Renta szkoleniowa jest świadczeniem pieniężnym, które w polskim systemie ubezpieczenia społecznego rolników funkcjonuje dopiero od zeszłego roku. Od 2 maja 2004 r. świadczenie to wprowadziła ustawa z 2.04.2004 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 91, poz. 873), która znowelizowała ustawę z 20.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 1998 r., nr 7, poz. 25, ze zm.).

Komu przysługuje?

Renta szkoleniowa przysługuje ubezpieczonemu (rolnikowi, domownikowi), spełniającemu warunki do uzys­kania renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy, w stosunku do którego orzeczono celowość przekwalifikowania zawodowego, ze względu na trwałą całkowitą niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym. Ponieważ prawo do renty szkoleniowej uzależnione jest w pierwszej kolejności od spełnienia warunków wymaganych do renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy rolniczej, przypomnę, że ta ostatnia przysługuje ubezpieczonemu, który łącznie spełnia następujące warunki:

• ma wymagany stosownie do wieku okres podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu (4–20 kwartałów; oprócz okresów prowadzenia gospodarstwa rolnego i pracy w nim zalicza się też inne okresy, od których zależy prawo do emerytury pracowniczej, o ile wcześniej nie zostały one zaliczone przez ZUS);
• jest całkowicie niezdolny do pracy w gospodarstwie rolnym (dla potrzeb renty szkoleniowej wymaga się, żeby niezdolność ta była trwała);
• niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym musi powstać w określonym okresie podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników lub nie później niż 18 miesięcy od ustania tych okresów;
• jeżeli całkowita niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym powstała wskutek wypadku przy pracy rolniczej lub choroby zawodowej, ubezpieczony powinien udowodnić jakikolwiek okres ubezpieczenia społecznego rolników, który obejmuje dzień wypadku lub dzień zachorowania na chorobę zawodową.

Za całkowicie niezdolnego do pracy w gospodarstwie rolnym uważa się ubezpieczonego, który z powodu naruszenia sprawności organizmu utracił zdolność do osobistego wykonywania pracy w gospodarstwie rolnym (całkowitą niezdolność uznaje się za trwałą, jeżeli ubezpieczony nie rokuje odzyskania zdolności do osobistego wykonywania pracy w gospodarstwie rolnym).

Kto orzeka?

O niezdolności do pracy dla celów rentowych i celowoś­ci przekwalifikowania zawodowego orzeka w KRUS lekarz rzeczoznawca (I instancja) lub komisja lekarska (3 lekarzy, którzy orzekają jako II instancja). Lekarze biorą pod uwagę:

• charakter i przebieg procesów chorobowych oraz ich wpływ na stan czynnościowy organizmu, a w sprawach o ustalenie prawa do renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy z powodu następstw wypadku przy pracy rolniczej lub choroby zawodowej — także związek tych procesów z konkretnym wypadkiem lub chorobą;
• sprawność psychofizyczną organizmu oraz stopień przystosowania do ubytków anatomicznych, kalectwa, skutków choroby;
• wiek, rodzaj i zakres prac dotychczas wykonywanych przez zainteresowanego w gospodarstwie rolnym;
• możliwość przywrócenia zdolności do pracy w gospodarstwie przez leczenie i rehabilitację oraz zaopatrzenie w przedmioty ortopedyczne, protezy i środki pomocnicze.

Oceniając celowość przekwalifikowania ubezpieczonego lekarze biorą również pod uwagę posiadane kwalifikacje, zawód oraz możliwości dalszego wykonywania innej pracy oraz opinię psychologa i doradcy zawodowego. Ponadto przed wydaniem orzeczenia o celowości przekwalifikowania lekarz rzeczoznawca i komisja lekarska musi wziąć pod uwagę ustalenia starosty w sprawie możliwości przekwalifikowania zawodowego danego ubezpieczonego.

Okres pobierania i wysokość

Renta szkoleniowa przysługuje przez 6 miesięcy. Okres ten może być wydłużony na czas niezbędny do przekwalifikowania zawodowego, ale nie dłużej niż do 36 miesięcy (przedłużenie następuje na wniosek starosty).

Wysokość renty szkoleniowej ustalana jest według takich samych zasad, jakie są przyjęte dla ustalania wysokości emerytury rolniczej i renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy.

