Numer 10/2005
Ważną pozycję wśród europejskich producentów warzyw szklarniowych Polska zawdzięcza dynamicznemu zwiększaniu powierzchni uprawnej pod osłonami w drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych XX w. i na początku obecnej dekady. Część rodzimej produkcji kierowana jest na eksport. Dane statystyczne wykazują sukcesywny wzrost eksportu z Polski pomidorów, ogórków i papryki. Eksport warzyw produkowanych pod osłonami w 2004 r. zbliżył się do 70 tys. ton i był tylko nieznacznie niższy od importu tych gatunków. Wyniki handlu zagranicznego w okresie pierwszych 5 miesięcy tego roku wykazały wielokrotny wzrost eksportu w okresie od stycznia do maja, w porównaniu z danymi z roku ubiegłego. Odbiorcami omawianych warzyw są już nie tylko kraje wschodniej i środkowej Europy. Zaczynamy również odważniej wchodzić na rynki Niemiec, Szwecji i Wielkiej Brytanii.
Zmiany w produkcji warzyw spod osłon
Polska zajmuje czwarte miejsce w Europie pod względem powierzchni uprawy warzyw pod osłonami i piąte pod względem wielkości zbiorów tych warzyw. Wyprzedzają nas główni europejscy producenci: Hiszpania, Włochy i Holandia oraz Francja. Rozwój produkcji tej grupy warzyw w Polsce polegał, z jednej strony na zwiększaniu powierzchni kapitałochłonnych osłon, jakimi są szklarnie ogrzewane, a z drugiej na równie dynamicznej rozbudowie tańszych, skromnie wyposażonych w urządzenia techniczne wysokich tuneli foliowych. Pomimo znacznie mniejszych zasobów kapitału i jego wyższej ceny w stosunku do ceny kapitału (czyli stopy oprocentowania kredytów) oferowanego producentom z UE, polscy ogrodnicy mogli rozwijać produkcję w szklarniach ogrzewanych, między innymi, dzięki wykorzystaniu tańszych pod względem nakładów inwestycyjnych używanych szklarni — pochodzących z dawnych PGR-ów, a także konstrukcji kupowanych w Holandii i Niemczech. W rezultacie w naszej strefie klimatycznej posiadamy największą powierzchnię uprawy warzyw pod osłonami i jako jedyny kraj mamy tak duży (ponad 60%) udział wysokich tuneli foliowych w ogólnej powierzchni osłon.
W dużym uproszczeniu można w Polsce wyodrębnić dwie różniące się grupy gospodarstw produkujących warzywa pod osłonami. Jedna to grupa producentów wykorzystująca kapitałochłonne technologie produkcji, wprowadzająca bardzo efektywnie postęp biologiczno-techniczny i ekonomiczny, która prowadzi produkcję warzyw głównie w szklarniach ogrzewanych. Grupa ta jest bardzo silnie związana z rynkiem dużych odbiorców — między innymi supermarketów i eksporterów Drugą grupę stanowią producenci, którzy dynamicznie rozwijają powierzchnię produkcji warzyw wykorzystując tradycyjne technologie uprawy w wysokich tunelach foliowych, najczęściej ubogich w urządzenia techniczne. Ci producenci oferują warzywa głównie na rynkach lokalnych, w późniejszych terminach niż gospodarstwa szklarniowe.
Z danych Powszechnego Spisu Rolnego z 2002 r. wynika, że powierzchnia uprawy roślin ogrodniczych pod osłonami była kilkakrotnie większa niż podawały to szacunki GUS z lat 1997–2001 (tab. 1). Wskazuje to na niedoszacowanie powierzchni upraw pod osłonami w latach poprzedzających "Spis". Powierzchnia upraw pod osłonami od 1997 r. wyraźnie rosła, a wynikało to, między innymi, z bardzo skutecznej ochrony krajowego rynku produktów ogrodniczych spod osłon przed konkurencyjnym importem oraz wsparcia finansowego (preferencyjne kredyty, fundusze przedakcesyjne) udzielanego między innymi gospodarstwom ogrodniczym.
Tabela 1. Powierzchnia uprawy roślin ogrodniczych pod osłonami w latach 1996–2004
Źródłó: dane GUS
Wsparcie gospodarstw rolnych realizowane przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego w latach 2004–2006 sprzyjało i sprzyjać będzie powstawaniu nowych i modernizowaniu istniejących gospodarstw prowadzących produkcję ogrodniczą pod osłonami. Potwierdzają to informacje pochodzące z firm prowadzących inwestycje szklarniowe w Polsce. Dlatego pewne wątpliwości budzi fakt szacowanego przez GUS w latach 2003–2004 spadku powierzchni osłon z uprawami ogrodniczymi, w stosunku do wyników Powszechnego Spisu Rolnego w 2002 r.
W 2002 r. w powierzchni upraw pod osłonami warzywa stanowiły 82%, a rośliny ozdobne 18%. W strukturze powierzchni uprawy warzyw ważną rolę odgrywają: pomidory — 41%, ogórki — 23% i papryka — 19%. Ten duży udział warzyw wynika, między innymi, ze struktury wydatków ludności na płody ogrodnicze produkowane pod osłonami. Duży wpływ na strukturę zagospodarowania osłon ma termin przeprowadzania Powszechnego Spisu Rolnego — wiosna. Jesienią struktura ta nie byłaby tak silnie zdominowana przez uprawę warzyw, gdyż w tym okresie producenci uprawiają znacznie więcej niż wiosną roślin ozdobnych (zwłaszcza chryzantem ciętych i doniczkowych).
Zbiory
GUS w oficjalnych szacunkach zbiorów ogółem warzyw spod osłon w latach 2002, 2003 i 2004 zweryfikował ich poziom do odpowiednio 754 tys. ton, 671 tys. ton oraz 674 tys. ton. Zbiory pomidorów w latach 2002–2004 wahały się od 370 tys. ton do 393 tys. ton, ogórków od 199 do 223 tys. ton, a warzyw pozostałych od 96 tys. ton do 138 tys. ton (tab. 2). Zbiory papryki, uprawianej głównie w nieogrzewanych tunelach foliowych, wynosiły w 2002 r. (wg szacunków autorów) około 70 tys. ton.
Tabela 2. Zbiory warzyw spod osłon w Polsce w latach 1988–2004
Struktura zbiorów warzyw spod osłon jest wyraźnie zdominowana przez pomidory, które w latach 2002–2004 stanowiły średnio 54% produkcji. Udział ogórków w zbiorach warzyw spod osłon wynosił w tym okresie 30%. Warzywa pozostałe (w tym papryka) stanowiły 16% zbiorów. Struktura produkcji warzyw spod osłon jest więc mało urozmaicona, a zmiany w niej dokonują się bardzo powoli, ze względu na tradycyjną strukturę popytu. Jednakże w latach 1988–2004 wyraźnie wzrosło znaczenie pozostałych warzyw produkowanych pod osłonami (sałat, papryki, rzodkiewki, oberżyny). Stabilny był udział pomidorów, a zmniejszył się ogórków.