoców) jest susza. Dynamika przyrostu średnicy owoców jest ściśle skorelowana z dostępnością wody w glebie (rys. 3). U drzew nawadnianych obserwowano począwszy od lipca stosunkowo równomierne (tygodniowe) przyrosty średnicy owoców, z wyraźną tendencją do zmniejszania się tego przyrostu w kolejnych tygodniach przed zbiorem. Tygodniowe przyrosty średnicy owoców na drzewach kontrolnych były bardzo nieregularne i różniły się znacznie pomiędzy kolejnymi pomiarami. Okresowy brak opadów powodował obniżenie wilgotności gleby i wyraźne ograniczenie wzrostu owoców. W okresach występowania opadów tygodniowe przyrosty owoców na drzewach kontrolnych były wyższe niż te na drzewach nawadnianych. Fakt ten można wytłumaczyć bardzo dużą różnicą pomiędzy wysokością plonowania drzew nawadnianych i kontrolnych. W przypadku małej liczby zawiązków owocowych na drzewie wystąpienie wysokich opadów po długim okresie suszy powodowało dynamiczny wzrost owoców na drzewach kontrolnych. Może dochodzić wtedy nawet do pękania owoców, co obserwujemy na przykład u odmiany 'Gala’. Występowanie ścisłej korelacji pomiędzy wilgotnością gleby a dynamiką wzrostu owoców wykorzystywane jest w praktyce do sterowania nawadnianiem. Green (1996) opisuje technologię sterowania nawadnianiem jabłoni w Izraelu na podstawie pomiarów średnicy zawiązków. W zależności od tego, czy rozmiar owocu mieści się w wielkoś­ciach standardowych dla danego okresu uprawy (wcześ­niej wyznaczonych doświadczalnie), zwiększa się lub zmniejsza dawkę wody. Wyniki doświadczeń wskazują, że po okresie suszy wzrost wilgotności gleby do poziomu wody łatwo dostępnej może powodować silny przyrost średnicy jabłek. Ma to istotne znaczenie praktyczne i świadczy o tym, że w okresie suszy nawet jednorazowe podlanie drzew może mieć duży wpływ na końco­wą wielkość owoców. Efekt ten można uzyskać jednak tylko przy odpowiednim przerzedzaniu zawiązków. Na drzewach, które mogą być potencjalnie narażone na stres suszy, powinniśmy pozostawiać znacznie mniej zawiązków owocowych niż na drzewach rosnących w warunkach optymalnej wilgotności gleby. Pomimo tego, że tygodniowy przyrost średnicy zawiązków w początkowym okresie ich wzrostu jest wyższy od przyrostów średnicy owoców przed zbiorem, to jednak najwięcej plonu przyrasta w ostatnich tygodniach przed zbiorem. Fakt ten wynika z właściwości brył — im kula jest większa, tym większy przyrost jej objętości przy wzroście średnicy o jednostkę. Na rysunku 4 przedstawiono objętość kuli w zależności od średnicy oraz przyrosty objętości kuli przy wzroście średnicy o 1 mm w zakresie średnic od 50 do 80 mm. Analiza tego wykresu wykazuje wyraźnie, jak mogą być ważne dla końcowego plonu ostatnie tygodnie przed zbiorem. Dla celów tego artykułu przeprowadzono analizę wpływu wzrostu średnic owoców o 1 mm (w zakresie 60–80 mm) na przyrost plonu na 1 hektarze (rys. 5). Założenia: 150 000 szt./ha wyrównanych owoców o kształcie kuli (dla uproszczenia). Dla celów obliczeniowych przyjęto ciężar właściwy jabłek odmiany 'Gala’ (kształt zbliżony do kuli), z uwzględnieniem jego zmian w zależności od wielkości owoców. Na podstawie tej uproszczonej analizy zauważamy, że wzrost średnicy owoców o 1 mm z 59 mm do 60 mm może zwiększyć plon o około 800 kg na hektar, jednak wzrost średnic owoców z 67 mm na 68 mm daje już o ponad 1000-kg wzrost plonu na hektar (na podstawie rys. 3 zauważamy, że rzeczywisty tygodniowy przyrost średnic owoców przed zbiorem może być większy niż 1 mm/tydzień).

Rys. 3. Dynamika wzrostu jabłek odmiany 'Sampion’
w kombinacji nawadnianej i kontrolnej

Rys. 4. Zmiany objętości kuli, w zależności od wielkości średnicy,
oraz przyrosty objętości kuli przy wzroście średnicy
o 1 mm (w zakresie średnic od 50–80 mm)

Rys. 5. Szacowany przyrost plonu (kg/ha) przy wzroście średnicy owoców
o 1 mm (w zakresie 60–80 mm)

Przedstawiona analiza wykazuje, jak ważne dla plonu owoców są ostatnie tygodnie przed zbiorem. Nie zapominajmy wtedy o tak plonotwórczym czynniku, jak wilgotność gleby. Poza naturalnymi opadami i nawad­nianiem na wilgotność gleby w sadzie wpływa także wysokość murawy. Wyższa trawa transpiruje intensywniej, przez co konkuruje o wodę z drzewami ograniczając dorastanie owoców. Wskazany jest także wieloetapowy zbiór — kiedy odciążymy drzewa zbierając najlepiej wyrośnięte duże owoce, dajemy szansę dorośnięcia owocom mniejszym.