• 12-636-18-51
  • wydawnictwo@plantpress.pl
ogrodinfo.pl
sad24.pl
warzywa.pl
Numer 05/2005

PRZED SEZONEM SKUPU OWOCÓW MIĘKKICH DLA PRZETWÓRSTWA

Na prośbę różnych krajowych organizacji zawodowych przedstawiam swój pogląd na temat możliwości poprawy sytuacji na naszym rynku owoców miękkich dla przetwórstwa. Jest to trudny i złożony problem. Wymaga różnych rozwiązań przy udziale wielu podmiotów, instytucji, organizacji branżowych, administracji państwowej i samorządów terenowych. Szczególnie ważne i wymagające pilnego określenia są formy współpracy producentów owoców z zakładami przetwórczymi oraz organizowanie grup producentów. Na konkretną pomoc Unii Europejskiej można liczyć tylko po przedstawieniu szczegółowego programu rozwoju naszego sadownictwa na najbliższe 5–10 lat. Niestety, takiego programu nie mamy, mimo propozycji, między innymi, przedstawianych przez mnie od wielu już lat. Chcę podkreślić, że omawiane tutaj propozycje dla poszczególnych grup partnerskich mogą być jednymi z wielu, jakie zostaną opracowane w kraju. Na ich podstawie należałoby przygotować wspólny wniosek, a nie kilka różnych prezentowanych w kraju i za granicą. Kilka sprzecznych lub niedokładnie opracowanych wniosków może bardzo zaszkodzić rozwiązywaniu problemu dotyczącego owoców miękkich — nie uzyskamy konkretnej pomocy, między innymi z Unii Europejskiej. Działajmy zgodnie mając jeden wspólny cel — sprostanie trudnym wyzwaniom i problemom, które czekają nas w najbliższej przyszłości.

Producenci owoców

Towarową produkcją owoców miękkich zajmuje się w Polsce około 500 000 gospodarstw. Dla zdecydowanej większości dochody z tej produkcji są dodatkowym, ale ważnym, źródłem dochodu. Producenci nie są zorganizowani, produkują i dostarczają w pojedynkę stosunkowo małe partie owoców, nie zawsze dobrej jakości. Takie działanie nie ma większych szans już w najbliższej przyszłości. Podstawowymi warunkami opłacalnej produkcji będą wyższe niż dotąd plony, lepsza jakość owoców oraz dostawa większych, jednolitych partii owoców do odbiorców krajowych i zagranicznych.

Na co, moim zdaniem, powinni zwrócić uwagę producenci owoców:

  • Zwiększanie plonów i poprawianie jakości owoców, uprawa tylko takich gatunków lub iloś­ci owoców, na które jest zapewniony zbyt.
  • Tworzenie grup formalnych i nieformalnych, co ułatwi dostawy większych partii owoców w zorganizowany sposób, bez pośredników. Stwarza to warunki do negocjowania cen oraz do uzyskania środków pomocowych z funduszy krajowych i unijnych.
  • Szukanie już teraz odbiorców owoców oraz partnerów do zawarcia umów kontraktacyjnych z negocjacją cen włącznie. Poznawanie i szanowanie problemów odbiorców. Realizacji zawartych umów powinny przestrzegać obie strony.
  • Zbieranie informacji o sytuacji na rynku owoców miękkich. Co i w jakiej ilości warto uprawiać, jakich można się spodziewać cen, itp. Takie informacje można uzyskać w placówkach naukowych, na różnych spotkaniach fachowych, w prasie ogrodniczej i w różnych organizacjach, ODR-ach i izbach rolniczych.
  • Każdy większy producent owoców miękkich powinien być członkiem związków i organizacji branżowych.
  • W przypadku niewywiązania się z zawartych umów lub nieuzasadnionej obniżki cen skupu przez zakłady przetwórcze należy uczestniczyć w zorganizowanej blokadzie zakładów. Ta forma jest ostateczna, gdyż sama nie poprawia sytuacji na rynku owoców miękkich dla przetwórstwa.

