Kształtowanie się cen w 2005 roku na tle notowań z trzech wcześniejszych lat przedstawiają dane zawarte w tabeli 1. Ze względu na stosunkowo małą podaż pomidorów w marcu, która w zasadzie ograniczała się do ostatniego tygodnia, miesiąc ten pominięto w analizie, chociaż — ze względu na wysokie ceny uzyskiwane w tym okresie przez niektórych producentów — notowania marcowe mogą mieć duży wpływ na poziom uzyskiwanych przez nich średnich cen.

Tabela 1. Średnie miesięczne hurtowe ceny pomidorów spod osłon na WGRO SA
w Poznaniu, w zależności od miesiąca pojawienia się na rynku w latach 2002–2005

b.d. — brak danych
Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych Działu Marketingu WGRO SA

Odwrócenie spadkowych tendencji cenowych z 2004 r.

Z danych zamieszczonych w tabeli 1. wynika, że w porównaniu z notowaniami z roku ubiegłego, w tym ceny kształtowały się korzystnie, chociaż sytuacja w poszczególnych miesiącach była zróżnicowana. Po wyraźnie niższych (o około 5%) notowaniach na początku sezonu — w kwietniu — w kolejnych czterech miesiącach (od maja do sierpnia) ceny były zdecydowanie wyższe niż w roku ubiegłym. W rezultacie na koniec sierpnia średnie ceny liczone od początku kwietnia były o 13,68% wyższe niż w tym samym okresie roku ubiegłego. Wszystko wskazuje na to, że tegoroczne średnie hurtowe ceny na WGRO SA w Poznaniu będą znacznie wyższe niż w roku ubiegłym i zbliżone poziomem do notowań ze stosunkowo dobrego cenowo roku 2003. Średnia hurtowa cena w 2005 r. liczona od początku kwietnia do końca października wyniosła 3,83 zł/kg i była o 9,39% wyższa niż w 2004 r. i zbliżona poziomem do średniej ceny z 2003 r., ale niższa z kolei niż w roku 2002.

Tendencje cenowe na polskim rynku po wejściu do UE

W 2005 r., podobnie jak w pierwszym roku członkostwa w Unii Europejskiej, spadły ceny w miesiącach dotychczasowej najwyższej ochrony naszego rynku — od kwietnia do czerwca. Wzrosły natomiast ceny w miesiącach letnich (głównie w lipcu i sierpniu), w których poziom notowań był dotychczas najniższy, ze względu na wyższy średni poziom notowań na rynkach unijnych. Potwierdzają to częściowo dane dotyczące cen w latach 2004 i 2005 na WGRO SA w Poznaniu. Średnia cena hurtowa pomidorów od kwietnia do czerwca w latach 2004–2005 była niższa od notowań z tego samego okresu roku 2003 odpowiednio o około 12% i 6%. Z kolei w lipcu i sierpniu ceny w analizowanych latach były średnio wyższe odpowiednio o 18% i 72%. Występujące w niektórych miesiącach odstępstwa od przedstawionej tendencji wynikają prawdopodobnie z oddziaływania czynników pogodowych. Istotna zmiana trendów skłania do ponownego rozważenia terminów rozpoczynania dostaw przez niektórych polskich producentów i przesunięcia dostaw w czasie, co pozwoliłoby na obniżenie kosztów oraz poprawę relacji ekonomicznych przy niższym średnim poziomie uzyskiwanych cen. Podobnie jak w ubiegłym roku, ze względu na niższe ceny w pierwszych miesiącach dostaw, relatywnie w znacznie korzystniejszej sytuacji w stosunku do lat ubiegłych znajdowali się producenci, którzy rozpoczynali dostawy później — na przykład średnia cena hurtowa od maja do października w 2005 r. była wyższa zarówno od notowań w tym okresie z 2004 r. (o 18%), jak i 2003 r. (o 6,6%).

Coraz większe uzależnienie od notowań na rynkach unijnych

Wyższy poziom notowań w 2005 r. w Polsce był w znacznym stopniu wynikiem najwyższego od trzech lat poziomu notowań na rynkach unijnych (podobnie jak w ubiegłym roku spadek cen był z kolei wynikiem najniższego poziomu notowań w latach 2002–2004). Wskazuje to na rosnące uzależnienie rozwoju sytuacji cenowej na naszym rynku od trendów na rynkach unijnych.

