Wyniki wstępnych badań prowadzonych w Katedrze Sadownictwa SGGW wykazały, że odmiany japońskie gruszy azjatyckiej nawet na podkładce gruszy kaukaskiej wcześnie wchodzą w owocowanie i plonują obficie. Drzewa mają takie same wymagania glebowe, jak odmiany tradycyjne, łatwiejsze jest natomiast formowanie ich koron. Ochronę przed chorobami można znacznie ograniczyć, ponieważ grusze azjatyckie są całkowicie odporne na grzyba Venturia pirina sprawcę parcha gruszy, porażającego grusze europejskie. Ma to istotny wpływ na obniżenie kosztów produkcji owoców i zwiększenia ich konkurencyjności na rynku.

Zapylanie

Grusze azjatyckie są obcopylne, co oznacza, że do dobrego plonowania wymagają zapylenia krzyżowego (pyłkiem innej odmiany). Z tego powodu w jednej kwaterze sadu muszą się znajdować przynajmniej dwie odmiany. Podobnie jak przy zakładaniu sadów jabłoniowych, można sadzić kolejno do 4 rzędów jednej odmiany, a następnie co najmniej rząd odmiany zapylającej. Ze względu na organizację zbioru owoców, korzystniejsze jest jednak sadzenie po dwa rzędy zapylacza. Większość odmian azjatyckich kwitnących w podobnym czasie może się zapylać wzajemnie. Według literatury, następujące pary odmian wzajemnie się nie zapylają: 'Nijisseiki' i 'Kikusui'; 'Kosui' i 'Shinsui'; 'Yakumo' i 'Suisei'. W Japonii jako zapylacz w sadach towarowych często sadzona jest odmiana 'Chojuro'. Zapylaczami może być także większość odmian tradycyjnych, uprawianych w kraju. Wstępne badania w SGGW wykazały, że 'Konferencja' dobrze zapyla odmiany 'Shinseiki', 'Hosui', i 'Chojuro'. Można to wykorzystać przy zakładaniu sadu, ponieważ odmiany te kwitną w zbliżonym terminie (tab. 1). Zaletą 'Konferencji', jako ewentualnego zapylacza dla odmian azjatyckich, jest bardzo wysoka odporność na parcha gruszy, co umożliwia zmniejszenie liczby zabiegów ochrony roślin. Złymi zapylaczami są odmiany triploidalne, na przykład 'Lukasówka'. Większość odmian gruszy azjatyckiej nie wydaje owoców bez zapłodnienia, tak zwanych partenokarpicznych. Dla uzyskania prawidłowego kształtu owoców Japończycy stosują w produkcji towarowej sztuczne zapylanie kwiatów. Taki pracochłonny zabieg jest uzasadniony ekonomicznie, ponieważ owoce na rynku japońskim są bardzo drogie.

Tabela 1. Termin początku, pełni i końca kwitnienia drzew w Warszawie-Ursynowie

Podkładki

Jako podkładki dla grusz azjatyckich, w zależności od warunków klimatycznych i glebowych, stosowane są siewki różnych gatunków gruszy, na przykład gruszy piaskowej (Pyrus pyrifolia), gruszy brzozolistnej (P. betulifolia), gruszy pospolitej (P. communis) oraz P. calleryana, a dla niektórych odmian P. ussuriensis. Wegetatywną podkładką może być 'OHF' ('Old Home' x 'Farmingdale').