Zakłady przetwórcze

Zakłady przemysłu owocowo-warzywnego są największym odbiorcą naszych owoców miękkich. Około 70% czterech gatunków z tej grupy (wiśnie, porzeczki, trus­kawki, maliny) przerabia się na różne produkty. Dzięki dużej produkcji owoców miękkich mogą się rozwijać w naszym kraju zakłady przetwórcze. A duża ich liczba, ze wzrastającą mocą przerobową, stabilizuje u nas rozwój produkcji owoców miękkich. Obie strony są więc sobie potrzebne.

Zakłady różnią się wielkością i strukturą produkcji oraz stosunkami własnościowymi. Zdecydowana większość poniosła duże nakłady finansowe na modernizację i nowe inwestycje. Nakłady te muszą się zwrócić w postaci dochodów z produkcji przetworów. Jest to jedna z głównych przyczyn relatywnie niskich cen skupu owoców przemysłowych. Przy ustalaniu cen skupu, głównie przez duże zakłady, niestety nie zawsze działa prawo podaży i popytu. Wiele zakładów ma problemy ze zbytem swoich produktów po opłacalnej cenie. Wynika to nie tylko ze zmian w popycie, ale także z niedostatecznego rozeznania rynku przetworów owocowych przez zarządzających tymi zakładami. Powinni oni skutecznie działać w kierunku stabilizacji rynku owoców miękkich w naszym kraju.

A oto moje szczegółowe propozycje dla zakładów prze­twórczych działających w naszym kraju:

  • Możliwie szybkie nawiązanie partnerskiej współpracy z producentami owoców miękkich. Zawieranie umów kontraktacyjnych z określeniem ilości i jakości potrzebnych owoców, terminem i formą dostawy wraz z ceną minimalną. Cenę minimalną można ustalić na podstawie krajowych kosztów produkcji owoców oraz cen w innych krajach Unii Europejskiej. (Dysponuję danymi dotyczącymi kosztów produkcji oraz cen w Unii Europejskiej.)
  • Zastanowienie się nad zorganizowaniem bazy surowcowej na swoim terenie. Pomoc instruktażem fachowym, a także w nabywaniu materiału wyjściowego oraz udzielanie zwrotnych lub bezzwrotnych dotacji dla producentów owoców.
  • Informowanie producentów owoców, organizacji pro­ducenckich i branżowych o swoich potrzebach, zapasach i sytuacji ekonomicznej. Takie informacje będą miały zasadniczy wpływ na stabilizację naszego rynku owoców miękkich dla przetwórstwa.
  • Promowanie swoich produktów w kraju i za granicą, głównie za własne środki oraz z wykorzystaniem środków Unii Europejskiej. Może warto powołać specjalną komórkę do promocji owoców i produktów przetwórczych. Przykładem skutecznej i opłacalnej promocji jest ta, prowadzona przez zakład w Tymbarku.
  • Kontynuowanie organizacji zespołu ekspertów przez KUPS do prognozowania zbiorów owoców miękkich w naszym kraju. Wspieranie finansowe opracowania bilansu owoców miękkich w Polsce i w całej Unii Europejskiej.

Organizacje producenckie i związki branżowe

Ważną rolą organizacji, związków i grup producenckich jest pozyskiwanie nowych członków. Swoich członków organizacje powinny na bieżąco informować o sytuacji na rynku owoców miękkich — jakie są problemy w produkcji i dystrybucji owoców, co powinni uczynić, aby zapewnić sobie opłacalną produkcję. Trzeba namawiać do współpracy między zakładami przetwórczymi oraz innymi organizacjami producenckimi. Szczególną uwagę należałoby zwrócić na następujące problemy:

  • Zachęcanie swoich członków do zawierania umów kontraktacyjnych i do partnerskiej współpracy z zakładami przetwórczymi.
  • Informowanie swoich członków na bieżąco o sytuacji na rynku owoców miękkich. Jakie problemy mają lub mogą mieć zarówno producenci owoców, jak i zakłady przetwórcze.
  • Zachęcanie i wskazywanie sposobów zwiększania plonów i poprawy jakości owoców.
  • Agitowanie niezrzeszonych jeszcze producentów owoców do przystąpienia do swojej lub innej organizac­ji producenckiej czy związku branżowego.
  • Czynne uczestniczenie w pracach zespołu ekspertów, w radach, władzach i gremiach, w których omawia się i rozwiązuje problemy związane z owocami miękkimi w Polsce.
  • Zacieśnianie współpracy między organizacjami producenckimi i związkami branżowymi — trzeba mówić jednym głosem.
  • Negocjowanie zasad dostaw owoców do zakładów przetwórczych, najlepiej wspólnie z przedstawicielami proponowanego zespołu ekspertów.
  • Jeśli z jakichś powodów nie zostaną dotrzymane umowy z odbiorcami owoców lub w przypadku drastycznej i nieuzasadnionej obniżki cen skupu, organizowanie blokady dostaw owoców do odbiorców.

Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi

Jak dotąd, resort rolnictwa bardzo się zaangażował w rozwiązywanie problemów związanych z owocami miękkimi, zwłaszcza poprzez informacje i wnioski przesłane do Komisji Europejskiej w Brukseli. Trzeba podkreślić, że Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi ponosi główną odpowiedzialność za prawidłowe rozwiązywanie nie tylko tych problemów. Moim zdaniem, do najważniejszych zadań resortu można zaliczyć:

  • Ciągłe dostarczanie informacji oraz wniosków do Unii Europejskiej. Należy kontynuować prace w zakresie przyznawania dopłat do produkcji owoców miękkich oraz rozpocząć działania w zakresie uzyskania rekompensaty za likwidację niskoprodukcyjnych sadów i plantacji. W tym zakresie przygotowujemy wspólny wniosek z Węgrami i Niemcami. Prowadzę wstępne rozmowy na ten temat z przedstawicielami MRiRW.
  • Informowanie na bieżąco, co najmniej zespołu ekspertów, o złożonych wnioskach oraz sposobach i stanie realizacji działań podjętych przez Komisję Europejską.
  • Nowelizowanie ustawy o grupach producenckich w kierunku ułatwień przy zakładaniu i prowadzeniu organizacji producenckich.
  • Inicjowanie i wspieranie opracowania strategii rozwoju naszego sadownictwa na najbliższe 10 lat. Jest to ważne zadanie dla naszego resortu.
  • Pomoc lub wskazywanie źródła finansowania inwestycji producenckich, infrastruktury handlowej, organizacji producenckich oraz promocji owoców i przetworów w kraju i za granicą.
  • Szybkie opracowanie aktów prawnych, które mogą poprawić sytuację rynkową i rozwój organizacji producenckich oraz jednostek handlowych według aktualnych wymagań, zgodnie z przepisami krajowymi i Unii Europejskiej.
  • Na bieżąco informowanie parlamentu oraz opracowywanie i przekazywanie stosownych wniosków.
  • Kontynuowanie działania w zakresie stabilizacji rynku owoców miękkich w kraju.

Zespół ekspertów

Głównymi celami zespołu mogą być:

  • Zbieranie i przekazywanie informacji o sytuacji na rynku owoców miękkich w kraju i za granicą.
  • Opracowywanie bilansu owoców miękkich, głównie dla przemysłu owocowego w kraju, lub wspieranie zespołu fachowców, który zajmie się tym problemem.
  • Opracowywanie prognozy zbiorów owoców przemysłowych oraz informowanie o zapotrzebowaniu zakładów na surowiec, o zapasach oraz prognozach cenowych.
  • Z odpowiednim wyprzedzeniem negocjowanie zasad dostaw owoców, włącznie z ustaleniem cen minimalnych.
  • Prezentowanie problemów związanych z owocami miękkimi na forum krajowym i unijnym.

