• 12-636-18-51
  • wydawnictwo@plantpress.pl
ogrodinfo.pl
sad24.pl
warzywa.pl
Numer 05/2006

WAPŃ W OWOCACH ROŚLIN ZIARNKOWYCH I PESTKOWYCH

Skład mineralny owoców wpływa na wiele ich cech jakościowych, a szczególną rolę odgrywa wapń. Niedobór tego składnika w owocach spowodowany jest preferencyjnym przemieszczaniem się jonów wapnia do liści — w efekcie tylko niewielka ilość pobranego przez korzenie wapnia transportowana jest do owoców. Nawet wysoka zawartość wapnia w glebie nie gwarantuje więc uzyskiwania owoców bogatych w ten składnik, dlatego trzeba dokarmiać nim owoce drogą pozakorzeniową.

Jabłonie

Mała zawartość wapnia w owocach powoduje ich drobnienie, zwiększenie wrażliwości na pękanie, korkowacenie i oparzenia słoneczne. Jabłka z niedoborem wapnia przechowują się krótko, są nietrwałe w obrocie oraz podatne na wiele chorób fizjologicznych, np. na gorzką plamistość podskórną (fot. 1), rozpad wewnętrzny (fot. 2) i chłodniczy oraz zbrązowienie przygniezdne. W ostatnich latach w wielu sadach coraz częściej występuje w jabłkach szklistość miąższu. Owoce bogate w wapń są mniej podatne na tę chorobę, a także na uszkodzenia słoneczne. Składnik ten ma również duże znaczenie w spajaniu komórek, co może ograniczać występowanie spękań na owocach, któremu sprzyjają duże wahania wilgotności gleby.


Fot. 1. Objawy gorzkiej plamistości podskórnej na jabłkach


Fot. 2. Objawy rozpadu wewnętrznego jabłek

Efektywność opryskiwania drzew wapniem zależy od wielu czynników związanych ze specyfiką chemiczną jonów Ca, biologią rośliny, warunkami pogodowymi oraz jakością użytego nawozu. Dla ograniczenia chorób fizjologicznych, których objawy występują wewnątrz miąższu (np. zbrunatnienie przygniezdne), celowe jest rozpoczęcie opryskiwań wapniem w połowie czerwca, gdy zawiązki owocowe mają wielkość orzecha włoskiego. Wapń naniesiony w tym okresie na powierzchnię owocu przenika do głębszych warstw miąższu.

W zależności od uprawianej odmiany, sezonu wegetacyjnego oraz przewidywanego okresu przechowywania jabłek, należy wykonać 3–7 opryskiwań. Liczba ta nie powinna być jednak wyższa niż 7. Owoce odmian o naturalnie niskiej zawartości wapnia (np. 'Šampion', 'Jonagold') wymagają większej liczby zabiegów (ale w podanym wyżej zakresie). Więcej opryskiwań przeprowadza się także w przypadku niskiego plonowania drzew, przy wysokiej temperaturze powietrza i niskich opadach latem oraz, gdy owoce będą długo przechowywane.

Wapń naniesiony na liście nie jest transportowany do owoców. Należy zatem zadbać, by jego roztwór pokrył powierzchnię owoców w całej objętości korony (zwłaszcza w wierzchołkowej jej części, gdyż znajdujące się tam jabłka są szczególnie ubogie w wapń). W tym celu należy utrzymywać korony luźne wykonując cięcie zimowe oraz, w razie konieczności, cięcie letnie.

Zbyt wysoka dawka nawozu wapniowego powoduje uszkodzenie liści (fot. 3) i owoców. Szczególnie wrażliwe są młode, rozwijające się liście i owoce. Dlatego opryskiwania związkami wapnia we wczesnych okresach rozwoju drzew, szczególnie gdy używa się "czystych" soli wapnia, należy wykonywać w obniżonych dawkach.