Używane podkładki wpływają na siłę wzrostu drzew, wytrzymałość na mróz, wymagania glebowe, wrażliwość na zarazę ogniową i na wielkość owoców. Większość szkółkarzy zachodniego wybrzeża USA wykorzys­tuje jako podkładkę P. betulifolia, ze względu na małe wymagania glebowe, odporność na zarazę ogniową oraz większe rozmiary osiąganych na niej owoców. Podkładka ta jest, niestety, wrażliwa na mróz. Odmiany chińskie i chińsko-japońskie rosną zbyt silnie na tej podkładce i dla nich zaleca się podkładkę 'OHF 333'. Siewki P. calleryana są cenione ze względu na odporność na nicienie, zarazę ogniową i guzowatość korzeni. 'Pigwa A' okazała się nieprzydatną podkładką dla odmian japońskich. W doświadczeniu w Wdenswil (Szwajcaria) na wspomnianej podkładce wegetatywnej odmiany: 'Nijisseiki', 'Kosui', 'Shinsui', 'Hosui', 'Chojuro' i 'Hakko' późno wchodziły w owocowanie i słabo plonowały. Siewki gruszy pospolitej powodują słaby wzrost drzew, ale wadą bywa drobnienie owoców na starszych krótkopędach. Jak wykazały wyniki doświadczenia SGGW w Warszawie-Ursynowie, odmiany: 'Shinseiki', 'Kosui' i 'Chojuro' na podkładce gruszy kaukaskiej weszły wcześnie w owocowanie i plonowały dobrze, i bardzo dobrze (tab. 2). Drzewka na tej podkładce również bardzo dobrze wyrastały w szkół­ce. Upoważnia to do stwierdzenia, że do próbnych nasadzeń towarowych gruszy azjatyckiej w Polsce nie potrzeba stosować innych podkładek niż siewki gruszy kaukaskiej.

Plonowanie i jakość owoców

Wiosną 1999 roku w Warszawie-Ursynowie posadzono nierozgałęzione drzewka gruszy azjatyckiej odmian: 'Shinseiki', 'Chojuro' i 'Hosui' oraz tradycyjnej odmiany 'Konferencja' na podkładce gruszy kaukaskiej. Rozstawa drzew wynosiła 4 m 2,5 m (1000 drzew/ha). Ochrona chemiczna tylko jednym lub dwoma zabiegami rocznie była konieczna do zwalczenia mszyc. Wykonywano także jedno opryskiwanie profilaktyczne przeciwko zarazie ogniowej. Owoce poszczególnych odmian zbierano w okresie (skrajne daty z lat 2000–2004): 'Shinseiki' — 29.08.–19.09., 'Chojuro' i 'Hosui' — 3.–26.09. i 'Konferencja': 1.–22.09.

Drzewa rozpoczęły owocowanie już w drugim roku po posadzeniu wydając niewielki plon (tab. 2). W drugim roku plonowanie trzech odmian japońskich było wysokie (13,5–15,6 kg/drzewo) w porównaniu z plonem 'Konferencji' (2,0 kg/drzewo). W czwartym roku po posadzeniu (2002 r.) zanotowano spadek plonu u 'Shinseiki' i 'Hosui', natomiast drzewa 'Chojuro' plonowały jeszcze lepiej. W piątym (2003 r.) i szóstym (2004 r.) roku po posadzeniu drzew plonowanie odmian japońskich wahało się od 13,9 t/ha dla 'Hosui' w 2003 r. do 32,7 t/ha dla 'Chojuro' w 2004 r. W wymienionych dwóch latach utrzymanie wysokiego plonowania drzew 'Shinseiki' i 'Chojuro' uzyskano prawdopodobnie dzięki kilkukrotnemu ręcznemu przerywaniu zawiązków rozpoczynanemu wkrótce po kwitnieniu drzew.

Tabela 2. Plonowanie trzech odmian gruszy azjatyckiej w Warszawie-Ursynowie*

* drzewa na gruszy kaukaskiej posadzono jesienią 1999 r.
w rozstawie 4 m x 2,5 m

W latach 2000–2004 sumaryczny plon owoców z drzew odmiany 'Chojuro' był wyższy o 19% od 'Shinseiki' i o 17% od 'Hosui'. Drzewa 'Konferencji' weszły w owocowanie o rok później niż odmiany japońskie, plonowały najsłabiej i niezbyt regularnie w poszczególnych latach (tab. 2). Plonowanie tej odmiany było prawdopodobnie obniżone wskutek porażenia liści przez rdzę gruszy, która w dużym nasileniu wystąpiła w 2003 roku. Wartość wskaźnika plenności dla 'Chojuro' była wyższa niż u 'Hosui', natomiast u 'Konferencji' była najniższa. Drzewa 'Chojuro' i 'Shinseiki od trzeciego roku po posadzeniu rosły znacznie słabiej niż 'Hosui' i 'Konferencja' (tab. 3).
Wskazuje to na możliwość większego zagęszczenia drzew tych odmian w rzędzie niż 'Hosui' i dodatkowego zwiększenia plonowania sadu. Po ręcznym przerzedzeniu zawiązków owocowych średnia masa gruszek odmian japońskich z lat 2001–2004 była dość duża i bardzo podobna (około 200 g), jednocześnie wyraźnie większa niż średnia masa gruszek odmiany 'Konferencja' (172 g).