Taki zespół mógłby liczyć nawet kilkanaście osób — ekspertów z zakresu produkcji, przetwórstwa i handlu owocami miękkimi. Mógłby być podzespołem w Radzie Gospodarki Żywnościowej przy ministrze rolnictwa i rozwoju wsi.

Rada Gospodarki Żywnościowej

W tej radzie funkcjonującej na szczeblu Ministerstwa Rolnictwa działa kilkuosobowy zespół do spraw owoców dla przetwórstwa. Opracowuje on m.in. projekt umowy kontraktacyjnej na dostawy owoców do zakładów przetwórczych. Na forum tej rady powinno się rozwiązywać podstawowe problemy, nie tylko dotyczące owoców miękkich, poprzez inicjatywę i koordynację działań w zakresie stabilizacji rynku. Rada powinna starać się o środki na opracowanie różnych programów z zakresu stabilizacji rynku, opracowywać prognozy zapotrzebowania na owoce miękkie oraz prognozy rozwoju tej produkcji. Ponadto mogłaby czynnie uczestniczyć w określaniu form współpracy producentów owoców i zakładów przetwórczych. Rada powinna dysponować wszystkimi informacjami o sytuacji owoców miękkich w Polsce oraz o sposobach rozwiązywania problemów.

Nauka sadownicza

Mamy w kraju dobrze działające placówki naukowe, które mogą pomagać w rozwiązywaniu problemów dotyczących owoców miękkich. Są to przede wszystkim Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa, Instytut Ochrony Roślin oraz wszystkie katedry sadownictwa i katedry ogrodnictwa na uczelniach rolniczych. Tam można szukać cennych i potrzebnych informacji z zakresu produkcji oraz dystrybucji owoców miękkich, nie tylko w Polsce.

Za najważniejsze zadania nauki sadowniczej w rozwiązywaniu problemów związanych z owocami miękkimi w Polsce można by uznać:

  • Opracowywanie i wdrażanie nowych metod zwiększania plonów i poprawy jakości owoców, dostosowanych do aktualnych potrzeb i możliwości producentów owoców.
  • Szacowanie kosztów i opłacalności produkcji owoców miękkich w Polsce i za granicą.
  • Informowanie o cenach owoców miękkich w kraju i za granicą.
  • Przedstawienie listy środków ochrony roślin dopuszczonych do stosowania w produkcji owoców miękkich dla przetwórstwa, z uwzględnieniem przepisów krajów, które importują nasze owoce i przetwory.

Samorządy, ośrodki doradztwa rolniczego i izby rolnicze

Te jednostki powinny się także czynnie włączyć do rozwiązywania problemów dotyczących owoców miękkich, przynajmniej na terenie swojej działalności. Dokładnie znać te problemy w swoim rejonie i informować o nich zarówno producentów owoców, jak i przetwórców. Wspierać działania w zakresie poprawy sytuacji gospodarstw i zakładów przetwórczych. W różny sposób pomagać w nawiązywaniu ścisłej współpracy między producentami owoców i zakładami przetwórczymi. Na bieżąco informować producentów o sytuacji na rynku. Udzielać porad, co, ile i jak produkować. Bardzo potrzebne byłoby zorganizowanie szkoleń i innych form informowania producentów jeszcze przed nowym sezonem skupu. Jednym z ważnych warunków rozwiązania czekających nas problemów jest prawidłowe i szerokie informowanie producentów o sytuacji oraz o tym, co powinni uczynić, aby uniknąć trudności ze zbytem czy uzyskaniem opłacalnych cen owoców. Informacje te można uzyskać w placówkach naukowych i organizacjach branżowych oraz w czasopismach fachowych. Chętnie służę swoją wiedzą z zakresu produkcji i dystrybucji owoców, nie tylko miękkich. Należy również opracowywać wnioski dotyczące poprawy sytuacji na swoim terenie i przekazywać je kompetentnym osobom, instytucjom czy władzom administracyjnym.

Lublin, początek kwietnia 2005 r.