• 12-636-18-51
  • wydawnictwo@plantpress.pl
ogrodinfo.pl
sad24.pl
warzywa.pl
Numer 05/2005

SZKODNIKI LUBIĄ CHRZAN (CZ. II)

W pierwszej części omówione zostały pchełki oraz śmietka kapuściana — atakujące plantacje na początku sezonu. W drugiej przedstawione są pozostałe szkodniki zagrażające plantacjom chrzanu (red.).

Mszyce

Żerują w koloniach. Bezpośrednia szkodliwość tych plus­kwiaków równoskrzydłych polega na wysysaniu soków z rośliny. Silnie opanowane liście są odbarwione, zdeformowane w miejscu żerowania, a ich wzrost jest zahamowany. W krańcowych przypadkach rośliny mogą zamierać. Mszyce są także wektorami chorób wirusowych.

Najczęściej na chrzanie występują: mszyca kapuściana — niewielka około 2 mm długości, szarozielona, z woskowym nalotem, zaleca się opryskiwanie roślin po stwierdzeniu obecności 6 mszyc na 1 roślinie; mszyca burakowa — osobniki dorosłe uskrzydlone i bezskrzyd­łe są czarne z zielonkawym odcieniem, wielkości 2,3 mm.

Zwalczanie. Niszczyć chwasty z rodziny kapustowatych, na których zimują jaja, a wiosną rozwijają się pierwsze pokolenia mszycy kapuścianej, oraz chwasty z rodziny komosowatych (komosa biała), a także łobodę, gatunki ostrożnia i rumianku — żywicieli mszycy burakowej.

Pierwszy zabieg powinno się przeprowadzić po stwierdzeniu obecności pierwszych 6–10 bezskrzydłych mszyc na roślinie. Opóźnienie zabiegu grozi zniszczeniem wrogów naturalnych mszyc, między innymi, biedronek, złotooków, larw bzygowatych i błonkówek, które liczniej pojawiają się 2 tygodnie po powstaniu kolonii szkodnika. Entomofagi te mogą zniszczyć do 80% mszyc na polu.

Do zwalczania mszyc na plantacjach chrzanu zaleca się: Alfamor 050 EC (0,15 l/ha), Alfazot 050 SC (0,15 l/ha), Alphaguard 100 EC (0,09 l/ha), Alphatop 100 EC (0,09 l/ha), Aztec 140 EW (0,5 l/ha), Basudin 600 EW (0,35 l/ha), Bulldock 025 EC (0,3 l/ha), Decis 2,5 EC (0,2 l/ha), Diazol 500 EW (0,45 l/ha), Fastac 100 EC (0,12 l/ha), Fyfanon 500 EC (1,2 l/ha), Karate Zeon 050 CS (0,12 l/ha), Reldan 400 EC (1,2 l/ha), Sumithion Super 1000 EC (0,45 l/ha), Trebon 10 SC (0,9 l/ha), Winylofos 550 EC (1,5 l/ha), Zolone 350 EC (1,8 l/ha).

Zabieg wykonuje się w godzinach wieczornych. Obecność biedronek lub innych wrogów mszyc wymaga zastosowania środków selektywnych, na przykład Pirimor 500 WG lub Pirimix 100 PC.

Gąsienice motyli

Duże szkody na plantacjach chrzanu wyrządzają gasienice motyli: bielinka kapustnika, bielinka rzepnika, błyszczki jarzynówki, tantnisia krzyżowiaczka i piętnówki kapustnicy.

Bielinek kapustnik — jest to stosunkowo duży motyl. Ma białe skrzydła o rozpiętości 53–63 mm, z czarnymi, symetrycznie ułożonymi plamami. Samica składa złoto-żółte jaja na dolnej stronie liści, po kilkadziesiąt sztuk w zwartych złożach. Jedna może złożyć około 600 jaj. Gąsienice długości do 50 mm są smukłe, koloru żółtawozielone­go z licznymi, różnej wielkości czarnymi plamami oraz żółtymi podłużnymi smugami na grzbiecie i po bokach ciała, z wyraźnie widoczną głową. Młode gąsienice początkowo żerują gromadnie, zeskrobując miękisz liści. Starsze rozchodzą się po całej roślinie i wygryzają duże, nieregularne dziury w liściach. Przy masowym wystąpieniu powo­dują gołożery (fot. 1), pozostawiając jedynie grubsze nerwy liści. W sezonie rozwijają się dwa pokolenia szkodnika. Najbardziej szkodliwe i liczne jest drugie pokolenie pojawiające się w końcu lipca i w sierpniu. Próg zagrożenia stanowią 3–4 złoża jaj lub 1 gąsienica na roślinie.