Tabela 3. Wzrost drzew na podstawie pola przekroju poprzecznego pnia

W omawianym doświadczeniu najwyższą zdrowotnoś­cią drzew wyróżniła się odmiana 'Chojuro'. Na 'Shinseiki' obserwowano niewielkie porażenie pędów jednorocznych przez mączniaka jabłoni. W 2003 r. na wszystkich trzech odmianach gruszy azjatyckiej w niewielkim nasileniu wystąpiła rdza gruszy. Rozwojowi rdzy sprzyjała minimalna ochrona fungicydami oraz sąsiedztwo jałowca, drugiego żywiciela rdzy.

Na podstawie terminu kwitnienia drzew, plonowania i wielkości owoców stwierdzono przydatność trzech ocenianych odmian gruszy azjatyckiej do uprawy także w Polsce. Dotychczasowe obserwacje pokazują jednak, że drzewa 'Hosui' są mniej żywotne niż 'Chojuro' i 'Shinseiki', a owoce 'Hosui' uważane są za bardzo smaczne. Drugie doświadczenie założono wiosną 1992 r. w Warszawie-Wilanowie, na innej glebie i stanowisku o mniej sprzyjającym mikroklimacie niż w doświadczeniu w Warszawie-Ursynowie (fot. 1). W drugim doświadczeniu drzewa na podkładce gruszy kaukaskiej odmian: 'Shinseiki', 'Kosui' (fot. 2), 'Hayatama' 'Hosui', 'Chojuro', 'Nijisseiki', 'Er Jang Li' (fot. 3) i 'Er Shi Shinge' również owocowały obficie w trzecim roku po posadzeniu. Przy rozważaniu uprawy gruszy azjatyckiej należy wziąć pod uwagę także niskie koszty ochrony chemicznej drzew. Grusze azjatyckie poza Azją nie są zagrożone przez parcha gruszy, ponieważ grzyb Venturia nashicola, który je poraża, jak dotychczas, występuje tylko w Azji.

Fot. 1. Doświadczenie w Warszawie-Wilanowie w trzecim roku po założeniu

Perspektywy uprawy w Polsce

Na podstawie danych z literatury i wyników wstępnych badań wydaje się, że na etapie wprowadzania tego gatunku do uprawy w Polsce głównym czynnikiem ograniczającym będzie popyt na owoce, ze względu na ich smak — inny niż tradycyjnych gruszek. W dłuższym okresie, podobnie jak w USA, powinien jednak nastąpić wzrost zainteresowania owocami gruszy azjatyckiej. W Europie do tej pory przeprowadzono niewiele doświadczeń nad tym gatunkiem i mało inwestowano w promocję owoców. Należy również dodać, że poza Azją jest to stosunkowo nowa roślina sadownicza, bo zaczęto ją wprowadzać do uprawy w innych rejonach dopiero w latach 80. XX wieku. Na Węgrzech grusze azjatyckie dopiero od 1990 r. są oceniane w trzech doświadczeniach zlokalizowanych w różnych rejonach klimatycznych. Na podstawie wyników tych badań 'Hosui' i 'Nijisseiki' zgłoszono do węgierskiego rejestru odmian.