Renta szkoleniowa składa się zatem z części składkowej i uzupełniającej. Część składkową ustala się przyjmując po 1% emerytury podstawowej (najniższej pracowniczej) za każdy rok podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu (niepełne lata są przeliczane). Jeżeli od 1.01.1977 r. do 31.12.1982 r. za rolnika i jego małżonka opłacona została roczna składka na ubezpieczenie społeczne w wysokości wyższej niż 120% przeciętnej emerytury podstawowej w danym roku, zamiast jednego roku przyjmowany jest okres dłuższy, który odpowiada wskaźnikowi indywidualnego wymiaru składki. Gdy rencista udowodnił okres podlegania ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu w ZUS i z tego tytułu nie uzyskał już emerytury lub renty, lata opłacania składki w systemie powszechnym przyjmowane są w wymiarze półtorakrotnym.

Na wysokość renty szkoleniowej wpływają także udokumentowane okresy działalności kombatanckiej, działalności równorzędnej z kombatancką, a także inne zaliczane do okresów tej działalności oraz podlegania represjom wojennym i okresu powojennego, określone w przepisach o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego. Doliczane są również okresy odbywania służby wojskowej w Wojsku Polskim albo zastępczych form tej służby, przypadające przed 1.01.1999 r. Okresy tej służby, jak również działalności kombatanckiej, uwzględniane są i ustalane po 1% emerytury podstawowej za każdy rok, jeżeli z tytułu tych okresów ubezpieczonemu nie przyznano emerytury lub renty na podstawie odrębnych przepisów.

Część uzupełniająca renty szkoleniowej wynosi 95% emerytury podstawowej, jeżeli liczba lat przyjęta do ustalenia części składkowej jest mniejsza od 20. Przy każdym pełnym roku powyżej 20 lat część uzupełniającą zmniejsza się o 0,5% emerytury podstawowej. Część uzupełniająca renty szkoleniowej nie może być jednak mniejsza niż 85% emerytury podstawowej, a suma częś­ci składkowej i uzupełniającej nie może być mniejsza od emerytury podstawowej. Inaczej niż w przypadku emerytury rolniczej lub renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy, część uzupełniająca renty szkoleniowej nie zostanie zawieszona, jeżeli rencista lub jego małżonek nie zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej.

Kiedy jest zawieszona?

Renta szkoleniowa zostanie zawieszona w części uzupełniającej, gdy rencista osiąga przychód z działalnoś­ci zarobkowej podlegającej obowiązkowi ubezpieczeń społecznych, bez względu na wysokość (nie dotyczy zatrudnienia, które powoduje utratę prawa do renty szkoleniowej).

Prawo do renty szkoleniowej ustanie:

• od dnia podjęcia zatrudnienia, wykonywania prac interwencyjnych lub robót publicznych albo od dnia, gdy uprawniony odmówił, bez uzasadnionej przyczyny, przyjęcia propozycji zatrudnienia złożonej przez powiatowy urząd pracy;
• od dnia otrzymania przez KRUS zawiadomienia starosty o braku możliwości przekwalifikowania uprawnionego do innego zawodu lub o braku możliwości przedstawienia propozycji odpowiedniego zatrudnienia w terminie 6 miesięcy od dnia ukończenia szkolenia, nie później niż w okresie 36 miesięcy pobierania tej renty;
• od dnia otrzymania przez KRUS zawiadomienia od starosty o tym, że uprawniony nie poddaje się przekwalifikowaniu zawodowemu.

Brak prawa do renty szkoleniowej nie oznacza, że osoba, która ją pobierała, zostaje w ogóle pozbawiona prawa do renty. Ma ona bowiem prawo do stałej renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy, wobec orzeczonej w stosunku do tej osoby trwałej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym. Przyznanie prawa do renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy i jej pobieranie oznacza zawieszenie wypłaty części uzupełniającej tej renty w przypadku, gdy rencista nie zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej. Renta nie zostanie zawieszona, gdy rencista będzie osiągał przychód z tytułu działalności podlegającej ubezpieczeniu społecznemu, który nie przekroczy 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy ostatnio ogłoszonego przez prezesa GUS.