Fot. 1. Gołożery spowodowane przez gąsienice bielinka kapustnika

Zwalczanie. Niszczenie chwastów z rodziny kapustowatych przed ich zakwitnięciem ograniczy nalot motyli na plantacje. Przekroczenie progu zagrożenia jest sygnałem do wykonania zabiegu. W zwalczaniu bielinków szczególnie zalecany jest preparat biologiczny Biobit 3,2 WP (0,5 kg/ha). Z pozostałych insektycydów do ochrony przed tymi szkodnikami przeznaczone są: Alfamor 050 EC (0,15 l/ha), Alfazot 050 SC (0,15 l/ha), Alphaguard 100 EC (0,09 l/ha), Alphatop 100 EC (0,09 l/ha), Basudin 600 EW (0,35 l/ha), Bulldock 025 EC (0,3 l/ha), Cyperkill Super 25 EC (0,1 l/ha), Decis 2,5 EC (0,3 l/ha), Diazol 500 EW (0,45 l/ha), Fastac 100 EC (0,09 l/ha), Fyfanon 500 EC (1,2–1,5 l/ha), Karate Zeon 050 CS (0,12 l/ha), Larvin 375 CS (1 l/ha), Marshal 250 CS (0,6 l/ha), Nomolt 150 SC (0,2 l/ha), Nurelle D 550 EC (0,5 l/ha), Owadofos 540 EC (0,9 l/ha), Reldan 400 EC (1,2 l/ha), Spruzit 04 EC (0,6–0,9 l/ha), Sumithion Su­-per 1000 EC (0,45 l/ha), Trebon 10 SC (0,6 l/ha).

Bielinek rzepnik — motyl jest podobny do bielinka kapustnika, ale nieco mniejszy. Rozpiętość jego skrzydeł wynosi 40–50 mm. Samica składa żółtozielonkawe jaja, pojedynczo na liściach chrzanu. Może ich złożyć do 150 sztuk.

Gąsienice długości do 35 mm są matowe, jasnozielone (fot. 2), pokryte krótkimi włoskami (aksamitne). U doros­łych gąsienic wzdłuż grzbietu widoczna jest wąska, żółta smuga. Młode gąsienice żerują pojedynczo, wygryzając "okienka" w blaszce liściowej. Starsze wygryzają nieregularne otwory w liściach. Przy masowym wystąpieniu mogą powodować duże szkody. Bielinek rzepnik ma 2 lub 3 pokolenia w roku. Największe szkody wyrządza drugie pokolenie, występujące od końca lipca do września. Próg zagrożenia to 1–3 gąsienic na 10 roślinach.

 
Fot. 2. Gąsienica bielinka rzepnika

Zwalczanie. Takie samo, jak w przypadku bielinka kapustnika.

Tantniś krzyżowiaczek — jest to mały motyl o rozpiętości skrzydeł do 17 mm. Jego przednie skrzyd­ła są brązowe z jasną, falistą smugą, tylne — jaśniejsze ze strzępiną. Żółte, maleńkie jaja samice składają średnio po 2–4 sztuk wzdłuż nerwu na dolnej stronie liści. Gąsienice są jasnozielone, z czarną głową, małe do 12 mm długości, z wyraźną segmentacją ciała. Przy dotknięciu wyginają się i na nitce przędzy szybko opuszczają się na ziemię. Żerują na dolnej stronie liści. Wygryzają miękisz nie naruszając górnej skórki — powstają liczne, drobne, okrągławe lub nieregularne "okienka". W miarę wzros­tu liścia, skórka pęka i tworzą się dziury. W ciągu roku rozwijają się 3 lub 4 pokolenia szkodnika. Szczególnie szkodliwe jest pierwsze pokolenie, ponieważ gąsienice niszczą pierwsze, młode liście rozety. Zagrożeniem dla plantacji jest obecność 1–5 gąsienic na 10 roślinach.

