• 12-636-18-51
  • wydawnictwo@plantpress.pl
ogrodinfo.pl
sad24.pl
warzywa.pl
Numer 03/2006

WIELODONICZKI W PRODUKCJI ROZSADY

Łączne zapotrzebowanie na rozsadę warzyw oceniane jest w skali kraju na co najmniej kilka miliardów sztuk rocznie i zwiększa się z każdym rokiem. W uprawie wielu gatunków warzyw, zwłaszcza późnych kapustnych (fot. 1), obserwuje się tendencję do przechodzenia z najtańszej i dominującej do niedawna rozsady "rwanej", produkowanej na rozsadniku w polu, na rozsadę doniczkowaną. Zmianom tym sprzyja coraz większa dostępność oraz upowszechnienie w praktyce ogrodniczej wielodoniczek, zwanych paletami rozsadowymi lub multiplatami. Wielodoniczkami, jako prostszymi oraz mniej kłopotliwymi w użyciu, coraz częściej zastępowane są również doniczki ziemne, stosowane dotychczas w produkcji rozsad warzyw wczesnych (fot. 2).


Fot. 1. Wielodoniczki są najpowszechniej stosowane w produkcji rozsady warzyw kapustnych


Fot. 2. Wielodoniczki umożliwiły uprawę ogórków z rozsady

Dlaczego wielodoniczki?

O wyborze tej metody produkcji decyduje bardzo prosty sposób uzyskania rozsady, przy stosunkowo niskich kosztach materiałowych i małych nakładach robocizny (napełnianie tac i siew nasion są uproszczone). Inne zalety produkcji rozsady w paletach rozsadowych to możliwość kontroli wzrostu i zapewnienia roślinom optymalnych warunków rozwoju przy stosunkowo łatwej ich pielęgnacji. Ilość zużywanego podłoża jest mała, co pozwala na wykorzystanie gotowych, profesjonalnie przygotowanych podłoży.

Rozsada z palet rozsadowych jest bardzo wyrównana i ma dobrze wykształconą bryłę korzeniową (fot. 3). Część nadziemna roślin jest krępa, prawidłowo rozwinięta i zahartowana, a korzenie silnie przerastają całe podłoże, co sprawia, że rozsadę taką łatwo wyjmuje się z palet. Bardzo ważnym elementem tej metody produkcji rozsady jest również możliwość przenoszenia i przewożenia tac z roślinami, bez ich uszkadzania, oraz łatwy transport nawet na większe odległości.


Fot. 3. Rozsada z wielodoniczek ma dobrze rozwiniętą bryłę korzeniową
i krępą część nadziemną.

W produkcji rozsady warzyw kapustnych przy wykorzystaniu wielodoniczek łatwiej wykonywać profilaktyczne zabiegi ochrony roślin przed sadzeniem rozsady (podlewanie roztworem środków do zwalczania kiły kapusty oraz śmietki kapuścianej), ponadto dokładność wykonania tych zabiegów jest znacznie większa niż przy produkcji rozsady "rwanej".

Rozsada z palet przyjmuje się prawie w 100%, podczas gdy u rozsady "rwanej", produkowanej na rozsadnikach lub w gruncie tunelu foliowego liczba nieprzyjętych roślin wynosi 10–30%.

Wybór wielkości doniczek

Do produkcji rozsady warzyw wczesnych wykorzystuje się wielodoniczki o większej pojemności (fot. 4), gdyż to przyspiesza plonowanie (tab. 1), natomiast dla upraw późnych znacznie lepsze są wielodoniczki o małej pojemności, w których rozsada nie osiąga zbytniego zaawansowania we wzroście (co mogłoby stać się przyczyną np. pośpiechowatości i przedwczesnego zawiązywania róż kalafiora czy brokułu lub główek kapusty). Dla większości gatunków dobrą rozsadę uzyskuje się w doniczkach średnich, o pojemności 53 cm3. Dobór rodzaju tac do produkcji rozsady różnych gatunków warzyw podano w tabeli 2.


