• 12-636-18-51
  • wydawnictwo@plantpress.pl
ogrodinfo.pl
sad24.pl
warzywa.pl
Numer 07/2005

PRZECHOWYWANIE OWOCÓW MIĘKKICH I WARZYW W SYSTEMIE ULO

Podczas przechowywania owoców w komorach chłodniczych proces oddychania owoców nie zostaje przerwany. Owoce nadal oddychają pobierając z otaczającej atmosfery tlen (O2) i wydalając dwutlenek węgla (CO2). Intensywność oddychania jest tym większa, im wyższa jest temperatura otoczenia. Intensywność oddychania owoców można zmniejszyć przez: obniżenie temperatury owoców i powietrza komory za pomocą urządzeń chłodniczych oraz przez obniżenie stężenia tlenu w atmosferze komory przechowalniczej (fot. 1).


Fot. 1. Przykładowa maszynownia
w obiek­cie przystosowanym do przechowywania owoców w technologii ULO

Ustalanie składu gazowego

Obniżenie zawartości tlenu w atmosferze uzyskuje się przez wyparcie go z atmosfery za pomocą azotu. Po zakończeniu załadunku komory i jej zamknięciu poziom tlenu powinien zostać zredukowany, ale nie więcej niż do około 7–5%. Dalsze obniżenie stężenia tlenu w atmosferze komory powinno nastąpić poprzez oddychanie owoców. Należy pamiętać, że włączanie urządzeń w systemie ULO powinno nastąpić dopiero po osiąg­nięciu przez owoce temperatury przechowywania.
W szczelnie zamkniętej komorze, przy braku dostępu powietrza z zewnątrz, zawartość tlenu może się szybko obniżyć i osiągnąć niepożądany, a nawet niebezpieczny dla przechowywanych owoców poziom. Bezpieczna, dolna granica zawartości tlenu powinna utrzymywać się na poziomie 1,2%.

W celu zapewnienia optymalnych warunków przechowywania i uniknięcia zniszczenia owoców należy równolegle do automatycznego systemu pomiaru i kontroli koniecznie przeprowadzać (dodatkowo) tak zwaną ręczną kontrolę składu gazowego atmosfery w komorach. Dotyczy to przede wszystkim pomiaru poziomu O2. Za niski poziom O2 w komorze jest o wiele niebezpieczniejszy niż za wysoki poziom CO2. Poziom O2 poniżej 1,2–1% może doprowadzić do całkowitego zniszczenia przechowywanych owoców.

Podczas oddychania owoce wydzielają dwutlenek węgla (CO2). W szczelnej komorze następuje stopniowe nagromadzanie się CO2. Nadmiar tego gazu może spowodować poważne uszkodzenia przechowywanych owoców. Dotyczy to przede wszystkim owoców ziarnkowych (jabłka i gruszki) oraz większości warzyw. Nadmiar CO2 usuwamy za pomocą płuczek węglowych. Dla większości owoców pestkowych i jagodowych wymagany jest jednak wysoki poziom CO2. Gdy ilość CO2 produkowana przez przechowywane owoce jest niedostateczna, trzeba doprowadzić go do atmosfery komory ze źródeł zewnętrznych (z butli, zbiornika, generatora).

Jednak i tutaj należy ściśle przestrzegać górnej granicy zawartości dwutlenku węgla (tab. 1 i 2).

