• 12-636-18-51
  • wydawnictwo@plantpress.pl
ogrodinfo.pl
sad24.pl
warzywa.pl
Numer 05/2005

ŚWIADCZENIA CHOROBOWE I MACIERZYŃSKIE - ZASADY UNIJNE

Obywatele Unii Europejskiej przemieszczający się w obrębie Wspólnoty mają zagwarantowaną ochronę ubezpieczeniową, która dotyczy również świadczeń pieniężnych wypłacanych za okres choroby lub macierzyństwa. Czy to oznacza, że rolnik ubezpieczony w Polsce, który wyjechał do innego państwa UE i tam stał się czasowo niezdolny do pracy może liczyć na zasiłek chorobowy? A jeżeli tak, to na jakich zasadach otrzyma to świadczenie i które państwo będzie zobowiązane do jego przyznania?

Podstawowe zasady

Wspólnotowa koordynacja postanowień dotyczących świadczeń w razie choroby i macierzyństwa została zawarta w art. 18–36 rozporządzenia 1408/71 i w art. 16–34 rozporządzenia 574/72. Oba te akty prawne nie wymieniają jednak świadczeń pieniężnych, jakie mogą przysługiwać w tych przypadkach, gdyż warunki, jakie należy spełnić, aby nabyć do nich prawo, oraz wysokość tych świadczeń ustalają przepisy wewnętrzne każdego państwa, w którym osoba podlega ubezpieczeniu.

W przypadku rolników (domowników), którzy w Polsce podlegają ubezpieczeniu społecznemu, warunki te określa ustawa z 20.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, a w sprawach w niej nieuregulowanych — ustawa z 25.06.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubez­pieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. nr 60, poz. 636, ze zm.).

Rolnicy (domownicy) podlegający ubezpieczeniu wypadkowemu, chorobowemu i macierzyńskiemu (od 1.05.2004 r. tym ubezpieczeniem objęci są również obywatele państw członkowskich UE) w ramach świadczeń w razie choroby i macierzyństwa mogą ubiegać się w Polsce o przyznanie zasiłku chorobowego oraz macierzyńskiego (przysługuje z tytułu urodzenia dziecka, a także z tytułu przyjęcia dziecka w wieku do jednego roku na wychowanie, jeżeli w tym czasie został złożony wniosek o przysposobienie) na zasadach przewidzianych w ustawie o ubezpieczeniu społecznym rolników.

Świadczenia te muszą być jednak obecnie rozpatrywane, przyznawane i wypłacane z uwzględnieniem zasad wynikających z unijnych rozporządzeń.

Równe traktowanie

Zgodnie z tą zasadą (art. 3 rozp. nr 1408/71) obywatele jednego z krajów UE, którzy przebywają w innym państwie Wspólnoty i tam podejmują zatrudnienie bądź prowadzenie działalności na własny rachunek (również jako rolnicy), mają takie same prawa i korzystają z takich samych świadczeń, jak obywatele tego państwa. Zatem osoba w Polsce ubezpieczona jako rolnik, gdy wyjedzie do innego państwa unijnego i tam zostanie ubezpieczona w związku z prowadzoną działalnością (w Polsce ustanie ubezpieczenie rolnicze), jeśli zachoruje lub urodzi dziecko, będzie mogła ubiegać się o świadczenia pieniężne — chorobowe lub macierzyńskie — przewidziane ustawodawstwem państwa, w którym jest obecnie ubezpieczona.

Zachowanie praw nabytych

Zgodnie z tą zasadą, świadczenia pie­niężne w razie choroby i macierzyństwa przysługują także wtedy, gdy osoba do nich uprawniona przebywa w innym państwie członkowskim niż to, na podstawie którego ustawodawstwa przysługują świadczenia.