Fot. 4. Wczesne plonowanie pomidora zapewniają tylko doniczki o dużej objętości

Tabela 1. Wpływ wielkości doniczki na plonowanie kalafiora jesiennego
i pomidora dla przemysłu (Skierniewice 2000–2003)

Tabela 2. Tace wielokomórkowe w produkcji rozsady warzyw

* wykorzystywane przy planowaniu zbiorów w późniejszym okresie
** rozsada niepolecana do głębokiego sadzenia, ze względu na małe rozmiary roślin i obecność bryły podłoża
+++ najbardziej przydatne, ++ przydatne, + przydatne w ograniczonym zakresie, — niezalecane

Jeśli termin sadzenia w pole ulega opóźnieniu z powodu złych warunków pogodowych lub uprawowych, rozsadę gotową do sadzenia (fot. 5) można przetrzymać przez kilka do kilkunastu dni, bez pogorszenia jej jakości i ujemnego wpływu na plonowanie. Rozsada warzyw kapustnych produkowana w paletach o małych komórkach lepiej znosi opóźnienie sadzenia niż ta rosnąca w doniczkach większych.


Fot. 5. Rozsada z wielodoniczek bardzo dobrze nadaje się do sadzenia sadzarkami

Podłoże

Jednym z ważniejszych czynników wpływających na jakość rozsady jest podłoże. Powinno się ono charakteryzować korzystnymi cechami fizycznymi (dobrą strukturą, dużą porowatością, prawidłową pojemnością wodną i powietrzną), właściwym odczynem i zasobnością w składniki pokarmowe. Musi być wolne od chorobotwórczych mikroorganiz-
mów glebowych, szkodników i nasion chwastów. Do napełniania palet najodpowiedniejsze są podłoża przygotowywane z torfu wysokiego. Torf ten, ubogi w składniki pokarmowe, stanowi po odpowiednim nawiezieniu i odkwaszeniu, bardzo dobre, lekkie podłoże, o dużej pojemności wodnej i sorpcji, które zapewnia rozsadzie dostateczną ilość wody i składników pokarmowych. Świeży torf jest uważany za podłoże wolne od czynników chorobotwórczych, nie wymaga więc odkażania. Podłoża z dużym udziałem kompostu, a zwłaszcza ziemi kompostowej, są zbyt ciężkie i za mało porowate, w doniczkach o małej objętości łatwo ulegają zalaniu, dlatego wymagają rozluźnienia przez dodatek wermikulitu lub perlitu. Bardzo dobre są gotowe substraty produkowane w specjalistycznych zakładach torfowych. Wyposażenie tych zakładów w wysokiej jakości sprzęt dozujący i mieszający powoduje, że przygotowane partie substratu są jednolite pod względem odczynu i zawartości składników pokarmowych oraz zapewnia powtarzalność tych cech dla danego typu podłoża.

Dokarmianie rozsady

Rozsada produkowana w wielodoniczkach, ze względu na małą ilość podłoża znajdującego się w pojedynczej komórce, wymaga dokarmiania (podlewania lub opryskiwania roztworami nawozów). Najwcześniej, po wytworzeniu 1. liścia (dla większości gatunków będzie to 10–14 dni po wschodach) rozpoczyna się dokarmianie rozsady w paletach o małych komórkach, a około 7–10 dni później — gdy rośliny wytworzą 2 liście — zasila się rozsadę w dużych komórkach. Najlepiej jest używać nawozów wieloskładnikowych, zawierających wszystkie makro- i mikroskładniki (w stężeniach podanych przez producenta), chociaż możliwe jest dokarmianie tylko nawozem azotowym — saletrą wapniową (0,5%–0,7%).

W doświadczeniach IW dokarmianie nawozami o podwyższonej zawartości potasu i o podwyższonym EC roztworu (4,0–5,5 mS/cm) sprzyjało zachowaniu krępego pokroju rozsady kalafiora i pomidora, natomiast częste dokarmianie nawozami azotowymi o niskim stężeniu (EC 2,0–2,5 mS/cm) powodowało bujny wzrost i nadmierne wyciąganie się rozsady obydwu tych gatunków. Rośliny w paletach o dużych doniczkach powinny być przynajmniej dwukrotnie zasilone nawozami, natomiast rozsadę w małych doniczkach należy zasilać 3 lub 4 razy w kilkudniowych odstępach.