Tabela 1. Porównanie wydzielania CO2i O2 przez owoce poszczególnych gatunków oraz warzywa*

1) wydzielanie etylenu: 1 — bardzo niskie: 0,01–0,1 l/kg/godz.; 2 — niskie: 0,1–1,0 l/kg/godz.; 3 — średnie: 1,0–10,0 l/kg/godz.; 4 — wysokie: 10,0–100,0 l/kg/godz.; 5 — bardzo wysokie: ponad 100 l/kg/godz.
2) wrażliwość na działanie etylenu: 1 — bardzo mała; 2 – mała; 3 — średnia; 4 – duża; 5 — bardzo duża

Tabela 2. Optymalne warunki do przechowywania owoców i warzyw*

* Wartości podane w tabelach 1 i 2 mają charakter informacyjny. Rzeczywiste wartości mogą nieznacznie odbiegać od podanych i zależeć od warunków klimatycznych, glebowych, nawożenia, odmiany oraz stopnia dojrzałości owoców lub warzyw w czasie zbioru

Wydzielanie etylenu

Etylen powoduje przyśpieszenie procesu dojrzewania owoców, a zatem powinien być ciągle usuwany z komory (fot. 2). Zawartość 0,02% etylenu w powietrzu komory przyspiesza 4–10-krotnie proces dojrzewania. Przy zastosowaniu płuczek węglowych podczas adsorbcji dwutlenku węgla następuje równocześnie częściowe, ale dostateczne, usuwanie etylenu, dlatego na przykład podczas przechowywania większości odmian jabłek i gruszek rzadko stosowane są oddzielne urządzenia do jego usuwania. Szczególną uwagę należy zwracać na ochronę przechowywanych owoców przed wpływem znajdujących się w sąsiedztwie obcych źródeł etylenu lub czynników zapachowych (tzw. allelopatia, na przykład przechowywanie w jednej komorze jabłek i gruszek), które mogą wpływać na pogorszenia warunków przechowywania.


Fot. 2. Podczas przechowywania owoców miękkich etylen powinien być ciągle usuwany
z komory, do tego służy płuczka etylenu

Wspólne przechowywanie

Ze względu na różne właściwości owoców poszczególnych odmian oraz warzyw należy zwrócić baczną uwagę na odpowiedni dobór produktów do przechowywania
w tej samej komorze — należy dobierać odmiany o podobnych parametrach przechowywania. Dotyczy to:

  • temperatury przechowywania;
  • ilości dwutlenku węg­la wydzielanego podczas oddychania;
  • wymaganego składu atmosfery (poziomu O2 oraz CO2).

Przed wyborem odmian do wspólnego przechowywania należy bardzo dokładnie sprawdzić zalecane paramet­ry przechowywania dla każdego rodzaju i od­miany owoców lub warzyw (tab. 1 i 2). Unikać należy wspólnego przechowywania w tej samej komorze odmian skrajnie różniących się ilością wydzielanego CO2, a bezwzględnie — odmian o rożnych parametrach przechowywania.

Owoce miękkie

Technologia przechowywania w modyfikowanej atmosferze jabłek, gruszek czy niektórych gatunków warzyw jest rozpowszechniona, a warunki i zasady przechowywania tych produktów są dobrze opanowane. Technologia przechowywania owoców miękkich w systemie ULO znajduje się natomiast ciągle jeszcze w fazie eksperymentalnej, a w literaturze trudno znaleźć jednoznaczne opisy warunków ich przechowywania. Wyniki doświadczeń z niektórych ośrodków z USA, Kanady i Australii, dotyczące tych samych owoców, są często rozbieżne. Dotyczy to różnych zalecanych temperatur przechowywania, składu atmosfery, niedoceniany jest także szkodliwy wpływ etylenu na przechowywane owoce, zwłaszcza jagodowe.

Większość owoców miękkich wydziela mniej etylenu niż owoce ziarnkowe, a jednak wrażliwość tych pierwszych na etylen jest dużo większa. Z moich doświadczeń wynika, że wpływ etylenu na przechowywane owoce jagodowe w dużym stopniu decyduje o wyniku przechowania.

Opisywana w niektórych publikacjach mała wrażliwość owoców jagodowych na działanie etylenu może dotyczyć w najlepszym przypadku bardzo krótkiego okresu przechowywania (1–2 tygodni).

