• 12-636-18-51
  • wydawnictwo@plantpress.pl
ogrodinfo.pl
sad24.pl
warzywa.pl
Numer 10/1999

SADOWNICTWO W CHINACH

Chiny są olbrzymim krajem, na którego obszarze występują wszystkie strefy klimatyczne. Dzięki temu mogą być tam uprawiane różne gatunki roślin sadowniczych - od "umiarkowanych" do tropikalnych. Tradycja produkcji owoców jest w Chinach bardzo stara - pierwsze sady powstały tam już 6 tysięcy lat temu.
Od tamtych czasów sporo się zmieniło — odkryto nowe gatunki roślin sadowniczych, wyhodowano wiele cennych odmian, nagromadzono doświadczenia związane z prowadzeniem drzew, ich cięciem, szczepieniem, ochroną czy przerzedzaniem zawiązków. Niestety, trwająca w Chinach w XX wieku dziesiątki lat izolacja wewnętrzna, brak kontaktów z Zachodem oraz bezwzględne doktryny rewolucji kulturalnej spowodowały duże zaległości w sadownictwie.

Ogromna produkcja owoców
Pozytywne zmiany w chińskim sadownictwie rozpoczęły się dopiero na początku lat 80. tego wieku. W latach 1980–1997 produkcja owoców zwiększyła się tam ponad 7,5 razy, a powierzchnia upraw sadowniczych prawie 5-krotnie. W 1997 roku zebrano w Chinach łącznie najwięcej owoców na świecie — 50,9 milionów ton, to jest 11,2% produkcji światowej. Obecnie Chiny zajmują pierwsze miejsce na świecie w produkcji jabłek, gruszek, brzoskwiń i mandarynek. Prognozy na najbliższe lata zakładają dalszy wzrost zbiorów owoców, gdyż pełnię plonowania osiągną drzewa posadzone w latach 90. (stanowią one ponad 40% wszystkich nasadzeń). Wbrew pozorom, nie są to prognozy optymistyczne, ponieważ Chińczycy już w tej chwili mają ogromne kłopoty z właściwym zagospodarowaniem jabłek, gruszek i cytrusów (te trzy grupy stanowią 66% globalnej produkcji owoców w tym kraju). Z powodu bardzo wysokiej podaży tych owoców występują duże problemy z ich sprzedażą. Przy braku odpowiednich linii sortowniczych (sortuje się tylko 1% owoców), pomieszczeń chłodniczych, znikomym marketingu oraz niewielkich możliwościach rodzimego przetwórstwa, towar przechowywany w nieodpowiednich warunkach masowo gnije i traci jakość, a ceny jego są bardzo niskie. Często zdarza się także, że owoce pozostają na drzewach. Obecnie obiekty przechowalnicze w Chinach mogą pomieścić tylko 15% zebranych owoców, pozostałe 85% musi zostać szybko zagospodarowane. Roczne straty w zebranych owocach spowodowane brakiem przechowalni wynoszą 20–25%. W przyszłości planuje się zastąpić część sadów jabłoniowych, gruszowych i mandarynkowych innymi gatunkami oraz tak zróżnicować odmiany, aby 10% owoców stanowiły wczesne, 30% średnio wczesne, a 60% późne. Przeobrażenia w chińskim sadownictwie wyrażają się więc głównie wzrostem ogólnej produkcji owoców, których jakość i średni plon z jednostki powierzchni pozostają na niskim poziomie. Chińczycy mają tego świadomość i do najpilniejszych spraw zaliczają modernizację zbioru, sortowania, pakowania i przechowywania owoców oraz rozwój systemu sprzedaży.
Ogromna produkcja sadownicza w Chinach spowodowana jest koniecznością wyżywienia 1,25 mld ludzi. Uprawa skoncentrowana jest przede wszystkim w najgęściej zaludnionych rejonach na wschodzie kraju, gdzie istnieją najlepsze warunki glebowo-klimatyczne dla różnych gatunków roślin sadowniczych. Tylko niewielką część wyprodukowanych owoców wysyła się do ościennych państw. W ostatnich latach bardzo szybko wzrasta jednak eksport koncentratu jabłkowego.

Jabłoń
Jest to najważniejszy gatunek sadowniczy w Chinach. W 1997 roku zebrano 17,2 mln ton jabłek, co stanowiło 34% wszystkich wyprodukowanych w tym kraju owoców. Główne centra uprawy jabłoni rozciągają się wzdłuż Morza Żółtego, naokoło Pekinu oraz w dolinie Żółtej Rzeki. Obecnie produkuje się przede wszystkim owoce odmian "Red Fuji", "Starkrimson", "Jonagold", "Golden Delicious" i "Gala", chociaż jeszcze w latach 80. sporo uprawiano "Jonatana" i "McIntosha". Odmiany uprawne okulizowane są głównie na podkładkach generatywnych, między innymi Malus baccata (jabłoń jagodowa) i M. prunifolia (j. śliwolistna). Jedynie najmłodsze sady zakłada się z drzew uszlachetnionych na podkładkach wegetatywnych, takich jak M 9, M 2, M 26 i tylko takie jabłonie prowadzone są przy palikach.