Przykład

Rolnik — obywatel niemiecki — mieszkający i ubezpieczony w Polsce wyjechał do Niemiec. Tam zachorował i stał się czasowo niezdolny do pracy. Z uwagi na stan zdrowia, jego pobyt w Niemczech przedłużał się. Rolnik, którego niezdolność do pracy trwała dłużej niż 30 dni, zwrócił się o przyznanie zasiłku chorobowego do instytucji niemieckiej. Zasiłek został przyznany, ale zgodnie z polskim ustawodawstwem. KRUS — właściwa instytucja ze względu na miejsce ubezpieczenia rolnika — przekazała ten zasiłek pod wskazany przez rolnika adres pobytu w Niemczech.

Sumowanie okresów

W wielu państwach UE prawo do świadczeń pieniężnych związanych z chorobą lub macierzyństwem uzależnione jest od posiadania pewnego okresu ubezpieczenia, zatrudnienia, a w niektórych państwach również zamieszkania. Zasada sumowania okresów (art. 18 rozp. 1408/71 i art. 16 rozp. 574/72) umożliwia osobom migrującym możliwość uwzględnienia tych okresów przebytych w innym państwie członkowskim. Są one traktowane tak, jakby były przebyte w państwie, na podstawie którego ustawodawstwa przyznawane są świadczenia pieniężne. Na potwierdzenie okresów ubezpieczenia osoba ubezpieczona, która ubiega się o świadczenia pieniężne z tytułu choroby i macierzyństwa, powinna złożyć formularz E-104 (art. 16 rozp. 574/72). Jeżeli go nie przedstawi sam wnioskodawca, o wydanie tego dokumentu instytuc­ja ustalająca prawo do świadczenia (tak zwana instytucja właściwa) zwróci się do instytucji miejsca zamieszkania wnios­kodawcy.

Prawo do sumowania okresów przysługuje instytuc­ji właściwej państwa członkowskiego, zgodnie z jej przepisami. Oznacza to, że nie zawsze okresy przebyte w innym państwie członkowskim będą miały wpływ na prawo do świadczeń pieniężnych ustalanych przez instytucję właściwą. W przypadku osób podlegających ubezpieczeniu społecznemu rolników w Polsce zasada ta nie dotyczy osób, które podlegają ubezpieczeniu dobrowolnemu. Zgodnie z przepisami ustawy z 20.12.1990 r., osobie objętej ubezpieczeniem dobrowolnym zasiłek chorobowy — z wyjątkiem chorobowego z tytułu wypadku przy pracy rolniczej — oraz macierzyński przysługuje, jeżeli okres podlegania temu ubezpieczeniu bezpośrednio przed wystąpieniem zdarzenia uzasadniającego nabycie prawa do świadczenia trwał nieprzerwanie co najmniej rok. Do okresów tego ubezpieczenia nie zalicza się więc okresów pozostawania w innym ubezpieczeniu społecznym, w tym w państwach unijnych.

Przykład

Obywatel grecki przyjechał do Polski we wrześniu 2004 r., kupił gospodarstwo rolne (0,95 ha) i zgłosił wniosek do KRUS o objęcie ubezpieczeniem dobrowolnym. W marcu 2005 r.
rolnik zachorował i lekarz wystawił zwolnienie lekarskie na 35 dni. Rolnik złożył w KRUS wniosek o zasiłek chorobowy, do wniosku dołączył formularz E-104 wystawiony przez instytucję grecką, która potwierdziła 5-letni okres ubezpieczenia w Grecji przypadający bezpośrednio przed przyjazdem do Polski. KRUS ustalając prawo do polskiego zasiłku chorobowego do okresu podlegania ubezpieczeniu wypadkowemu, chorobowemu i macierzyńskiemu w Polsce nie zaliczy okresu ubezpieczenia w Grecji, bowiem nie ma takiej możliwoś­ci przy ubezpieczeniu dobrowolnym. W związku z tym, że okres ubezpieczenia w Polsce trwał krócej niż rok, rolnik nie będzie miał prawa do tego zasiłku.