Przy dłuższym przechowywaniu wpływ etylenu na przyspieszenie dojrzewania (starzenia) jest bardzo duży i może być jednym z podstawowych warunków sukcesu lub niepowodzenia przechowywania. Dobrym przykładem są tutaj owoce borówki wysokiej, w których przechowywaniu zastosowano płuczkę etylenu, co pozwoliło na utrzymanie jego stężenia na poziomie poniżej 60 ppb i w połączeniu z innymi zabiegami umożliwiło przechowanie tych owoców przez 10 tygodni. Jakość owoców borówki wysokiej, odmian 'Patriot', 'Spartan' i 'Duke' po 10-tygodniowym przechowaniu nie różniła się od jakości owoców bezpośrednio zebranych, a u odmiany 'Duke' stwierdzono nawet polepszenie aromatu.

Mniej chorób grzybowych

Podczas przechowywania owoców miękkich w KA z zastosowaniem systemu ULO podstawowym problemem jest występowanie chorób przechowalniczych. Dotyczy to przede wszystkim szarej pleśni, sinej pleśni, gorzkiej zgnilizny czy mokrej zgnilizny. Jak dotąd, nie ma jeszcze wypracowanych zadowalających sposobów zapobiegania i zwalczania tych chorób podczas przechowywania owoców. Wysoka wilgotność powietrza w komorze sprzyja ich szybkiemu rozwojowi.

Rozwiązaniem pozwalającym na ograniczenie lub opóźnienie występowania chorób może być zastosowanie płuczki etylenu.

Dodatkową zaletą używania płuczek etylenu poza ich podstawowym zadaniem, jakim jest oddzielanie etylenu, jest sama metoda oddzielania etylenu. Znajdujący się w atmosferze komory etylen zostaje w płuczce etylenu "spalany" w temperaturze powyżej 285°C. Przy tej okazji niszczone są zarodniki grzybów znajdujące się w atmo­sferze komory.

Innym ważnym elementem systemu ULO w przechowywaniu owoców podatnych na choroby grzybowe jest także stosowanie odpowiedniego generatora azotu. Generator typu PSA (zaleca się jego stosowanie) czerpie azot ze świeżego powietrza z atmosfery zewnętrznej (fot. 3 a i b), natomiast typ VSA/VPSA — w dużej części z powietrza komory, co powoduje osadzanie się części zarodników grzybów na wkładzie węglowym i wprowadzanie ich z recyrkulującym powietrzem ponownie do komory.


Fot. 3. Generator azotu, typu PSA: ze sterowaniem typu SPS
(a - z lewej) — (1. rotacyjna sprężarka powietrza;
2. zbiornik sprężonego powietrza; 3. zbiornik wkładu CMS; 4. zbiornik azotu — i sterowaniem mikroprocesorowym (b - z prawej)

Niszczący wpływ na rozpowszechnianie się chorób grzybowych posiada również ozon (O3). W prowadzonych przez firmę Besseling doświadczeniach zastosowanie ozonu pozwoliło na 7-dniowe opóźnienie pojawienia się szarej pleśni na przechowywanych truskawkach i czerwonej papryce. Ponieważ ozon nie występuje w przyrodzie w formie pozwalającej na jego magazynowanie, każda komora powinna posiadać własną wytwornicę ozonu. Na przykład, dla komory o pojemności 200 m3 poziom O3 powinien wynosić około 0,08 ppm (jest to poziom, który nie zagraża zdrowiu człowieka). W szczelnie zamkniętej komorze poziom ten może być nieco większy. Ozon wytwarzany jest z tlenu atmosfery komory, tak więc wymagana wydajność generatora ozonu zależy od poziomu O2 w komorze. Im wyższy jest poziom O2 w komorze, tym większa jest wydajność generatora. Zastosowanie tej metody podnosi jednak znacznie koszty instalacji urządzeń technologii ULO. Cena generatora O3 z automatyką obsługi dla komory o pojemności 200 m3 wynosi około 9500 euro.