Rezygnacja z dokarmiania powoduje "zagłodzenie" rozsady — zrzucanie liścieni, żółknięcie lub antocyjanowe przebarwienia liści, drewnienie łodygi i przedwczesne starzenie się roślin. Taka rozsada dłużej i trudniej przyjmuje się w polu, a u niektórych warzyw (kapustnych) jest przyczyną przedwczesnego tworzenia części użytkowej i niższego plonowania roślin.


Fot. 6. Rozsada selera w tacach o małych doniczkach

Pielęgnacja rozsady

Produkując rozsadę w wielodoniczkach należy pamiętać o systematycznym podlewaniu roślin, gdyż mała objętość podłoża w pojedynczych komórkach sprawia, że szybko ono przesycha. W warunkach silnego nasłonecznienia podlewa się palety częściej niż w okresach pochmurnej pogody. Rozsadę w młodych fazach rozwojowych, produkowaną wczesną wios-
ną, podlewa się co kilka dni. W miarę wzrostu roślin podłoże szybciej przesycha i wymaga częstszego podlewania. W końcowym okresie wzrostu rozsady, kiedy korzenie wypełniają całą doniczkę, podlewa się rośliny codziennie, a czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia (przy dużym nasłonecznieniu). Rośliny należy podlewać równomiernie i umiarkowanie, tak aby podłoże w doniczkach było wilgotne, ale nie nadmiernie zalane. Zazwyczaj zużywa się 0,8 l wody na paletę. Nierównomierne podlewanie prowadzi do więdnięcia roślin z powodu niedostatku wody lub zahamowania ich wzrostu wskutek wytworzenia warunków beztlenowych w podłożu (niekiedy dochodzi nawet do całkowitego zamierania siewek). Szczególnie wrażliwe na zalewanie podłoża są kalafior i inne kapustne, gdyż takie warunki sprzyjają rozwojowi chorób zgorzelowych siewek, nawet mimo użycia do produkcji rozsady dobrych substratów torfowych.

Rozsada w wielodoniczkach wymaga ustawienia na specjalnych stelażach, stołach z siatką lub podkładkach, uniemożliwiających kontakt doniczek z podłożem w szklarni lub tunelu — zapobiega to przenoszeniu się chorób odglebowych. Ponadto zapewnia przepływ powietrza pod paletami, zapobiegając wyrastaniu korzeni na zewnątrz doniczki i ich przyrastaniu do gruntu, a stymuluje ich rozwój wewnątrz doniczki. Bardzo ważne jest wypoziomowanie powierzchni ustawionych palet. Jeśli ich powierzchnia nie jest wyrównana, trudno jest równomiernie podlać rozsadę.

Palet rozsadowych nie należy ustawiać na matach podsiąkowych czy folii, gdyż utrzymująca się na nich wilgoć, a często nawet kałuże wody, sprzyjają wyrastaniu korzeni na zewnątrz doniczki. Rozsadę taką bardzo trudno wyjmuje się z palet, a korzenie te są wówczas uszkadzane i często muszą być usuwane. Ponadto w doniczkach stojących w wodzie rośliny cierpią wskutek braku dostatecznej ilości powietrza w podłożu.

Okres produkcji rozsady

Przy siewie bezpośrednio w wielodoniczki okres ten jest dla wielu gatunków o 7–10 dni krótszy niż u rozsady przygotowywanej z siewek pikowanych lub "rwanej". Termin siewu zależy od gatunku oraz planowanego okresu sadzenia i zbioru. Im później w sezonie planuje się uprawę roślin, tym krótszy jest okres produkcji rozsady — ze względu na lepsze nasłonecznienie. Rozsada produkowana wczesną wiosną wymaga doświetlania. Jeśli pomieszczenia do przygotowywania rozsady nie są dostatecznie ogrzane, okres produkcji ulega wydłużeniu.

Gotowa do sadzenia rozsada, produkowana w paletach o dużych doniczkach, ma najczęściej 4 lub 5 liści, a w małych 3 lub 4 liście. Na kilka dni przed sadzeniem należy rozsadę zahartować i przygotować do trudniejszych warunków w polu przez obniżenie temperatury i ograniczenie podlewania, nie dopuszczając jednak do zwiędnięcia roślin.