Zasada sumowania okresów dotyczy sytuacji, gdy ustawodawstwo państwa członkowskiego ustala maksymalny okres, przez który udzielane są świadczenia. W tym przypadku instytucja stosująca takie ustawodawstwo może uwzględnić okres, przez który świadczenia z tytułu choroby i macierzyństwa były już udzielane przez instytuc­je innego państwa (art. 35 ust. 4 rozp.1408/71 i art. 33 rozp. 574/72) na zasadach ustalonych przez przepisy wewnętrzne. Zasada ta może mieć zastosowanie w odniesieniu do zasiłku chorobowego przysługującego rolnikowi (domownikowi), który w Polsce podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu rolników. Zgodnie z polskimi przepisami, osoba, która podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu wypadkowemu, chorobowemu i macierzyńskiemu, do okresu zasiłkowego (180 dni — w przypadku zasiłku "zwykłego" i 540 dni — w przypadku zasiłku przedłużonego) zalicza okresy pobierania zasiłku chorobowego z tytułu innego ubezpieczenia społecznego (również w innych państwach członkowskich). W takim przypadku właściwy KRUS ustalając maksymalny okres, przez który może wypłacać zasiłek, uwzględni poprzednie okresy otrzymywania świadczeń z tytułu choroby w innym państwie członkowskim, o ile dotyczyły one nieprzerwanej niezdolności do pracy albo przerwa pomiędzy poprzednim a obecnym okresem niezdolności do pracy spowodowanej tą samą chorobą nie przekroczyła 60 dni. KRUS powinien zwrócić się do instytucji innego państwa członkowskiego o udzielenie informacji dotyczących okresu, przez który instytucja ta udzielała danej osobie świadczeń pieniężnych z tytułu tej samej choroby.

Przykład

Obywatel Polski był zatrudniony w Czechach, a następnie powrócił do Polski i rozpoczął prowadzenie gospodarstwa rolnego o powierzchni 5 ha. Po miesiącu zachorował. Z informacji zainteresowanego wynikało, że podczas pracy w Czechach też chorował na tę samą chorobę przez okres 35 dni. Ponieważ pomiędzy okresami niezdolności do pracy przerwa była krótsza niż 60 dni, KRUS do okresu zasiłkowego powinien zaliczyć również okres wypłaty świadczenia z tytułu choroby w Czechach.

"Eksport" świadczeń

Zasada ta stanowi, że wyjazd do innego państwa członkowskiego nie może być powodem odmowy czy wstrzymania (zawieszenia) wypłaty świadczeń. KRUS wypłaci jednak zasiłek chorobowy bądź macierzyński do państwa zamieszkania uprawnionemu do tych świadczeń wyłącznie, gdy zainteresowany zwróci się z takim wnios­kiem. W takim przypadku świadczenia zostaną przekazane zgodnie z polskimi przepisami pod wskazany adres lub na konto bankowe osoby uprawnionej bądź jej opiekuna prawnego.

Gdy ubezpieczony przebywa w innym państwie

Artykuł 18. rozporządzenia 574/72 określa tryb postępowania od złożenia wniosku o świadczenia pieniężne w razie choroby i macierzyństwa w instytucji miejsca pobytu, po podjęcie decyzji o przyznaniu tych świadczeń przez instytucję właś­ciwą, gdy osoba zainteresowana przebywa w innym państwie członkowskim niż państwo właściwe. Zgodnie z tym przepisem, gdy ubezpieczony w Polsce rolnik przebywa w innym państwie członkowskim, aby uzyskać prawo do polskiego zasiłku chorobowego, zobowiązany jest w terminie 3 dni od powstania niezdolności do pracy powiadomić o tym fakcie zagraniczną instytucję miejsca pobytu i przedłożyć zaświadczenie o niezdolności do pracy wydane przez lekarza leczącego (zgodnie z polskimi przepisami, takie zaświadczenie jest podstawą do przyznania prawa do zasiłku chorobowego). Data dostarczenia zwolnienia lekarskiego do instytucji miejsca pobytu jest uznawana za datę dostarczenia zwolnienia instytucji właściwej. Data ta ma szczególne znaczenie dla ustalenia przez polską instytucję właściwą, czy osoba ubezpieczona dotrzymała terminów określonych w polskich przepisach na złożenie zwolnienia lekarskiego (czy nie został przekroczony termin 7 dni, w którym zaświadczenie powinno być dostarczone, licząc od daty jego otrzymania) oraz ewentualnie terminu przedawnienia roszczenia (czy nie został przekroczony okres 6 miesięcy, po którego upływie roszczenie o zasiłek się przedawnia). Wiążącym dla ewentualnego ustalenia sankcji za niedostarczenie zwolnienia w terminie (obniżenie zasiłku) będzie przekroczenie terminu okreś­lonego przez przepisy polskie (korzystniejsze dla zainteresowanego niż przepisy unijne).