Fot. 3. Brzeżna nekroza na liściach to skutek opryskiwań nawozami wapniowymi
w nadmiernych dawkach

Przy wysokiej temperaturze powietrza (>25°C) pobieranie wapnia naniesionego na powierzchnię owocu jest silnie ograniczone, z powodu szybkiego odparowywania wody i wykrystalizowania się soli wapnia. Zbyt silny wiatr podczas opryskiwania obniża skuteczność zabiegu, ze względu na nierównomierne rozprowadzanie cieczy w koronie drzew oraz szybkie odparowywanie roztworu z powierzchni owoców. Najlepiej opryskiwać pod wieczór, gdy temperatura powietrza wynosi 10–15°C. Zabiegi wczesnym rankiem są mało skuteczne — na powierzchni owoców występuje rosa powodująca intensywne ściekanie z nich cieczy użytkowej.

Grusze

Mimo że zawartość wapnia w miąższu gruszek jest wyższa niż w jabłkach, to w wielu przypadkach nie wystarcza ona do uzyskania owoców bez chorób fizjologicznych, które są związane z niedoborem tego składnika. Owoce zawierające mało wapnia podatne są na uszkodzenia skórki oraz skorkowacenie miąższu (fot. 4) — objawy najczęściej występują w części kielichowej owocu, tuż pod skórką, lub sięgają aż do gniazda nasiennego. Inną chorobą fizjologiczną gruszek, powodowaną w dużej części małą zawartością wapnia, jest lucernowatość, objawiająca się zielonymi plamami na skórce owoców, głównie w części kielichowej (fot. 5). Według niektórych autorów, niedobór wapnia powoduje także chorobę o nazwie sczernienie kielicha (fot. 6), choć do tej pory nie ma jednoznacznych wyników badań, które potwierdziłyby tę zależność. Choroba ta objawia się sczernieniem i wklęśnięciem skórki wokół kielicha. Gruszki ubogie w wapń są podatne na oparzeliznę powierzchniową i zbrązowienie miąższu (fot. 7), przedwcześnie także dojrzewają, krótko się przechowują i są mało trwałe w obrocie.


Fot. 4. Skorkowacenie miąższu gruszki


Fot. 5. Zielone plamki na skórce gruszki związane z niedoborem wapnia


Fot. 6. Sczernienie kielicha gruszki


Fot. 7. Gruszki ubogie w wapń są podatne na rozpad wewnętrzny

Aby zapobiec ww. objawom, w sezonie wegetacyjnym 3–5 razy opryskuje się rośliny wapniem. Pierwszy zabieg należy wykonać 6 tygodni po kwitnieniu, a następne w odstępach 10–14-dniowych. Opryskiwanie związkami wapnia jest szczególnie efektywne w warunkach słabego plonowania drzew. Objawy niedoboru wapnia w owocach są częściej obserwowane u odmiany 'Lukasówka' i 'Komisówka' niż na owocach odmiany 'Konferencja'.

Na rynku krajowym dostępne jest wiele nawozów wapniowych przeznaczonych do nawożenia dolistnego. Do nawozów wapniowych o wysokiej skuteczności w uprawie jabłoni i gruszy można zaliczyć: chlorek wapnia, saletrę wapniową, Insol Ca, Wapnovit, Wuxal Calcium oraz Fruton. Liście gruszy są wrażliwe na "jonowe roztwory", dlatego opryskuje się te drzewa chlorkiem wapnia oraz saletrą wapniową w dawkach niższych o 50% niż stosowane w uprawie jabłoni.

Wiśnie i czereśnie

W niektórych latach dużym problemem staje się pękanie owoców wiśni i czereśni (fot. 8). Zjawisko to występuje podczas długotrwałych opadów deszczu w okresie 2–3 tygodni przed zbiorem owoców.