Wydłużenie okresu dostaw pomidorów z importu

Nowym zjawiskiem na polskim rynku jest utrzymywanie się konkurencyjnych dostaw pomidorów z importu prawie przez cały rok, przy zróżnicowanym ich nasileniu w poszczególnych miesiącach. Przed przystąpieniem Polski do UE pomidory z importu występowały na rynku hurtowym w Poznaniu przez 26–30 tygodni w roku, w 2004 r. okres ten zwiększył się o 17 tygodni w stosunku do 2003 r., z kolei w 2005 r., nieznacznie (o dwa tygodnie) skrócił się w stosunku do 2004 r. Sytuację tę na Wielkopolskiej Gildii Rolno-Ogrodniczej SA w Poznaniu w poszczególnych latach 2003–2005 przedstawiają dane zawarte w tabeli 2.

Tabela 2. Hurtowe ceny pomidorów z importu na WGRO SA
w Poznaniu w latach 2003–2005

b.d. = brak danych, — = brak dostaw z importu
Źródło: obliczenia własne na podstawie danych WGRO SA

Z doświadczeń ostatnich dwóch lat wynika, że po likwidacji barier granicznych napływ pomidorów z importu na polski rynek znacznie się zwiększył, co znalazło wyraz w wydłużeniu okresu ich dostaw. Na rynkach hurtowych wydłużył się okres podaży pomidorów z importu w miesiącach wiosennych i letnich oraz przyspieszył się o kilka tygodni powrót importu na rynek jesienią. Odnotować należy także ciągłość dostaw pomidorów z importu przez cały rok w niektórych sieciach handlowych. Zwiększonej presji importu na nasz rynek sprzyjał szczególnie niski poziom notowań na rynkach unijnych, zwłaszcza w 2004 r., i polityka zakupów dużych sieci handlowych, zorientowana na globalnych dostawców.
W ostatnim przypadku pomidory z importu pojawiały się na naszym rynku nawet wówczas, gdy notowania cen krajowych pomidorów o porównywalnej jakości były znacznie niższe.

Na szczególną uwagę zasługuje bardzo duże w stosunku do lat ubiegłych obniżenie minimalnych poziomów cenowych, przy których import utrzymywał się na naszym rynku. W lipcu i sierpniu w latach 2004 i 2005 pomidory z importu utrzymywały się na rynku przy poziomie cen ponaddwukrotnie niższym (od 2,01 do 2,50 zł za kg) niż w latach poprzednich, w których dostawy z importu kończyły się znacznie wcześniej. Obniżył się również o 1,14–1,42 zł/kg minimalny poziom cenowy wejścia importu na nasz rynek jesienią. Średnia cena roczna pomidorów z importu obniżyła się w 2004 r. w stosunku do 2003 r. o prawie 20%, co jest przede wszystkim wynikiem niższego poziomu notowań w czasie, w którym już nie obowiązywały bariery graniczne. Wszystko jednak wskazuje na to, że w okresach, w których brak pomidorów z upraw krajowych, wpływ likwidacji ceł na obniżkę cen będzie nieco mniejszy — co oznacza, że beneficjentami zmian celnych w tym okresie będą importerzy.

Konkurencja dostaw pomidorów z upraw polowych

Niezależnie od wpływu importu na sytuację cenową na krajowym rynku pomidorów spod osłon, duże znaczenie mają nadal notowania konkurujących z nimi o rynek pomidorów z upraw polowych, szczególnie tych prowadzonych przy palikach. Kształtowanie się cen na tym rynku w ostatnich trzech latach przedstawia tabela 3.

Tabela 3. Kształtowanie się cen pomidorów polowych na WGRO SA
w Poznaniu w latach 2003–2005

Źródło: Opracowania własne na podstawie danych Działu Marketingu WGRO SA

Analiza porównawcza średnich cen miesięcznych pomidorów przy palikach i spod osłon z lat 2004 i 2005 wskazuje na występowanie ścisłej relacji między poziomem notowań pomidorów polowych i spod osłon. Pojawieniu się pomidorów polowych na rynku towarzyszy najczęściej korekta w dół na rynku pomidorów spod osłon. Podobne zmiany występowały w przypadku gwałtownego obniżenia notowań na rynku pomidorów polowych, co potwierdzają również dane z tabeli 1 i 3. Załamaniu cen pomidorów polowych we wrześniu tego roku towarzyszył równoległy proces na rynku pomidorów spod osłon. Jeszcze dokładniejszy obraz tej sytuacji daje analiza cen w ujęciu tygodniowym.