Zasady postępowania

Nie wymaga się zgłoszenia odrębnego wniosku o rentę rolniczą szkoleniową. Prawo do niej KRUS ustali z urzędu w stosunku do osób ubezpieczonych, które wystąpiły i z wnioskiem o rentę rolniczą z tytułu niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym i uzyskały orzeczenie o celowości przekwalifikowania zawodowego ze względu na trwałą całkowitą niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym. Zatem przy ustalaniu prawa do renty szkoleniowej KRUS stosuje odpowiednio zasady postępowania dotyczące renty z tytułu niezdolności do pracy.

Po złożeniu przez ubezpieczonego wniosku o rentę rolniczą z tytułu niezdolności do pracy (z dołączonym zaświadczeniem o stanie zdrowia wystawionym przez lekarza prowadzącego oraz dokumentami potwierdzającymi przebyte przez wnioskodawcę okresy ubezpieczenia), właściwa jednostka organizacyjna KRUS po ustaleniu, że ubezpieczony posiada wymagane do przyznania renty okresy ubezpieczenia, złoży wniosek o rozpoczęcie postępowania orzeczniczego i skieruje wnioskodawcę do lekarza rzeczoznawcy KRUS. Jeżeli lekarz rzeczoznawca uzna, że wnioskodawca jest trwale całkowicie niezdolny do pracy w gospodarstwie rolnym i oceni, że jego zdaniem istnieje celowość przekwalifikowania zawodowego, nie wyda jeszcze orzeczenia, lecz skieruje wnios­kodawcę do psychologa oraz doradcy zawodowego właściwego urzędu pracy, w celu uzyskania od nich opinii co do celowości przekwalifikowania zawodowego wnioskodawcy.

Tylko w przypadku trzech zgodnych opinii dotyczących celowości przekwalifikowania zawodowego (lekarza rzeczoznawcy, psychologa, doradcy zawodowego) sprawa zostanie przekazana do starosty w celu ustalenia przez niego, czy istnieje możliwość przekwalifikowania zawodowego osoby ubiegającej się o rentę rolniczą z tytułu niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym. Dla lekarza rzeczoznawcy ustalenia starosty mają moc wiążącą i dopiero, gdy starosta stwierdzi możliwość przekwalifikowania zawodowego, lekarz rzeczoznawca wyda orzeczenie o trwałej całkowitej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym ze stwierdzeniem celowości przekwalifikowania zawodowego. Na podstawie tego orzeczenia oddział regionalny KRUS wyda decyzję przyznającą prawo do renty szkoleniowej na 6 miesięcy od dnia orzeczenia niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym wnioskodawca złożył wniosek o rentę, i skieruje rencistę do powiatowego urzędu pracy w celu poddania przekwalifikowaniu zawodowemu. Następnie, gdy starosta wystąpi z wnioskiem do KRUS o przedłużenie prawa do renty szkoleniowej w związku z trwającym przekwalifikowaniem zainteresowanego, KRUS wyda decyzję o przedłużeniu prawa do tej renty.

Gdy — po zapoznaniu się z opinią psychologa i doradcy zawodowego — lekarz rzeczoznawca nie stwierdzi celowości przekwalifikowania zawodowego, sprawy nie przekaże do starosty, tylko wyda orzeczenie o trwałej całkowitej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym, będzie ono podstawą do wydania decyzji przyznającej rentę rolniczą z tytułu niezdolności do pracy (brak podstaw do przyznania renty szkoleniowej wobec braku stwierdzenia celowości do przekwalifikowania zawodowego). Lekarz rzeczoznawca wyda również orzeczenie o trwałej całkowitej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym, gdy wnioskodawca nie zgłosi się na konsultacje do psychologa lub doradcy zawodowego. Również w takim przypadku KRUS wyda decyzję przyznającą rentę rolniczą z tytułu niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym.

Od orzeczenia lekarza rzeczoznawcy wnioskodawcy przysługuje prawo wniesienia odwołania do komisji lekarskiej (w ciągu 14 dni od doręczenia wypisu orzeczenia). Odwołanie nie przysługuje od orzeczenia komisji lekarskiej, natomiast osoba z niego niezadowolona, po wydaniu decyzji przez organ rentowy w sprawie renty, może złożyć od tej decyzji odwołanie do Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych (w ciągu 30 dni od doręczenia tej decyzji).