Fot. 8. Pękanie owoców czereśni związane jest w dużej mierze
z niską zawartością wapnia

Czereśnie są wrażliwsze na pękanie niż wiśnie. Owoce obu gatunków ubogie w wapń są przy tym bardziej wrażliwe na pękanie. Jednym ze sposobów ograniczających to zjawisko jest ich opryskiwanie związkami wapnia. Zabieg ten można wykonywać rutynowo na 3 tygodnie, 2 tygodnie i tydzień przed zbiorem owoców lub bezpośrednio przed spodziewanym opadem deszczu, rozpoczynając opryskiwania od trzeciego tygodnia przed zbiorem owoców. Wcześniejszy zabieg nie jest skuteczny, gdyż wrażliwość owoców na pękanie wzrasta wraz ich dojrzewaniem.

Innym sposobem ograniczającym pękanie owoców jest zraszanie nadkoronowe roztworem wapnia w czasie deszczu. Przy tym sposobie aplikacji tego składnika wykorzystuje się instalację nawodnieniową wyposażoną w minizraszacze, dozownik nawozów oraz zbiornik na nawóz. Minizraszacze znajdują się około 0,5 m nad wierzchołkami drzew, w połowie odległości między drzewami w rzędzie. Takie rozmieszczenie minizraszaczy gwarantuje dobrą penetrację roztworu wapnia w koronach drzew. Zraszanie nadkoronowe można uruchamiać ręcznie lub automatycznie, rozpoczyna się je, gdy opad deszczu przekroczy 1 mm, i wyłącza w chwili zakończenia opadu. Gdy system pracuje po zakończeniu opadu, może dojść do pękania owoców.
W celu zmniejszenia zużycia nawozów wapniowych, bez pogorszenia efektywności zabiegu, można uruchamiać system nawodnieniowy podczas deszczu co 5–10 minut na 30 minut. Wymaga to jednak automatycznego sterowania systemem nawodnieniowym. Niezależnie od sposobu nanoszenia wapnia na powierzchnię owoców, stężenie roztworu związków wapnia nie powinno przekraczać 0,5% — przy wyższym zwiększa się raptownie ryzyko poparzenia liści. Do opryskiwania i zraszania nadkoronowego najczęściej używa się chlorku wapnia, gdyż jest on tani i skuteczny. Zabiegi takie nie eliminują jednak całkowicie pękania owoców, a zdarzają się sytuacje, gdy powodują zmniejszenie ich wielkości, obniżenie w nich poziomu cukrów, zwłaszcza gdy warunki wzrostu drzew nie są sprzyjające. Po takich zabiegach może także pozostawać biały nalot na powierzchni owoców, szczególnie wtedy, gdy nie było opadów po ostatnim opryskiwaniu wapniem, lub też, gdy stosowano mieszaninę chlorku wapnia z niektórymi fungicydami. Opryskiwanie i zraszanie nadkoronowe roztworem wapnia może być polecane w sadach czereśniowych, gdy koszty założenia folii przykrywających drzewa przekraczają możliwości finansowe sadownika.

Brzoskwinie i morele

Owoce tych gatunków szybko przejrzewają, dlatego problemem jest w ich przypadku przechowywanie oraz obrót. W celu zwiększenia trwałości owoców moreli oraz ograniczenia korkowacenia ich miąższu należy je opryskiwać roztworami wapnia. Zabiegi takie są szczególnie korzystne w roku słabego plonowania. W uprawie brzoskwiń do opryskiwania nadają się nawozy wapniowe zawierające zwilżacze (np. Wuxal Calcium — 0,5%, Wapnovit — 0,5%, Fruton — 1%), ponieważ omszenie skórki zmniejsza przyczepność roztworu do powierzchni owoców. W uprawie moreli można użyć także czystych soli wapniowych, np. saletry wapniowej (0,5–0,7%) lub chlorku wapnia (0,3–0,5%). Zabieg należy wykonać na 4, 3 i 2 tygodnie przed zbiorem owoców.