Zwalczanie. Niszczenie chwastów i resztek pożniwnych bezpośrednio po zebraniu plonu oraz głęboka orka ograniczają liczebność szkodnika. Zwalczanie chemiczne należy przeprowadzić, gdy zostanie przekroczony próg szkodliwości. Wykorzystuje się takie same środki, jak do zwalczania gąsienic bielinków.

Błyszczka jarzynówka — nocny motyl, ciemno ubarwiony, na przedniej parze skrzydeł ma złocisty rysunek w kształcie greckiej litery gamma. Rozpiętość skrzydeł wynosi około 40 mm. Samica składa jaja na dolnej stronie liści. Gąsienice, długości około 35 mm, mają przód ciała węższy, barwę zieloną lub zielonożółtą, po bokach jasnożółte pasy. Posuwają się wyginając ciało, ponieważ nie mają dwóch przednich par odnóży odwłokowych. Żerują pojedynczo. Dziurawią liście i przy masowym wystąpieniu powodują gołożery. W ciągu roku rozwijają się 2 lub 3 pokolenia tego szkodnika. Pokolenie pierwsze jest liczniejsze.

Zwalczanie. Konieczne jest zwalczanie chwastów przez cały okres wegetacji, ponieważ błyszczka rozmnaża się głównie na nich. Zwalczanie chemiczne — jak w przypadku bielinków.

Piętnówka kapustnica — motyl jest szarobrunatny, na przednich skrzydłach ma wyraźny rysunek w kształcie litery "W". Samice składają szaro-fioletowe jaja na dolnej stronie liści, w złożach po kilkanaście lub kilkadziesiąt sztuk. Gąsienice po wylęgu są jasnożółte, później ich kolor się zmienia na zielony, brunatny do prawie czarnego (fot. 3). Osiągają długość do 45 mm. Wygryzają duże, okrągłe otwory, pozostawiając brzegi i nerwy liści nienaruszone. W Polsce występują dwa pokolenia. Próg zagrożenia wynosi od 4 do 5 gąsienic na 50 roślinach.


Fot. 3. Gąsienica piętnówki kapustnicy

Na plantacjach chrzanu mogą wystąpić również inne piętnówki, na przykład piętnówka brukiewka, której gąsienice są zielone lub brunatne z trzema białymi paskami na stronie grzbietowej i żółtymi paskami po bokach, piętnówka chwastówka — gąsienice od jasnozielonych do rudych z ciemnymi pasami na grzbiecie i czerwonobrązowymi, biało obrzeżonymi paskami po bokach, piętnówka rdestówka — gąsienice zielone, zielonobrązowe lub czerwonobrązowe, z żółtym pasem na grzbiecie.

Zwalczanie. W okresie wegetacji nie wolno dopuś­cić do zakwitnięcia chwastów, aby nie przyciągały motyli, które odżywiają się nektarem. Głęboka orka z przedpłużkiem zaraz po zebraniu plonu niszczy poczwarki. Opryskiwać w okresie wylęgania się i żerowania najmłodszych stadiów rozwojowych gąsienic jednym z insektycydów podanych do zwalczania bielinka kapustnika. Można wykorzystywać także środek biologiczny Biobit 3,2 WP, w dawce 1,5 kg/ha.

Gnatarz rzepakowiec — dorosła błonkówka długości około 7 mm ma odwłok pomarańczowy, czarne — głowę i plamki na tułowiu. Jej skrzydła są przezroczyste z ciemną przednią krawędzią, jaja — białawe, owalne. Larwa długości 2–20 mm jest podobna do gąsienic motyli, ma 3 pary odnóży tułowiowych i 8 par odnóży odwłokowych. Początkowo jest szara, później szarozielona. Dorosła larwa jest prawie czarna, aksamitna, z jaśniejszymi pasami po bokach. Jest niemrawa i przy poruszeniu rośliną spada na ziemię. Zimuje dorosła larwa w kokonie w glebie na głębokości około 5 cm. Wiosną na przełomie maja i czerwca następuje przepoczwarczenie i wylatują dorosłe błonkówki. Samice za pomocą piłkowatego pokładełka robią w tkance liścia otwór, w który składają jajo. Jedna samica składa 200–300 jaj. Larwy po wylęgnięciu się żerują intensywnie przez okres 2–3 tygodni. Szkodnik ten ma dwa pokolenia rocznie — pojawia się na plantacji na przełomie maja i czerwca oraz od sierpnia do późnej jesieni. Szkodliwym stadium gnatarza są bardzo żarłoczne larwy. Przy większej liczebności w ciągu kilku godzin mogą spowodować gołożery (fot. 4). Na plantacji chrzanu pozostawiają tylko ogonki i ażurową siatkę z grubszych nerwów liści. Progiem zagrożenia dla chrzanu jest obecność 4 larw na roślinie.