Średnie hurtowe ceny pomidorów a inflacja w latach 1997–2004

Niezależnie od występujących w poszczególnych latach wzrostów i spadków średnich poziomów notowań cen wynikających z różnych uwarunkowań (nie tylko pogodowych), w dłuższym okresie należy się liczyć z relatywnym tanieniem pomidorów (tab. 4). Z danych zamieszczonych w tabeli 4. wynika, że oprócz 2000 r., poziom średnich notowań w latach 1997–2004 na WGRO SA był zbliżony i kształtował się między 3,64 zł/kg a 3,86 zł/kg,
czyli wynosił średnio około 3,70 zł/kg. Ceny te, dotyczące rynku hurtowego i wyliczone na podstawie średniej arytmetycznej, są tylko orientacyjne. Średnie ceny uzyskiwane przez poszczególnych producentów najczęściej różnią się znacznie od prezentowanych (najczęściej są znacznie mniejsze). Wynika to z różnych terminów dostaw, miejsca i wielkości sprzedaży po określonej cenie. Jak wynika z tabeli 4, średnia cena odnotowana w 2004 r. na rynku hurtowym w Poznaniu wynosząca 3,69 zł/kg, była zbliżona do ceny z 1997 r., ale realnie — czyli po uwzględnieniu skutków inflacji — była prawie o 33% niższa. Wynika z tego, że realnie, to znaczy licząc w cenach stałych z 1997 r., producent otrzymał w 2004 r. prawie o jedną trzecią mniej, czyli tylko 2,47 zł/kg. Zjawisko to jest sygnałem dla producentów, którzy powinni stale troszczyć się o wzrost wydajności i obniżanie jednostkowych kosztów produkcji oraz zwiększanie skali produkcji.

Tabela 4.Nominalne i realne ceny pomidorów spod osłon na WGRO SA
w Poznaniu w latach 1997–2004 w zł/kg (ceny z 1997 r. = 100%)

Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych WGRO SA

Uwagi dotyczące rynku pomidorów spod osłon

Obserwacja sytuacji na hurtowym rynku pomidorów spod osłon w Polsce potwierdza rosnące jej uzależnienie od zmian cen w eksporcie i imporcie na globalnym unijnym rynku. Występowanie alternatywnych dostaw z importu na krajowym rynku prawie przez cały rok jest cechą charakterystyczną globalnego wspólnego rynku, z którą krajowi operatorzy będą się musieli liczyć. Ma to bardzo wyraźny wpływ na pozycję konkurencyjną polskich operatorów na rynku, a przede wszystkim na zmianę kształtowania się cen w czasie.

Dotychczas nie znajdują potwierdzenia najbardziej pesymistyczne scenariusze przewidujące szybkie wyeliminowanie z rynku krajowych producentów pomidorów. Z rozwoju dotychczasowej sytuacji wynika, że przynajmniej w najbliższych latach polskim producentom, zwłaszcza większym, uda się sprostać rosnącej konkurencji. Największe zagrożenia dotyczą gospodarstw najmniejszych, które muszą poszukiwać nisz rynkowych lub ograniczyć zakres swojej działalność do lokalnych rynków albo podjąć współpracę w ramach organizacji producenckich.

Znacznie lepiej w nowej sytuacji radzą sobie gospodarstwa duże z dobrze rozwiniętym zapleczem logistycznym, które już przed wstąpieniem do UE były silnie powiązane z unijnymi partnerami, miały dobre rozeznanie tego rynku oraz materialne możliwości sprostania jego wymaganiom w zakresie standardów jakościowych, przepisów sanitarnych oraz utrzymania ciągłości dostaw.

Wszystko wskazuje na to, że podstawowe znaczenie w utrzymaniu się na globalnym rynku będą miały w nadchodzących latach stałe powiązania z dużymi odbiorcami, a to wymaga zapewnienia odpowiedniej koncentracji i ciągłości podaży, osiągnięcia przynajmniej porównywalnych z konkurencją kosztów i cen oraz spełnienia rygorystycznych wymagań w zakresie bezpieczeństwa produkcji dla zdrowia klientów. Wymaga to zwiększenia skali działalności.

Ze względu na uzyskiwany przez krajowych dostawców niższy poziom średnich cen, szanse przetrwania na globalnym rynku będą mieć ci krajowi producenci, których koszty będą znacznie niższe od poziomu kosztów naszych głównych konkurentów, na przykład Holendrów (koszty szacowane są tam na 0,60–0,75 euro/kg, czyli 2,40–3,00 zł/kg). Nie bez znaczenia w tym rachunku będzie miało również kształtowanie się kursu złotego do walut obcych, mające istotny wpływ na atrakcyjność zarówno eksportu, jak i importu, oraz racjonalizacja kosztów transakcyjnych, które stanowią coraz poważniejszą pozycję kosztów u polskich dużych dostawców na unijne rynki.