W Polsce uprawa gruszy azjatyckiej może stanowić dodatkowe źródło dochodu dla sadowników oraz wzbogacić rynek w owoce traktowane małą ilością fungicydów. Na korzyść uprawy gruszy azjatyckiej w Polsce przemawia również fakt, że występują u nas mniej sprzyjające, niż na przykład w Kalifornii, warunki do porażania przez zarazę ogniową, która do rozwoju wymaga ciepłej i wilgotnej wiosny. Te czynniki sprawiają, że koszty produkcji owoców będą stosunkowo niskie, a koszt założenia sadu powinien się szybko zwrócić, ponieważ drzewa, nawet na podkładce gruszy kaukaskiej, wcześ­nie osiągają wysoką plenność (tab. 2). Trzeba tylko zapewnić rynek zbytu owoców. Zbyt będzie w dużym stopniu zależał od produkowanych odmian, które różnią się znacznie smakowitością owoców. Jakość owoców w dużym stopniu zależy również od terminu zbioru. Owoce powstają na krótkopędach i długopędach, dlatego okres ich dojrzewania jest rozciągnięty w czasie, co wymaga kilkakrotnego zbierania z tego samego drzewa. Należy zrywać owoce dobrze wyrośnięte i osiągające optymalny smak, ponieważ po zbiorze już nie dojrzewają.

Lokalizacja, zakładanie i prowadzenie sadu

Sady gruszy azjatyckiej powinny być zakładane w najcieplejszych rejonach kraju — tam, gdzie dobrze owocują grusze europejskie. W miarę możliwości wybieramy stanowiska mało narażone na mróz i przymrozki wiosenne, a także zapewniające dobre nasłonecznienie drzew. Dla drzew na gruszy kaukaskiej, która okazała się dobrą podkładką dla odmian japońskich (tab. 2), gleba powinna być żyzna, głęboka i przepuszczalna, o niskim poziomie wody gruntowej, wynoszącym około 2,0 m. Najlepszym terminem sadzenia drzew jest wczesna wiosna. Opóźnianie sadzenia zwiększa ryzyko wyłamywania pąków, które rozwijają się wcześnie i są kruche. Z tego względu przy sadzeniu drzew, a wcześ­niej przy usuwaniu z nich liści przed wykopaniem ze szkółki, zwracajmy szczególną uwagę, żeby nie uszkodzić pąków, które są niezbędne do uformowania korony. Wydaje się, że rozstawa drzew 4 m 2,0–2,5 m umożliwia osiąganie wczesnego i wysokiego plonu (tab. 2). Dobremu nasłonecznieniu drzew sprzyja korona wrzecionowa. Jest ona łatwiejsza do formowania niż w przypadku odmian tradycyjnych, ponieważ większość pędów odchodzi od przewodnika pod kątem zbliżonym do prostego, a wczesne wchodzenie drzew w owocowanie powoduje obciążenie gałęzi bocznych owocami. Z tego względu przy wstępnym formowaniu korony drzew, mając na uwadze konieczność stosowania herbicydów w rzędach drzew, trzeba uwzględnić wysokość pnia 60–70 cm, co oznacza, że posadzone nierozgałęzione drzewka należy przyciąć wczes­ną wios­ną na około 90–100 cm od powierzchni gleby. Utrzymaniu korony w kształcie wrzeciona sprzyja zdolność odmian japońskich do zawiązywania licznych pąków kwiatowych także na pędach jednorocznych (zależy to również od odmiany), co ułatwia utrzymanie ciągłego owocowania drzew po stopniowej wymianie gałęzi bocznych. Odmiany japońskie zawiązują bardzo dużo owoców, powoduje to ich drobnienie i pogorszenie smaku. Z tego względu konieczne jest przerzedzanie zawiązków owocowych wkrótce po kwitnieniu. Wczes­ne ich przerzedzanie przyczynia się także do utrzymania wysokiego i corocznego owocowania drzew. Podczas przerzedzania zawiązków owocowych na młodych drzewach usuwamy także te owoce, które mogłyby spowodować wyłamywanie gałęzi bocznych czy przewodnika lub jego przedwczesne przygięcie. Trzeba pamiętać, że pędy odmian japońskich są kruche i podatne na złamanie. Wymienione zalety uprawy gruszy azjatyckiej powinny zachęcić do próbnych nasadzeń tego gatunku, jeśli nie na dużą skalę, to początkowo nawet niewielkiej liczby drzew kilku odmian w tradycyjnej kwaterze gruszy.

Fot. 2. 'Kosui'

Fot. 3. 'Er Jang Li'