Grusze
Z Chin pochodzi blisko 45% światowej produkcji gruszek. W 1997 roku zebrano tam 6,4 mln ton tych owoców. Uprawiane w Chinach odmiany można podzielić na 4 grupy. Pierwsze i najważniejsze są te pochodzące od gruszy Bretschneidera (Pyrus bretschneiderii). Ich owoce produkuje się głównie na północy kraju, stanowią one 60% wszystkich zbieranych gruszek. Są to przede wszystkim odmiany chińskie, których owoce mają żółtą skórkę bez ordzawień oraz kruchy, soczysty i słodki miąższ z małą liczbą komórek kamiennych. Drugą grupę stanowią odmiany wywodzące się od gruszy chińskiej (P. pyrifolia). Drzewa te uprawia się w dolinie rzeki Jangcy i na południe od niej. Są bardzo dobrze przystosowane do gorącego i wilgotnego klimatu. Do tej grupy należą odmiany chińskie i wszystkie japońskie. Ich owoce mają dosyć twardy miąższ. Trzecią grupę stanowi grusza ussuryjska (P. ussuriensis), którą uprawia się głównie w północno-wschodnich rejonach Chin. Jest bardzo odporna na mróz, a odmiany od niej pochodzące charakteryzują się drobnymi, mało smacznymi i bardzo twardymi owocami, które nadają się do zjedzenia dopiero po kilku tygodniach przechowywania. Ostatnia, czwarta grupa to grusze europejskie (umownie, choć nieściśle, określane jako P. communis), które w Chinach uprawiane są na niewielką skalę i nie mają większego znaczenia w towarowej produkcji.
Owoce grusz azjatyckich — okrągłe, podobne do jabłek i pozbawione kielicha (fot. 1) — nie przypominają swym wyglądem gruszek odmian europejskich.

FOT. 1. OWOCE GRUSZY AZJATYCKIEJ


Drzewa te uprawia się na silnie rosnących podkładkach generatywnych. W północnych rejonach kraju wykorzystuje się do tego celu gruszę brzozolistną (Pyrus betulaefolia), a w południowej jego części — gruszę Callery"ego (P. calleryana). W Chinach, podobnie jak w Japonii, bardzo popularne jest pakowanie wiszących na drzewach gruszek i brzoskwiń w papierowe torebki — beżowe lub metaliczne — z prześwitami dla promieni słonecznych. Owoce chronione w ten sposób mają bardzo delikatną skórkę pozbawioną uszkodzeń mechanicznych, dzięki temu są bardzo cenione przez konsumentów.

Brzoskwinie
Chiny są ich ojczyzną. Uprawia się tam odmiany należące do dwóch różniących się między sobą grup. W północnych i centralnych rejonach kraju produkuje się owoce o twardym, najczęściej żółtym miąższu należące do grupy Mitao. Są one przeznaczone do bezpośredniego spożycia oraz dla potrzeb przetwórstwa (owoce puszkowane). Na południu Chin uprawia się odmiany z grupy Shumitao, zwane brzoskwiniami miodowymi. Są one dobrze przystosowane do gorącego i wilgotnego lata. Brzoskwinie te przeznacza się do bezpośredniego spożycia. Mają one delikatny, miękki i biały miąższ przylegający do pestki, są bardzo soczyste i słodkie. Powszechnie stosowaną podkładką dla brzoskwiń z grupy Mitao jest siewka brzoskwini Dawida (Persica Davidiana), natomiast dla grupy Shumitao — siewka brzoskwini zwyczajnej (P. vulgaris).

Owoce cytrusowe
W Chinach drzewa cytrusowe uprawia się przede wszystkim w południowo-wschodnich i południowych rejonach kraju, gdzie panuje klimat subtropikalny i tropikalny. Najważniejszym w Chinach gatunkiem owoców cytrusowych jest mandarynka, której liczne odmiany mają lokalny rodowód. Gatunek ten uprawiany jest w formie krzewu lub krzaczastego drzewka.
Drugim ważnym gatunkiem jest pompela (Citrus grandis). Tworzy ona najcięższe owoce spośród cytrusów, o masie dochodzącej do 2 kg (fot. 2). Mają one różny kształt (od wydłużonego po spłaszczony), bardzo grubą, żółtą skórkę i słodki miąższ. Jest to ulubiony owoc w południowo-wschodniej Azji, doskonale gaszący pragnienie.