Fot. 4. Liść uszkodzony przez gnatarza rzepakowca

Zwalczanie. Od drugiej połowy maja oraz w czerwcu plantacje powinny być lustrowane w odstępie paru dni, ponieważ wtedy gnatarz rzepakowiec występuje najliczniej. Również we wrześniu larwy mogą zagrażać roślinom. Zabieg chemiczny (opryskiwanie) należy przeprowadzić w okresie nagromadzenia na liściach ciemnych larw. Powtórzyć po 7–10 dniach, jeśli będzie to potrzebne. Zaleca się Alfamor 050 EC (0,2 l/ha), Alfazot 050 SC (0,2 l/ha), Fastac 100 EC (0,1 l/ha) lub Karate Zeon 050 CS (0,12 l/ha) albo Nurelle D 550 EC (0,5 l/ha).

Chowacze

W górnych częściach korzenia chrzanu i w grubszych ogonkach liściowych można zauważyć wydrążone korytarze z białymi, rogalikowatymi i beznogimi larwami do 4 mm długości. Są to larwy chowaczy. W niektórych latach występują na plantacjach bardzo licznie.

Dorosłe osobniki chowacza czterozębnego są ciemnoszare, długości do 5 mm, wygryzają nieregularne dziury w blaszce liściowej. Larwy są beznogie, białe z brunatną główką, uszkadzają główne nerwy liści. Chowacz brukwiaczek jest popielatym chrząszczem długoś­ci 3,5 mm. Jego larwy są białawe, długości do 7 mm. Żerują w ogonkach liściowych.

Zwalczanie. Zachować izolację przestrzenną między uprawami roślin z rodziny kapustowatych (warzywa ka­pustne, rzepak, chrzan, gorczyca). Niszczyć chwasty z tej rodziny. Na przełomie maja i czerwca opryskiwać plantacj­ę insektycydami: Alfamor 050 EC (0,2 l/ha), Alazot 050 SC (0,2 l/ha), Alphaguard 100 EC (0,09 l/ha), Alpha­top 100 EC (0,09 l/ha), Cyperkill Super 25 EC (0,1 l/ha), Decis 2,5 EC (0,3 l/ha), Fastac 100 EC (0,1 l/ha), Karate Zeon 050 CS (0,12 l/ha), Nurelle D 550 EC (0,5 l/ha), Su­mithion Super 1000 EC (0,45 l/ha), Trebon 10 SC (0,6 l/ha).

Żaczka warzuchówka jest szkodnikiem występującym prawie wyłącznie na chrzanie. Groźne są chrząszcze i larwy (fot. 5). Wygryzają one otwory w liściach (fot. 6) nie uszkadzając nerwów. Przy liczniejszym wystąpieniu liś­cie są szkieletowane.


Fot. 5. Żaczka warzuchówka — larwy


Fot. 6. Liść uszkodzony przez larwy żaczki warzuchówki

Zwalczanie. Opryskiwać rośliny po zauważeniu pierwszych objawów żerowania lub po stwierdzeniu obecności szkodnika, jednym z insektycydów: Alfamor 050 EC (0,2 l/ha), Alfazot 050 SC (0,2 l/ha), Alphaguard 100 EC (0,09 l/ha), Alphatop 100 EC (0,09 l/ha), Basudin 600 EW (0,35 l/ha), Cyperkill Super 25 EC (0,12 l/ha), Decis 2,5 EC (0,3 l/ha), Diazol 500 EW (0,45 l/ha), Fastac 100 EC (0,1 l/ha), Fyfanon 500 EC (1,2 l/ha), Karate Zeon 050 CS (0,12 l/ha), Marshal 250 CS (0,6 l/ha), Nurelle D 550 EC (0,5 l/ha), Owadofos 540 EC (0,9 l/ha), Sumithion Su­per 1000 EC (0,45 l/ha), Trebon 10 SC (0,6 l/ha).