Jeżeli rolnik przebywa w państwie, w którym lekarze prowadzący nie wydają zaświadczeń o niezdolności do pracy, wtedy musi zwrócić się do zagranicznej instytucji miejsca pobytu o wydanie takiego zaświadczenia. Instytucja ta po zbadaniu rolnika i stwierdzeniu niezdolności do pracy i podaniu prawdopodobnego okresu trwania tej niezdolności wyda zaświadczenie (formularz E-116) i niezwłocznie przekaże je wraz z wnioskiem o zasiłek chorobowy (formularz E-115) do instytucji właś­ciwej do wydania decyzji o zasiłku (właściwej jednostki organizacyjnej KRUS).

Dokumentami wymaganymi do przyznania i wypłaty polskiego zasiłku macierzyńskiego z tytułu urodzenia dziecka w państwie pobytu mogą być:

  • przesłane przy formularzu E-115 zaświadczenia zagranicznego zakładu leczniczego lub lekarza stwierdzającego datę porodu, wystawione na blankiecie z nadrukiem określającym nazwę zagranicznego zakładu leczniczego lub imię i nazwisko lekarza, opatrzone datą wystawienia i podpisem;
  • akt urodzenia dziecka albo zaświadczenie sądu stwierdzające wystąpienie o przysposobienie dziecka, zawierające datę jego urodzenia.

Po otrzymaniu z instytucji miejsca pobytu formularza E-115 wraz z załącznikami (dowodami niezbędnymi do ustalenia prawa do świadczeń) instytucja właściwa wydaje decyzję i przekazuje ją wnioskodawcy. Do instytucji miejsca pobytu wnioskodawcy przekazywana jest natomiast informacja o przyznaniu świadczeń pieniężnych (formularz E-117). Jeżeli uprawniony do świadczeń złoży wniosek o ich przekazywanie do państwa pobytu, instytucja właściwa przekaże świadczenia pod wskazany adres lub na konto bankowe zainteresowanej osoby.

Formularze unijne

E-104 — "Zaświadczenie doty­czące sumowania okresów ubezpieczenia, zatrudnienia lub za­-
mieszkania".
Formularz ten wystawia na wniosek osoby zainteresowanej instytucja państwa członkowskiego, w której osoba ta ostatnio podlegała ubezpieczeniu.

E-115 — "Wniosek o świadczenia pieniężne z tytułu niezdolności do pracy". Formularz ten wystawia instytucja miejsca pobytu osoby ubezpieczonej w innym państwie członkowskim i przekazuje do instytucji właściwej. Przy tym formularzu instytucja państwa pobytu przesyła do instytucji właściwej zaświadczenie lekarskie o niezdolności do pracy (zwolnienie lekarskie).

E-116 — "Zaświadczenie lekarskie dotyczące niezdolności do pracy". Wystawia je lekarz prowadzący chorego w państwie pobytu bądź instytucja miejsca pobytu osoby ubezpieczonej w innym państwie członkowskim.

E-117 — "Przyznanie świadczeń pieniężnych w przypadku macierzyństwa i niezdolności do pracy". Formularz ten wypełnia instytucja właściwa i przesyła do instytucji miejsca pobytu.

E-118 — "Powiadomienie o nieuznaniu okresu niezdolności do pracy lub jego ustaniu". Jest formą decyz­ji o zakończeniu niezdolności do pracy lub nieuznaniu jej za taki okres.