FOT. 2. POMPELA - NAJCIĘŻSZY OWOC WŚRÓD CYTRUSÓW


Sady cytrusowe (obok mandarynek i pompeli większe znaczenie ma również pomarańcza) rosną głównie na wyżynach i w terenie górzystym, gdzie często są zakładane tarasowo na zboczach górskich. Jednym z ważniejszych zabiegów w produkcji tych owoców jest ręczne przerzedzanie zawiązków, podczas którego usuwa się ich nawet do 50%.

Winorośl
Do piątki najważniejszych gatunków sadowniczych uprawianych w Chinach zalicza się także winorośl — w 1997 roku wyprodukowano 2 mln ton tych owoców. Uprawiana jest ona dosyć powszechnie w szerokim pasie Chin wschodnich od Pekinu po Kanton. Charakterystyczne konstrukcje towarowych plantacji winorośli (fot. 3) stanowią, obok pól z krzewami morwy (hodowla jedwabników — produkcja jedwabiu) i herbaty, nieodłączny element krajobrazu na południe od rzeki Jangcy. Uprawiane są przede wszystkim poliploidalne deserowe odmiany japońskie o dużych gronach, z purpurowymi jagodami.

FOT. 3. CHARAKTERYSTYCZNE KONSTRUKCJE PLANTACJI WINOROŚLI W CHINACH



Inne gatunki
Oprócz wyżej wymienionych, w Chinach uprawia się jeszcze wiele innych roślin sadowniczych. Stąd pochodzą, między innymi, śliwa japońska (Prunus salicina), wiśnia japońska (Prunus pseudocerasus), morela japońska (Prunus mume), morela zwyczajna, persymona czy nieśplik (miszpelnik) japoński, a z tropikalnych — litchi (tzw. śliwka chińska) i red bayberry (Myrica rubra). Rośliny te uprawiane są w różnych rejonach kraju, a znaczenie gospodarcze tych gatunków bywa lokalnie bardzo duże, na przykład w prowincji Kanton drugim gatunkiem po cytrusach jest litchi. W Chinach uprawia się również truskawki i czereśnie.

System prowadzenia roślin
W sadach jabłoniowych najbardziej popularne są korony ze zmodyfikowanym centralnym przewodnikiem, chociaż trudno jest go uformować na drzewach prowadzonych bez podpór — często przygina się on pod ciężarem owoców i tak już pozostaje. W rezultacie nasadzenia jabłoniowe w Chinach swym wyglądem wyraźnie odbiegają od podobnych sadów w Polsce czy Europie Zachodniej. Znacznie lepiej pod tym względem wypadają grusze. Ich korony prowadzone są najczęściej na kilka równorzędnych, silnie ciętych przewodników i mają formę krzaczastą (fot. 4 na str. 22). W sadach tych udaje się Chińczykom utrzymać równowagę pomiędzy wzrostem generatywnym a wegetatywnym, w której rezultacie nie ma tam problemów z przemiennością owocowania. Drzewa moreli, śliw i brzoskwiń formuje się na koronę kotłową (pucharową) z kilkoma konarami odchodzącymi szeroko na boki i z pustym środkiem. Nawet przy dużej rozstawie roślin po kilku latach korony drzew z sąsiednich rzędów zrastają się z sobą tworząc swoisty parawan nad międzyrzędziami.

FOT. 4. GRUSZE PROWADZONE SĄ NA KILKA PRZEWODNIKÓW I MAJĄ FORMĘ KRZACZASTĄ


Drzewa wszystkich gatunków sadowniczych tnie się ręcznie, głównie w zimie. Czasami, szczególnie w sadach brzoskwiniowych, stosuje się cięcie letnie po zbiorach owoców. Sady nawożone są przede wszystkim obornikiem lub wytłokami z roślin oleistych. Uzupełniająco podawane są nawozy sztuczne. Drzewa sadzone są w dużych rozstawach. W międzyrzędziach utrzymywany jest ugór mechaniczny, a w rzędach najczęściej ugór herbicydowy uzupełniany ręcznym motyczeniem. Od początku lat 80. rzędy drzew w sadach położonych na wyżynach ściółkuje się także słomą ryżową lub przezroczystą białą folią. Użycie tej ostatniej ściółki może grozić przegrzaniem się gleby (z tego powodu nie używa się folii czarnej) i, aby temu zapobiec, z chwilą, gdy temperatura powietrza podniesie się do 20–25°C, przykrywa się folię 10-cm warstwą ziemi.
Znaczna część sadów w okresie deficytu opadów deszczu jest dodatkowo nawadniana. Najbardziej rozpowszechnionym w Chinach sposobem dostarczania wody jest system kanałów i rowów nawadniająco-odwadniających. W wielu gospodarstwach używa się także deszczowni, a na słonych glebach sporadycznie systemów nawadniania kroplowego.

Autor jest pracownikiem Akademii Rolniczej we Wrocławiu