Drutowce

Najwięcej szkód wyrządzają one na plantacjach chrzanu zakładanych po łąkach, pastwiskach i plantacjach wieloletnich traw, lucerny czy koniczyny. Zachwaszczone tereny, szczególnie perzem, są silnie opanowywane przez te szkodniki. Drutowce powodują duże straty obniżając jakość plonu handlowego

Chrząszcze mają ciało wydłużone, małą głowę z 11-czło­nowymi czułkami. Przewrócone na plecy mogą się podnieść dzięki aparatowi skokowemu. Ich larwy (drutowce — fot. 7) są długie do 25 mm, równowąskie, walcowate lub spłaszczone, okryte twardym oskórkiem chitynowym barwy od jasnożółtej do brązowej. Rozwój jednego pokolenia trwa 4–5 lat (zależnie od gatunku). Z jaj złożonych przez samicę w glebę wylęgają się larwy, które cały swój rozwój przechodzą w glebie. Po okresie 4–5 lat przepoczwarczają się jesienią, a wiosną pojawiają się chrząszcze.


Fot. 7. Drutowce — larwy chrząszczy sprężykowatych

Zwalczanie. Należy zwalczać chwasty, zwłaszcza perz na polach uprawnych i w ich pobliżu. Wykonywać podorywki i orki jesienne oraz uprawki im towarzyszące. Na plantacjach o małej powierzchni można wykładać przynęty z bulw ziemniaka lub korzenie buraka, pokrojone na małe części zakopując je w ziemi na głębokość 10–15 cm. Wykłada się je po posadzeniu chrzanu, ale dopiero wtedy, gdy gleba ogrzeje się powyżej 12°C. Pułapki wykłada się w rzędach co 2 m, a odległość między rzędami pułapek powinna wynosić 4 m. Miejsca z przynętą należy oznaczyć. Pułapki należy przeglądać co kilka dni przez 2 tygodnie, niszczyć drutowce i wymieniać przynęty na świeże.

Chemicznie drutowce zwalcza się jesienią, w roku poprzedzającym założenie plantacji do czasu, gdy temperatura ziemi nie spadnie poniżej 12°C. Zabieg można wykonać również wiosną (gdy temperatura ziemi wynosi co najmniej 12°C, ponieważ w niższej larwy tracą aktywność). Do tego celu można wykorzystywać granulat Diazinon 10 GR w dawce 80–120 kg/ha. Wyższą, z zalecanych, dawkę stosuje się na cięższych glebach. Preparat należy wymieszać z glebą na głębokość 15 cm.

Rolnice

W ostatnich latach na plantacjach chrzanu szkody wyrządzały również rolnice. Stadium szkodliwym są gąsienice. Ich ciało jest walcowate, nagie, barwy od jasnooliwkowej do brunatnej, długości 2,5–6 cm (barwa i wielkość zależy od gatunku). Charakterystyczną cechą rolnic jest zwijanie się gąsienic w kłębuszek, gdy zostaną zaniepokojone. Uszkadzają podziemne i nadziemne części roślin. Progiem zagrożenia jest 6 gąsienic lub jedna uszkodzona roślina na metrze kwadratowym.

Do zwalczania rolnic zalecane są środki: Bulldock 025 EC (0,3 l/ha), Decis 2,5 EC (0,3 l/ha), Dursban 480 EC (0,9 l/ha) lub Nurelle D 550 EC (0,5 l/ha), Sumi-Al­pha 050 EC (0,2 l/ha). Cieczą użytkową należy dokładnie pokryć rośliny i międzyrzędzia. Zabieg wykonuje się w późnych godzinach wieczornych lub nocą. Na mniejszych powierzchniach oraz w uprawach pod osłonami można rozkładać przynęty, składające się ze środka biologicznego zawierającego bakterie Bacillus thuringiensis — Biobit 3,2 WP w ilości 0,25 kg + 0,5 kg cukru + 8 kg otrąb. Składniki te miesza się z 10 litrami wody. Przynętę rozkłada się na wilgotnej glebie, wzdłuż rzędów, w bezpośrednim sąsiedztwie roślin. Podana ilość wystarcza na 25 arów.

***

We wszystkich przypadkach środki chemiczne w ochronie chrzanu należy wykorzystywać tylko wtedy, gdy szkodniki występują tak licznie, że poważnie zagrażają zmniejszeniem plonów, co można stwierdzić tylko wykonując regularne lustracje plantacji.